Küresel tarım dünyasında bakliyat, gıda güvenliği için hayati önem taşıyan bir besin kaynağı olarak öne çıkıyor. Bakliyat, gıda sektöründeki geleneksel rolünün ötesinde, bitki bazlı protein pazarındaki hızlı büyümenin de etkisiyle yem ve gıda işleme sektörlerinden gelen talepte bir artış yaşıyor. Bu makale, dünya bakliyat ticaretine kapsamlı bir genel bakış sunarak son trendleri, kilit oyuncuları ve önümüzdeki döneme ilişkin beklentileri ele alıyor.
Diana Sarungbam
Piyasa Uzmanı
Uluslararası Hububat Konseyi (IGC)
Yüksek besin değeri sebebiyle gıda güvenliği açısından özel bir öneme sahip olan bakliyat, toprak sağlığını ve su kullanım verimliliğini iyileştirme kabiliyeti sayesinde de sürdürülebilir tarımın teşvik edilmesinde giderek daha önemli bir rol oynuyor. Demografik ve ekonomik faktörlerin yanı sıra, bakliyat tüketimi de son yıllarda değişen talep yapısı çerçevesinde artış gösteriyor.
Gıda sektöründeki geleneksel kullanımın yanı sıra, hızla büyüyen bitki bazlı protein pazarının da etkisiyle yem ve gıda işleme sektörlerindeki tüketim de giderek artıyor. Dünya bakliyat ticareti 2022’ye kadarki on yılda ortalama 17,9 milyon ton ile etkileyici bir büyüme kaydetti. Çin, Hindistan, Türkiye, Bangladeş, Pakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) başlıca alıcı olduğu Asya, küresel ithalat talebinin %65’inden fazlasını oluşturuyor. Avrupa ve Afrika da önemli bakliyat ithalatçıları arasında yer alıyor ve her iki bölge de dünya bakliyat ticaretinin yaklaşık %10’unu oluşturuyor. Toplam bakliyat ithalat talebinin büyük kısmını oluşturan ürünler ise bezelye, mercimek ve nohut.
KÜRESEL BAKLİYAT TİCARETİ
Talebin güçlü seyretmesiyle birlikte, küresel bakliyat ticaretinin 2023 yılında (Ocak/Aralık) yıllık %8 artışla 19,7 milyon tona ulaştığını tahmin ediyoruz. Geniş bir ürün yelpazesini kapsayan bakliyatta büyümeye öncülük eden ürünlerin başında ise bezelye ve mercimek hacimlerindeki artış geliyor.
2023’te dünya bezelye ticareti, büyük ölçüde Çin’e yapılan sevkiyatların artmasına bağlı olarak yıllık %8 artışla 5,5 milyon tona yükseldi. Bir önceki yıl, son beş yılın en düşük seviyesine gerileyen Çin’e sevkiyatlar, yem, gıda ve işleme sektörlerindeki güçlü talep sayesinde yıllık %13 artışla yaklaşık 1,9 milyon tona ulaştı. Ana tedarikçi Kanada’da 2022/23 mahsulünün iyi olması sayesinde daha büyük bir ihraç edilebilir fazlaya ek olarak, Rusya’nın Çin’e sevkiyatları bitki sağlığı şartları konusunda varılan anlaşmanın ardından 2023 başından bu yana arttı.
Dünya bakliyat ticareti
Ayrıca, büyük ölçüde İspanya’daki arz daralması nedeniyle özellikle yemlik bezelye için güçlü ithalat talebini yansıtan AB alımlarının son beş yılın zirvesi olan 0,7 milyon tona ulaştığı tahmin ediliyor. Asya ve AB’ye yapılan daha büyük sevkiyatlarla bağlantılı olarak, Rusya’nın bezelye ihracatı bir önceki yıla göre %50’den fazla artarak 1,6 milyon tona yükseldi. Kanada, beş yıllık ortalamanın altında olsa da, sevkiyatların bir önceki yıla göre %7 artarak 2,3 milyon tona yükselmesiyle en büyük bezelye ihracatçısı konumunu korudu.
Mercimek talebi, Hindistan’ın alımlarındaki belirgin artışla desteklenerek yıllık bazda neredeyse beşte bir oranında artarak 5 milyon tona yükseldi. Hindistan hükümeti mercimek ithalatındaki serbest politikasını 2025 yılının başına kadar sürdürecek. Buna ek olarak, iç piyasada güvercin bezelye arzı az stoklar ve potansiyel olarak düşük 2023/24 hasadına bağlı olarak kısıtlıydı; sonuç olarak, alımlar üst üste ikinci yılda da artarak 1,3 milyon tona yükseldi.
Diğer alıcı ülkeler arasında Türkiye’nin mercimek ithalatı yıllık bazda yaklaşık üçte bir oranında artarak 0,8 milyon tona yükseldi. Bugüne kadarki ticarete bakıldığında, Kanada’dan yapılan ithalatın yılın ilk yarısında özellikle yüksek olduğu, bunun da büyük ölçüde yerel piyasadaki zayıf arz ve yüksek fiyatlarla bağlantılı olduğu görülüyor. Çoğu sevkiyatın Güney Asya’ya yapıldığı Avustralya’nın mercimek ihracatı ise yıllık bazda keskin bir artışla 1,8 milyon tona yükselirken, Kanada’nın ihracatı %4 artışla son üç yılın en yüksek seviyesi olan 2 milyon tona ulaştı.
2023’te bakliyat ticaretinde yıllık değişim (Ocak/Aralık)
Nohut ticareti, Bangladeş ve Türkiye’ye artan teslimatların Pakistan’ın azalan ithalatını fazlasıyla dengelemesiyle, çoğunlukla artan Asya talebine bağlı olarak 2,1 milyon tona yükselerek yıllık bazda mütevazı bir artış gösterdi. Avustralya’nın nohut sevkiyatlarının geçen yıla kıyasla yavaşlamasına rağmen, Bangladeş’in alımları, Hindistan’dan gelen tedarikle açıkların kapatılmasıyla yıllık bazda biraz daha yüksek görülüyor.
Maş fasulyesi sevkiyatları 2,1 milyon tona ( yıllık %1 artış) ulaşırken, Myanmar’ın sevkiyatları iyi mahsul ve Hindistan ile Çin’e tahmini büyük sevkiyatlar nedeniyle yıllık bazda hafif artış gösterdi.
2023’te Hindistan ve Çin›in Bakliyat İthalatı (Ocak/Aralık)
Diğer bakliyat ürünlerine bakıldığında, ticaretin 2,2 milyon ton ile yıllık bazda genel olarak sabit kaldığı görülürken, barbunya hacmi 1,6 milyon ton ile sınırlı bir artış gösterdi. Buna karşılık, bakla talebinin Mısır’dan gelen zayıf talep de dahil olmak üzere yıllık bazda marjinal bir düşüşle 1,2 milyon tona gerilediği görülüyor.
2024 İÇİN GENEL GÖRÜNÜM
Nihai miktarlar sayısız faktörden etkilenecek olsa da, en büyük iki ithalatçı olan Çin ve Hindistan’ın alımlarına bağlı olarak küresel talebin 2024 yılında güçlü kalması bekleniyor. Çin’in ithalatı, yurtiçi kullanımın devam etmesi beklendiğinden yüksek kalmaya devam edebilir. Hindistan’da, 2023/24 rabi (kışlık ekilen) bakliyat ekim alanının bir önceki yıla göre daha az olduğu ve bunun da nihai mahsul miktarını olumsuz etkileyebileceği belirtiliyor. Ayrıca, Hindistan hükümeti bakliyat ticaret politikasını gevşeterek sarı bezelye ithalat vergisini 31 Mart 2024’e kadar kaldırırken mercimek, güvercin bezelye ve kuru fasulye için vergi muafiyetini de 31 Mart 2025’e kadar yaklaşık bir yıl uzattı. Ancak, dünyanın en büyük ihracatçısı olan Kanada’daki bezelye ve mercimek üretiminin geçen yıla kıyasla azalması nedeniyle küresel arzda bir miktar daralma yaşanabilir. Ancak bu durum, genellikle nisan ayında başlayan 2024/25 dönemi ekimlerine de bağlı olabilir. Benzer şekilde, resmî tahminler Avustralya’da da büyük ölçüde başlıca ekim alanlarındaki sıcak ve kurak koşulların ardından rekoltenin azalacağına işaret ediyor.
SONUÇ
Son on yılda etkileyici bir şekilde büyüyen bakliyat, alternatif bir protein kaynağı olarak ve tarımın sürdürülebilir gelişimine katkıda bulunarak küresel gıda tedarik zincirlerinde giderek daha önemli bir konuma sahip olmaya başladı. Asya, daha geniş talep eğilimlerini şekillendirme kabiliyeti açısından önemli bir bölge olmaya devam ederken, bakliyat Avrupa ve Amerika dahil olmak üzere bir dizi diğer önemli bölgede de ilgi çekiyor. Sonuç olarak, bakliyat Kanada, Avustralya, Rusya, Myanmar ve ABD’nin başlıca ihracatçılar olduğu birçok bölgedeki çiftçiler için önemli bir unsur haline gelmiştir. İleriye dönük olarak IGC, bakliyat ticaretinde orta vadede daha fazla büyüme öngörmekte ve hacimlerin gıda, yem ve işleme sektörlerdeki alımlarla şekillenmeye devam edeceğini tahmin etmektedir. Geçmişte olduğu gibi, ticarete bezelye, mercimek ve nohut hakim olacak ve bunlar bazı yıllarda toplam bakliyat ithalat talebinin üçte ikisini oluşturacak.