Hasattan itibaren sofralarımıza gelene kadar pek çok aşamadan geçen buğday, gerek kalite gerekse insan sağlığı için risk teşkil eden pek çok doğal ve doğal olmayan kirleticiyle yüz yüze gelmektedir. Buğdayın una işlenmeden ve nihai ürün olarak sofralara ulaşmadan önce tüm bu kirleticilerden arındırılması son derece önemli bir konudur.

Buğday, insan beslenmesinin en temel gıdalarından biri olan ekmeğin ana hammaddesidir. Hasattan itibaren sofralarımıza gelene kadar pek çok aşamadan geçen buğday, gerek kalite gerekse insan sağlığı için risk teşkil eden pek çok doğal ve doğal olmayan kirleticiyle yüz yüze gelmektedir. Buğdayın una işlenmeden ve nihai ürün olarak sofralara ulaşmadan önce tüm bu kirleticilerden arındırılması son derece önemli bir konudur. Günümüzde değirmenlerde bulunan temizleme ve ayıklama teknolojileri, bu temizleme işlemlerini başarıyla gerçekleştirmektedir.

Peki tahıl temizleme işlemi kaç farklı aşamadan oluşmaktadır? Bu aşamalarda hangi teknolojilerden faydalanılmaktadır? Bu teknolojilerin seçiminde ve kullanımında neler öne çıkmaktadır? Tahılın etkin temizliği neden önemlidir ve bu işlemin kaliteye ya da diğer faktörlere etkisi nedir? Tüm bu soruları ve daha fazlasını sektörün öncü teknoloji çözümleri üreticilerine yönelttik. İmaş Makine Sanayi A.Ş. Genel Müdürü Mustafa ÖZDEMİR, Genç Değirmen A.Ş Genel Müdür Yardımcısı Hüsamettin Ali ÇAĞLAR ve Alapala Makina Proses Müdürü Mustafa KÖROĞLU, konuyla ilgili sorularımızı yanıtladılar. DEĞİRMENCİLİKTE TEMİZLEME VE AYIKLAMA

Değirmencilikte, öğütme işlemi öncesinde buğday, hangi temizleme ve ayıklama aşamalarından geçmektedir?

Mustafa ÖZDEMİR - İmaş Makine Sanayi A.Ş İmaş olarak değirmenciliğin tüm işletim konularını akademik ve pratik açıdan değerlendirip AR-GE mantığı içerisinde ele alıyoruz. Öncelikle depolama ve değirmencilik literatüründeki “temizleme” kavramının ne anlama geldiğini iyi bilmek gerekir. Bizim açımızdan temizleme işlemi, seçilen bir taneli üründen yabancı maddenin ayırılması ve tane üzerindeki kirliliklerin uzaklaştırılması işlemlerini kapsar.

Ayırım ve kirlilik denilince, fiziksel, kimyasal ve biyolojik tabanlı tüm faktörler birlikte düşünülmelidir. “Öğütülemez yabancı madde” diye tabir edilen materyalin, mutlaka taneden temizlenmesi gerekir. Un veya irmik değirmenciliğinde, buğday öğütmeye girmeden önce üç aşamalı temizleme işleminden geçer. Bu aşamalarda kaba ve ince temizlik gerçekleştirilir. Kaba temizleme, hedeflenen tanenin farklı metotlarla malın içinden ayrılmasıdır. İnce temizlik ise öğütmeye hazır hale getirilen tane üzerinde, öğütme ürünlerine geçmesi ve ulaşması istenmeyen tüm fazlalık ve kirlerin uzaklaştırılmasıdır. Malın değirmene girişinde işe kaba ağırlıklı temizleme ile başlanır. Öğütmeye girmeden önce baskın ince temizlik yapılır ve tane öğütmeye verilir. Un ve irmik değirmenciliğinde, bu aşamalar, POSTA, ANA ve SON temizlik diye adlandırılmaktadır.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR - Genç Değirmen A.Ş. İyi kalitede bir un elde edebilmek için öğütme işlemi öncesinde, yabancı maddelerden temizlenmiş ve kusurlu buğdaylardan arındırılmış bir buğdayın sağlanması gerekmektedir. Bu yabancı maddelerin ve kusurlu buğdayın ayrılması için 5 prensipten yararlanılabilir. Bunlar; büyüklüğüne göre ayırma, özgül ağırlığına göre ayırma, hava direnci ile ayırma, doğal özelliğine göre ayırma ve şekline göre ayırmadır.

Büyüklüğüne göre ayırma: Bugüne kadar en kolay temizleme prensiplerinden olan eleme/ayırma sistemidir. Buğdaydan büyük veya küçük olan maddeler dönme, salınma ve ileri-geri hareketler yardımıyla ayrılır. Bu aşamada tambur elek, çöp sasörü gibi makineler kullanılmaktadır.

Özgül ağırlığına göre ayırma: Bazı kirlilikler buğday ile aynı büyüklüğe sahip olduğu için büyüklüğüne göre ayırma yöntemi ile ayrılamazlar. Bir titreşim vasıtası ve ayarlanabilir hava akımı ile birlikte bu ayırma yöntemi sağlanabilir. Özellikle son yıllarda multiple separasyon yapabilen kombine makineler de geliştirilmiştir. Özgül ağırlığına göre ayrım yapabilen makineler olarak taş ayırıcı, hafif tane ayırıcı, konsantratör ve kombine makine olarak da kombinatör kullanılmaktadır.

Hava direnci ile ayırma: Buğdaydan daha hafif materyalin yanında toz, kum ve saman gibi atıkların da temizlenme işlemi bu ayırma prosesi ile gerçekleştirilir. Aspiratörler yardımıyla hava kanalı ve radyal tarar gibi makineler kullanılarak buğday sözü edilen kirliliklerden arındırılmış olmaktadır.

Doğal özelliğine göre ayırma: Normalde doğal özellik, metal kirliliği anlamına gelirken son yıllarda renk de bu konuya dahil olmuştur. Metal kirliliğini önlemek için birçok magnet bulunmaktadır. Tambur mıknatıs, cascade mıknatıs, çubuk mıknatıs ve elektro mıknatıs gibi... Metalin prosesten çıkarılması önemli bir işlem olup, makinelere hasar verme durumu söz konusu olduğu gibi, toz patlaması için de potansiyel bir tehlikedir. Renk ile ayırma işleminde artık rengin farklı tonlarına göre ayırmak bile mümkün olmaktadır. Elektronik gözler ve pnömatik hava jetleri ile bu ayırma işlemi sağlanmaktadır.

Şekline göre ayırma: Atıkların büyüklüğünün ve özgül ağırlığının buğday ile aynı olduğu durumlarda şekline göre ayırma yöntemi kullanılabilir. Disk, spiral ve silindir separatörlerle bu ayırma işlemi sağlanabilmektedir. Özellikle son zamanlarda geliştirilen yüksek kapasiteli triyörlerle bu işlem daha efektif olarak yapılabilmektedir.

Buğdayın içinden sıra ile alınan atıklar şu şekildedir: Metaller (mıknatısta), sap saman, büyük toprak ve taşlar (çöp sasörü ve tararda), küçük taşlar, küçük toprak parçaları ve çöp sasöründen kaçan sap samanlar (taş ayırıcıda), buğdayın kabuğuna yapışan ve buğdaydan tam ayrılmayan atıklar (kabuk soyucuda), buğdaydan alınarak atıkların ayrılma işlemi yapılmaktadır.

KURU TEMİZLEME VE YIKAMA YÖNTEMİ

Buğday, yabancı maddelerden ve tarımsal ilaç gibi atıklardan en etkili şekilde nasıl temizlenir ve ayıklanır? Özellikle günümüzde en yaygın yöntem olan kuru temizleme yöntemi, yıkama yöntemiyle kıyaslandığında ne kadar başarılıdır?

Mustafa ÖZDEMİR Buğdayın yabancı madde ve ilaçtan nükleer serpintiye kadar karşılaşılan kirliliklerden arındırılmasında en etkili metodun yıkama olduğu bilinir. Ayırma ve kirliliklerin uzaklaştırılmasında ve tav suyu verilmesinde, yıkamanın en etkili metot olduğu bildirilmektedir.

Ancak çevre kirliliği, maliyetinin yüksekliği sebebi ile aşırı kirlilik gibi, zaruriyetin olmadığı durumlarda kuru temizlemeyi tavsiye ediyoruz. Çünkü iyi bir temizleme mekanizasyonu, diyagram ve “ayırma - temizleme etkinliği” ile teçhiz edilmiş kuru temizleme ünitesi, yaş temizleme kadar iyi, çevreci ve düşük maliyetli sonuç verebilir. Yaş temizleme sistemleri, ancak çevre sorunlarının olmadığı küçük işletmeler ile suyun çok bol, buğdayın ise çok kirli olduğu bölgelere önerilebilir.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Kabuk soyucu ve peeling prosesleri, tarımsal ilaç etkilerinin azaltılmasında etkili olmuştur. Buğday tavlama prosesi esnasında da kabuk soyucu kullanılmalıdır. Kuru temizleme yöntemi gelişen teknoloji ve makinelerle yıkama yöntemindeki başarıyı yakalamıştır. Ayrıca, atık su ve çevre kirliliği nedeniyle son yıllarda yıkama yöntemi yerini kuru temizleme yöntemine bırakmıştır.

Mustafa KÖROĞLU Kısa ve net. Yıkama yöntemi, en etkili bir temizleme yöntemlerindendir. Ama atık su ve çevreye olan etkilerinden dolayı kuru yıkama yöntemine bir geçiş söz konusudur.

TEMİZLEME VE AYIKLAMANIN KALİTEYE ETKİSİ

Temizleme ve ayıklama işlemlerinin un kalitesi üzerindeki etkileri hakkında neler söyleyebilirsiniz? Unda iyi kalite yakalamanın yüzde kaçlık bir bölümü, buğdayın temizlenme ve ayıklama aşamasına bağlıdır? Temizleme ve ayıklama bölümlerinin bir değirmen işletmesindeki yeri nedir?

Mustafa ÖZDEMİR Temizleme işlemi ile hem değirmen elemanları, hem öğütme ürünlerinin kalitesi, hem de tüketici sağlığının korunması amaçlanmaktadır. Unda kaliteyi yakalamada, öğütülen buğday partisinin yabancı madde içeriği ile kirlilik derecesi çok önemlidir. Bu bakımdan satın alma kriterleri ve gösterilen özen çok önemlidir. İkinci husus ise işletmenin kullandığı temizleme sistemi ve kullanıcının temizleme ciddiyetidir. Kötü temizlemenin olumsuz etkisi tüketici sofrasına kadar uzar. Kaliteyi etkileme düzeyi en azından % 5’tir. Oluşan müşteri memnuniyetsizliğinin ucu açık olup itibara olumsuz yansımaları olur ve süreç müşterinin “malı kaldırın” talebinden “piyasadan çekilme” durumuna kadar uzanabilir. Temizleme işlemi, bir değirmencilik işletmesinde çok önemli bir hijyen ve sanitasyon uygulamasıdır.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Kaliteli bir un üretiminin yapılması, temizleme ve ayıklama işleminin verimliliğine bağlıdır. İlk kırma valsine iletilen buğdayın temizliği, direk olarak kritik un kalite karakteristikleri olan renk ve külü etkiler. Unda iyi kalite yakalamanın yüzde 60’ı buğdayın temizlenme ve ayıklama aşamasına bağlıdır. Temizleme ve ayıklama bölümlerinin bir değirmen işletmesindeki önemi paha biçilemezdir.

Mustafa KÖROĞLU Bir yüzde veremem. Ancak, buğday içerisindeki atıklar, undaki külü arttıracağından, kalitede çok ciddi bir düşme etkisi yapacaktır. Bundan dolayıdır ki fabrikalar temizleme bölümsüz olamaz. Temizleme bölümünün rolüne gelince, onsuz olmaz diyebilirim.

YENİ NESİL TEMİZLEME VE AYIKLAMA TEKNOLOJİLERİ

Temizleme ve ayıklamada kullanılan teknolojiler ve bu teknolojilerdeki son yenilikler nelerdir? Yeni nesil buğday temizleme ve ayıklama teknolojilerinde öne çıkan özellikler nelerdir?

Mustafa ÖZDEMİR Temizleme işleminde işletmenin bilgi birikimi, teknoloji kullanımı ile etkin ve yetkin yönetim çok önemlidir. Satın almada hammadde seçiminden başlayarak yapılacak tespitlere uygun depolama tedbirleriyle sağlam taneyi değirmen tremisine, sağlam ve hastalıksız intikal ettirmek çok önemlidir. İşletme tüm yabancı madde ve kirlilikleri giderecek temizleme imkanlarına sahip olmalıdır. Değirmen veya depo girişinde tremiden alınan malın, yüksek kapasiteli kesif temizleme makinelerinden geçirilmesi, uzun süreli depolamada entolasyon tekniğinin kullanılması, malın öğütme silolarına alınmasında renk separatörlerinden faydalanılması günümüzün öne çıkan teknolojik ihtiyaç ve gelişmeleridir. Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Kombine makineler ile temizleme ve ayıklamada daha efektif sonuçlar, daha düşük enerji tüketimleri sağlanmıştır. Özellikle son dönemlerde optik ayırıcıların kullanılması ile sınıflandırma ve temizleme-ayıklama işleminde kalite uniform hale gelmiş ve verimlilik en üst düzeye çıkmıştır. Ayrıca, kombine makineler ve optik ayırıcılar, operasyonel maliyetleri de düşürmede etkili olmuştur.

Mustafa KÖROĞLU Temizleme ve ayıklamada en son yeniliğin color sorter olduğunu söyleyebilirim. Bu da renge göre ayıklama yapmaktadır. TEKNOLOJİDE DOĞRU SEÇİM

Temizleme ve ayıklamada kullanılan teknolojilerin seçiminde dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Doğru teknoloji seçimi nasıl ya da hangi kriterler baz alınarak yapılmalıdır?

Mustafa ÖZDEMİR Temizleme makinelerinde kapasite, etkinlik, sessizlik, hareketli parça azlığı, düşük enerji sarfiyatı, bakım ihtiyacı ve sıklığının düşüklüğü, etkili servis ve olumlu referanslar çok önemlidir. Doğru teknoloji seçiminde hem makine üreticileri hem de referans niteliğindeki kullanıcılarla birebir görüşmek önemlidir. Bu konu, makine üreticileri kadar değirmenciler gibi diğer taneli ürünlerle çalışan sektörler için de önemlidir.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Temizleme ve ayıklamada kullanılan teknolojilerin seçiminde baz alınması gereken noktalar hammadde ve istenilen son ürün özellikleridir. Bu özelliklere ve kapasiteye göre makine-ekipman seçimi yapılmalıdır. Doğru teknoloji seçimi, aynı zamanda pazarda istenilen ürünle orantılıdır.

Mustafa KÖROĞLU Kapasite, ürün, bu ürünün kirlilik oranı ve bu ürünün hangi amaçla kullanılacağı gibi faktörler temizleme ve ayıklama teknolojilerinin seçiminde göz önünde bulundurulması gereken öncelikli konulardır. Seçimlerin, bunlara göre yapılması gerekmektedir.

TEKNOLOJİYİ VERİMLİ KULLANMAK

Teknolojiyi verimli kullanmak nedir? Temizleme ve ayıklama teknolojileri nasıl daha verimli kullanılabilir ve bunun avantajları nelerdir?

Mustafa ÖZDEMİR Eğer temizleme işleminde başarılı olmak istiyorsanız, ilk etap temizleme makinelerini iyi seçmeniz, ikinci aşama ise onları verimli kullanmanız gerekir. Teknoloji üretimi ve verimlilik açısından ülkemiz uluslararası kalite düzeyine ulaşmış durumdadır. Kullanıcıların, verimli kullanım için makine üreticisinin hazırladığı kullanım kılavuzuna uyması, kusur ve hataları üretici firma ile derhal paylaşıp düzeltici işlemleri gerçekleştirmesi gerekir. Kusur bulunduğu durumlarda iade işlemi en uygun seçenektir. Makine kullanıcılarının, işlem türü ve ürün çeşidine göre makinelerin proses akışını, akış diyagramını, debi ve etkinlik kontrollerini çok iyi yapması, kayıtlı çalışması ve işletim sürecini takip etmesi gerekir. Yukarıdaki önerilerin yerine getirilmesi ve etkin yönetim ise; ancak kurumsal bilgi birikimi, ileri bilgilere ulaşma yeteneği ve teknolojiyi kullanabilecek yetenekli ve yetişmiş elamanlarla sağlanabilir. Bu uygulamalar hem kullanım hem de hijyenik kaliteyi beraberinde getirir. Markalaşmış ve ihracat şansını kullanan değirmenlerimizde bu titizliği görebiliyoruz. Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Teknolojiyi verimli kullanmak, öncelikle doğru makine ve ekipman seçiminin yapılmasıdır. Hammaddenin içinde bulunan kirliliklere göre makine - ekipman seçimi yapılabilir. Bu sayede doğru makine seçimi ile birlikte teknoloji daha verimli kullanılabilir. Özellikle yeni kombine makineler sayesinde, daha az tahrik sisteminin verdiği avantajla daha düşük enerji tüketimleri sağlanabilmektedir. Kombine makinelerin kompakt dizaynı sayesinde de bakım ve makine temizleme işlemi daha kısa sürdüğü için üretimdeki duraklama da azaltılmaktadır.

DEĞİRMENCİLERİN BEKLENTİLERİ

Günümüzde değirmencilerin temizleme teknolojileriyle ilgili beklentileri nelerdir? Size gelen talepler üzerinden bu konuyu değerlendirebilir misiniz?

Mustafa ÖZDEMİR Buğdayın temizlenmesinde makine imalatçıları ve diyagramcılara gelen taleplerin başında kullanım kolaylığı yer almaktadır. Bunun yanında temizleme etkinliği yüksek; düşük sayıda, çok yönlü etkili olan; mekanizasyon maliyeti düşük ve değirmende üretim, işletim ve bakım masrafları düşük temizleme makineleri talep edilmektedir. Talepler, iç ve dış kaynaklı oluşuna, öğütülecek tahıl çeşidine, değirmen işletmelerinin büyüklüğüne ve hitap ettiği sektörlere göre farklılık gösteriyor. Ayrıca talepler yıkamalı olandan kuru sisteme, 3-5 makineli olandan 20 makineli olana kadar değişiyor. Lüks una çalışan değirmenlerin ve irmik değirmenlerinin talepleri, daha kapsamlı ve yatırımı daha yüksek teknolojilere kayıyor. Firma ve ekibimiz olarak tüm talepleri alternatifleri ile değerlendiriyor, bilgilendiriyoruz.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Değirmencilerin beklentilerini daha az yer kaplayan ve daha az enerji tüketen, daha düşük operasyonel maliyetleri olan kombine makineler kullanmak olarak özetleyebiliriz. Çünkü günümüz teknolojisinde daha düşük metrekarelerde ve enerji tüketimlerinde üretimler yapılmaktadır.

Mustafa KÖROĞLU Talepleri genellikle daha kombine makineler oluşturmaktadır. Buna ilave olarak şimdiki makinelerin dışında, başka kriterleri referans alarak çalışan makineler de talepler arasında.

Son olarak neler eklemek istersiniz?

Mustafa ÖZDEMİR Sonuç olarak temizleme işlemi, öğütme ürünlerinin pazarlama ve tüketim şekli dâhil tüm kullanım süreçlerini kapsar. Hatta işletmeleri, geri dönüşü olmayan itibar kaybı süreçlerine kadar sürükleyebilir. Değirmencilikte sanitasyon uygulamalarının ilk ve en önemli basamağıdır. Sanitasyon eksikliği, kalite ve verimliliğin ötesinde, insan sağlığı bakımından ölüme varan tehlikelere yol açabilir. Değirmencilerimiz, temizleme sistemi için makine seçiminden uygulanan diyagrama; üretimden işletim masraflarına varıncaya kadar; üretim kalitesi, verimliliği ve sanitasyon kriterlerini dikkate almalı, inşa ve yürütme işlerini, bilimselliğe uygun şekilde yetenekli elemanlar ile sürdürmelidir. İmaş A.Ş. olarak tüm değirmencilere ve tüm meslektaşlarımıza; verimli, kazançlı, bereketli, ülkemize yararlı ve hayırlı hizmetler temenni ediyoruz.

Hüsamettin Ali ÇAĞLAR Buğdayın işlenmesinden önce depolamadan, nakliyeden veya hasattan kalan tüm yabancı materyaller ve diğer kirlilikler buğdaydan temizlenmelidir. Bu yabancı materyal ve kirliliklerin temizlenmesi, kül miktarının ve spekt sayısının düşmesini, renk ve tat değerlerinin saptanmasıyla beraber kaliteli bir son ürünün ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Ayrıca bu sayede makinelerdeki aşınma seviyesi aşağı düşürülerek makine ömürleri de arttırılmış olmaktadır.