Son küresel tahıl projeksiyonları, başlıca tahıllar için olumlu üretim tahminlerine işaret ediyor. Bununla birlikte, küresel gıda üretim ve tedarik sistemlerinin kırılganlığı devam ediyor ve ekstrem hava olayları, tırmanan jeopolitik gerilimler ve politika değişikliklerinden kaynaklanan potansiyel risklerle karşı karşıya. Arz ve talep arasındaki hassas dengeyi bozma potansiyeline sahip olan bu faktörler, uluslararası tahıl ticareti ve küresel gıda güvenliği görünümüne gölge düşürebilir.

2023 yılı, tahıl piyasalarına hava durumu ve rekolte beklentileri gibi geleneksel konular yerine jeopolitik gelişmelerin damga vurduğu bir yıl oldu. Tahıl devleri Rusya ile Ukrayna arasındaki çatışmaların seyri ve Husilerin, İsrail’in Gazze saldırılarına tepki olarak Kızıldeniz’de ticari gemileri hedef alması sonucunda küresel tahıl tedarik zincirlerinin sekteye uğraması en çok tartışılan konular oldu. Piyasa yeni yıla, 2022 ve 2023’e kıyasla daha sakin bir ortamda girmesine rağmen bu mevcut göreceli istikrar, dikkat edilmesi gereken bir dizi faktör tarafından kesintiye uğratılma potansiyeline sahip.

Bu faktörlere değinmeden önce Uluslararası Tahıl Konseyi’nin (IGC) merakla beklenen yılın ilk Tahıl Piyasası Raporu’na göz atalım. IGC’nin raporu, 2023/24 sezonunda toplam tahıl üretimi için iyimser bir perspektif ortaya koyuyor. IGC, dünya toplam tahıl üretiminin 2 milyar 307 milyon ton ile rekor seviyeye ulaşacağını ve mısır üretimindeki güçlü toparlanmaya bağlı olarak bir önceki yıla göre %2’lik bir artış göstereceğini öngörüyor. Küresel tahıl tüketiminin ise yem, gıda ve endüstriyel tüketimin yeni zirvelere ulaşmasıyla yıllık bazda %2 artışla 2 milyar 314 milyon tona yükselmesi bekleniyor. Bununla birlikte, küresel stoklar 590 milyon tona gerileyerek art arda yedinci kez azalacak. Daha düşük buğday, mısır ve arpa sevkiyatlarını içeren toplam dünya ticaretinin yıllık bazda %3 azalarak 415 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor.

DÜNYA BUĞDAY STOKLARI SON ALTI SEZONUN EN DÜŞÜK SEVİYESİNE İNECEK

Küresel buğday üretiminde 2023 yılında beklenen düşüşe rağmen, büyük devir stokları sayesinde küresel arzın 2023/24 döneminde rahat bir seviyede kalmaya devam etmesi bekleniyor. Küresel buğday ticaretinin, zayıflayan dünya ithalat talebi, Ukrayna’daki savaşla ilgili aksaklıklar ve bazı önemli ihracatçı ülkelerdeki arz daralmasını yansıtacak şekilde küçüleceği tahmin ediliyor.

IGC raporu, küresel buğday üretiminde %2’lik bir düşüşe işaret ederek 2022/23’te 804 milyon ton olan üretimin 2023/24’te 788 milyon tona gerileyeceğini, ancak yine de bunun, kayıtlardaki en büyük ikinci üretim miktarı olacağını öngörüyor. Öngörülen düşüşün büyük kısmı, 2022’de tüm zamanların en yüksek seviyelerinin ardından Avustralya ve Rusya’daki üretim düşüşleri ile Kanada ve Kazakistan’da tahmin edilen büyük üretim azalışlarına bağlı. 

2023/24 (Temmuz/Haziran) sezonunda dünya buğday ticaretinin 2022/23 sezonunda ulaşılan rekor düzeyden gerilemesi öngörülüyor. Bir önceki sezon 208 milyon ton olan küresel buğday ticaretinin %5 azalarak 198 milyon tona gerilemesi bekleniyor. Konsey, Asya ve Afrika’nın başını çektiği gıda tüketiminde beklenen artış nedeniyle buğday talebinin artacağını ve küresel tüketimin bir önceki sezondaki 795 milyon tondan 804 milyon tona ulaşacağını tahmin ediyor. Küresel buğday stoklarının ise bir önceki sezona göre 16 milyon ton azalarak 266 milyon tona düşmesi öngörülüyor.

Konsey’in 2024/25 sezonu buğday arz ve talebine ilişkin ilk tahminleri, ekim alanlarındaki mütevazı gerilemeyi fazlasıyla telafi eden potansiyel olarak daha iyi verimle birlikte bir önceki yıla göre biraz daha yüksek bir hasada işaret ediyor. Gıda ve yem için dengeleyici değişikliklerle birlikte, tüketimin bir önceki yılın rekor seviyesine ulaşması ve üretimi aşması, potansiyel olarak stoklarda son altı sezonun en düşük seviyesine kadar bir düşüşe yol açması bekleniyor. Çin ve AB’ye yapılan teslimatların azalması da dahil olmak üzere ticarette mütevazı bir gerileme öngörülüyor.

Önde gelen Asyalı üreticilere ilişkin beklentilerin azalması nedeniyle, 2023/24 sezonu dünya pirinç üretiminin ise 511 milyon ton seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilirken, küresel stoklarda bir önceki aya göre 5 milyon tonluk azalma Çin ve başlıca ihracatçılara ilişkin daha düşük rakamlara bağlanıyor. Ticaretin aylık bazda 50 milyon ton ile değişmediği görülürken, Hindistan için öngörülen düşüş diğer tedarikçiler için öngörülen artışlarla dengeleniyor.

2024’TE TAHIL PİYASALARININ İZLEYECEĞİ RİSK FAKTÖRLERİ

Asya’nın önemli bölgelerinde 2023 yılı boyunca kuraklığa neden olan El Nino hava dalgasının etkisini, Mart-Mayıs dönemine kadar sürdürmesi tahmin ediliyor. El Niño’ya ek olarak, tahıl piyasaları Rusya-Ukrayna savaşındaki gelişmeleri, Orta Doğu’daki İsrail-Filistin çatışmasını ve Kızıldeniz krizini yakından izleyecek. Dünya gıda güvenliği için kritik önemdeki Karadeniz tahıl ihracatı, şüphesiz manşetlerde yer alacak. Ukrayna ve Gazze’deki çatışmaların sona ermesi, tahıl fiyatlarında görece istikrarın sağlanmasına yardımcı olabilir. 

Dünyanın en büyük buğday üreticisi ve tüketicisi olan Çin’in ithalat talebi de piyasaların şekillenmesinde etkili olacak. Çin’in bu sezon 12.5 milyon ton buğday alması öngörülüyor. Çin’in ithalat iştahının artması endişelere yol açabilir. Özetle 2024 yılı, hava durumu, dünya ekonomisi ve çatışmalar açısından belirsizliklerle dolu bir yıl olacak.