Kanada, sınırlı tarım alanı ve elverişsiz iklim şartlarına rağmen dünyanın önde gelen tahıl üreticileri ve tedarikçileri arasında yer almayı başarmıştır. Başta buğday ve yulaf olmak tahıl üretiminde dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer alan Kanada, 2012/13 sezonunda 50 milyon tonun üzerinde tahıl üretimi gerçekleştirmiştir. Ülke, buğday ve yulaf üretiminin önemli bir bölümünü ihraç etmekte, geri kalanını ise ülke geneline yayılan 55 buğday ve yulaf değirmeninde işlemektedir.
Sınırlı tarım alanına rağmen, başta buğday olmak üzere dünyanın önde gelen tarım üreticilerinden biri olan Kanada, aynı zamanda yüksek kalite tahıl ve tahıl ürünü tedarikçisi olma ününe de sahiptir. Her yıl 10 ile 20 milyon ton arasında buğday ihraç Kanada’da, 55 civarında buğday ve yulaf değirmeni olduğu belirtilmektedir. Ancak tahıl ürünlerinde önemli bir tedarikçi olan Kanada, değirmencilik ürünlerinde aynı performansı yakalayamamıştır. Bunda, az gelişmiş ve değirmencilik ürünleri ithal eden pazarlara olan uzaklık, önemli bir neden olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu pazarlarda, değirmencilik ürünleri açısından gelişmiş ülkeler, Kanada’ya kıyasla önemli bir rekabet avantajına sahiptir. Ancak tüm bu zorluklara rağmen Kanada tahıl değirmenciliği endüstrisi, yıllık olarak 30’dan fazla ihraç pazarına gönderim yapmaktadır.
KANADA’DA EKONOMİK YAPI VE PERFORMANS
IMF’nin 2012 verilerine göre dünyanın 11. büyük ekonomisi olan Kanada, Kuzey Amerika pazarı ile hızla gelişen Asya ekonomileri arasında bir köprü görevi görmektir. Ülke, bu stratejik pozisyonuyla dünyanın en büyük dokuzuncu tüketim pazarıdır.
Ülke, ABD ve Meksika ile gerçekleştirilen Kuzey Amerika Serbest Ticaret Alanı (NAFTA) sayesinde 443 milyonu aşan bir tüketici kitlesine ulaşma imkanı sağlamanın yanı sıra güvenli iş ve yatırım ortamı ile de dünyanın önde gelen en dinamik ekonomilerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve G8 üyesi olan Kanada’da, doğal kaynaklar ülke ekonomisinin gelişmesinde kilit bir rol oynamaktadır. Ancak toplam ekonomik faaliyetlerin yüzde 70’ini ve istihdamın yüzde 75’ini hizmetler sektörü sağlamaktadır. British Columbia ve Alberta eyaletleri için çok büyük önem taşıyan doğal kaynaklar ticari dengenin önemli bir unsurudur.
En son 1991 yılında yaşanan yüzde 2,1’lik daralmadan sonra 2009 yılına kadar olan dönem içinde Kanada ekonomik performansının en göze çarpan unsuru, hiç ekonomik daralma yaşanmamış olmasıdır. Bu süreçte Kanada ekonomisinin genel olarak düşük işsizlik ve bütçe fazlaları ile sürekli bir büyüme içerisinde olduğu görülmektedir. Ülke, 2001 krizini sadece üç aylık bir daralma ile atlatmayı başarmış, ekonomi 2004-2007 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 3’lerde seyreden oranlarda büyümüştür. Diğer yandan 2009 kriziyle birlikte yıllar sonra ilk defa yaşadığı ekonomik daralmayla birlikte cari açık veren Kanada, 2007-2011 yılları arasında ortalama yüzde 1,1 büyüme göstermiştir. 2012 yılında büyüme hızı yüzde 1,7 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında da yine büyüme hızının yüzde 1,7 olduğu tahmin edilmektedir. 2014 yılı için büyüme beklentisi yüzde 2,2’dir.
KANADA TARIM SEKTÖRÜ
Kanada’da tarıma elverişli topraklar, ülkenin güney sınırı boyunca sıralanmaktadır. Ülke, sınırlı tarım alanına rağmen, başta buğday olmak üzere dünyanın önde gelen tarım üreticilerinden biridir. Son 50 yılda Kanada tarım sektörü önemli bir yapısal değişim geçirmiş, diğer sanayileşmiş ülkelerde olduğu gibi tarım sektörünün ve tarımda istihdam edilen nüfusun payı giderek azalmış, çiftlikler büyümüş ancak sayıları azalmıştır. Toplam ekilen tarım arazisinde önemli bir değişiklik gözlenmemiş olup, çiftlik başına düşen tarım arazilerinde toplamda artış gerçekleşmiş, bu çerçevede Sasketchewan eyaleti ortalama tarım arazilerinin en yüksek olduğu eyalet olmuştur.
Ülke, tarım ve gıda ürünlerinde önemli bir üretici olmasına rağmen, özellikle daha sıcak iklimlerde yetişen ürünlere yönelik talebin karşılanması amacıyla düzenli olarak ithalat yapmaktadır. Coğrafi konum nedeniyle tarımsal dış ticaret ağırlıklı olarak diğer NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması) üyesi ABD ve Meksika arasında gerçekleşmesine karşın, Avrupa ve Uzakdoğu pazarları da Kanada’nın dış ticaretinde önemli rol oynamaktadır.
Diğer sanayileşmiş büyük ülkelerin aksine, Kanada çiftçileri üretimleri için devletten büyük sübvansiyonlar almamaktadırlar. Kanada’da çiftçilere yalnızca tabii afet ve kuraklık gibi durumlarda destek verilmektedir.
HUBUBAT ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Kanada, sınırlı tarım alanı ve elverişsiz iklim şartlarına rağmen dünyanın önde gelen tahıl üreticileri arasında yer almayı başarmıştır. Başta buğday olmak üzere mısır, arpa ve yulaf üretiminde dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer alan Kanada, 2012/13 sezonunda tüm bu ürünlerde 50 milyon tonun üzerinde üretim gerçekleştirmiştir.
USDA (ABD Dış Tarım Servisi) verilerine göre; 2012/13 sezonunda gerçekleştirdiği 27,2 milyon tonluk buğday üretimiyle dünya buğday üretiminde altıncı sırada yer alan Kanada, son 10 yılda buğday üretimini yaklaşık yüzde 50 oranında artırmıştır. 2002/03 sezonunda 15,9 milyon ton olan Kanada buğday üretimi, 2008/09 sezonunda 28,6 milyon tona ulaşmış ancak sonraki sezonlarda bir miktar gerileme göstermiştir. 2010/11 sezonunda 23,3 milyon tona kadar gerileyen üretim, 2011/12 sezonunda 25,2 milyon tona, 2012/13 sezonunda ise 27,2 milyon tona yükselmiştir. Ülkenin, 2013/14 sezonunda buğday üretiminde 10 milyon tonluk rekor bir artış yakalayacağı ve böylece üretimin 37,5 milyon tona yükseleceği tahmin edilmektedir. Ülke, buğday üretiminin yaklaşık 1/3’lük bölümünü kendi iç tüketimi için değerlendirmektedir. Tüketim verilerine bakıldığında, yıllar arasında çok ciddi oynamaların olmadığı ve tüketimin 7 ile 10 milyon ton arasında gidip geldiği görülmektedir. 2002/03 sezonunda 7,7 milyon ton olan buğday tüketimi, 2006/07 sezonunda 8,9 milyon tona çıkmış, 2007/08 sezonunda ise 6,8 milyon tona düşmüştür. Sonraki sezonlarda bir miktar artış kaydeden tüketim, 2012/13 sezonunda 9,5 milyon tona ulaşmıştır. Buğday tüketiminin 2013/14 sezonunda da 10,2 milyon ton seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir.
Kanada, toplam iri tahıl üretiminde 2012/13 sezonunda gerçekleştirdiği 24,4 milyon tonluk üretimle, dünya üretiminde dokuzuncu sırada yer almaktadır. Bu tahıllardan bir olan mısır üretimi, son 10 yılda yaklaşık 4 milyon ton artmıştır. USDA verilerine göre 2002/03 s ezonunda 8,9 milyon ton olan Kanada’nın mısır üretimi, 2007/08 sezonunda 11,6 milyon tona ulaşmış, ancak sonraki 2 sezonda düşüş göstererek 2008/09 sezonunda 10,6 milyon tona, 2009/10 sezonunda da 9,7 milyon tona gerilemiştir. 2010/11 sezonunda yeniden artışa geçen ülkenin mısır üretimi, 2012/13 sezonunda 13 milyon tona ulaşmıştır. Ülkenin 2013/14 sezonunda da 14,2 milyon tonluk mısır üretimiyle, dünya mısır üretiminde dokuzuncu sırada yer alacağı tahmin edilmektedir. Kanada, buğdayın aksine mısır üretiminin hemen hemen tamamını, hatta bazı sezonlarda üretimden fazlasını kendi iç tüketimi için değerlendirmektedir. Mısır tüketim verilerine bakıldığında, ülkenin ortalama 11 milyon tonluk tüketime sahip olduğu görülmektedir. Kanada mısır tüketiminin, 2013/14 sezonunda, 10 yıl önceki seviye olan 12,5 milyon tona ulaşması bekleniyor.
Kanada’nın üretimde söz sahibi olduğu bir diğer ürün arpa. Ülke, 2012/13 sezonunda gerçekleştirdiği 8 milyon tonluk üretimle, dünya arpa üretiminde üçüncü sırada yer almaktadır. 2002/03 sezonunda 7,4 milyon ton olan Kanada’nın arpa üretimi, 2004/05 sezonunda son 10 yılın en yüksek seviyesi olan 12,5 milyon tona ulaşmıştır. Sonraki sezonlarda artış ve düşüşlerle seyreden üretim, 2010/11 sezonunda 7,6 milyon tona kadar gerilemiş, 2012/13 sezonunda ise yeniden artışa geçerek 8 milyon tona ulaşmıştır. Kanada arpa üretiminin 2013/14 sezonunda da artış göstermeye devam edeceği ve 10,2 milyon ton seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Ülkede, arpa üretiminin 7-8 milyon tonluk bölümünü iç tüketim için değerlendirilmektedir.
Dünya yulaf üretiminde de üçüncü sırada yer alan Kanada, her yıl 2 ile 4 milyon ton arasında yulaf üretimi gerçekleştirmektedir. USDA verilerine göre 2002/03 sezonunda 2,9 milyon ton yulaf üretimi gerçekleştiren Kanada, en yüksek üretim seviyesine 4,6 milyon tonla 2007/08 sezonunda ulaşmıştır. Sonraki sezonlarda düşüş gösteren Kanada yulaf üretimi, 2012/13 sezonunda 2,8 milyon ton seviyesinde kalmıştır. Ülkedeki yulaf üretiminin 2013/14 sezonunda yeniden artış göstereceği ve 3,8 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Kanada, gerçekleştirdiği yulaf üretiminin yaklaşık yüzde 50’lik kısmını kendi iç tüketimi için değerlendirmekte, geri kalanını ihraç etmektedir.
KANADA’DA DIŞ TİCARET
Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) kayıtlarına göre; Kanada, dünya ihracatında 12., dünya ithalatında ise 13. sırada yer almaktadır. Kanada’nın 2012 yılındaki ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 0,7 oranında, ithalatı ise yüzde 2,6 oranında artış göstermiştir. Toplam dış ticaret hacmi, 2012 yılında 915,8 milyar dolara yükselmiştir. Ülkenin ihracat yapısına bakıldığında, hizmetler ve sanayinin ihracat payının giderek arttığı, buna karşılık tarımsal ürün, kereste, maden cevherleri ve enerji gibi hammadde niteliğindeki kaynak ürünlerin ihracatında gerileme yaşandığı görülmektedir. Ancak bu gelişme, son yıllarda mal fiyatlarında yaşanan artışlara bağlı olarak dış ticaret değerlerine çok fazla yansımamaktadır.
Ülkenin 2012 yılında ihraç ettiği en önemli ürünler arasında buğday ilk sıralarda yer alırken, soya fasulyesi ve kuru baklagiller de diğer önemli ihraç kalemleri arasında yer almaktadır. İthalatta ise tarım ve gıda sanayi ürünleri, 2012 gerçekleştirilen toplam ithalatın yüzde 8,5’ini oluşturmaktadır.
Kanada’nın ülkeler itibariyle dış ticaretine bakıldığında, ABD ile Kanada arasındaki ticari ilişkilerin dünyadaki en büyük ikili ticaret akımını oluşturmakta olduğu görülmektedir. ABD hem ihracatta hem de ithalatta Kanada’nın en büyük ticari ortağıdır. Kanada’nın ihracat yaptığı diğer önemli pazarlar arasında Çin, İngiltere, Japonya ve Meksika ilk sıralarda yer alırken, bunları Hollanda, Almanya ve Fransa başta olmak üzere AB ülkeleri ve G. Kore, Hong Kong, Brezilya ve Hindistan takip etmektedir. Kanada’nın 2012 yılı ihracatında Türkiye yüzde 0,2’lik payla 25’inci sırada yer almaktadır. Bir önceki yıla göre Kanada’nın Türkiye’ye ihracatı yüzde 33,7 oranında düşüş göstermiştir.
Kanada’nın ihracatında olduğu gibi ithalatında da ABD en önemli ülkedir. Kanada’nın 2012 yılı ithalatının yarısı ABD’den gerçekleştirilmiş olup, AB 27 ülkelerinin Kanada’nın ithalatındaki toplam payı ise yaklaşık yüzde 12 oranındadır. ABD ve AB’nin ardından Çin, Meksika, Japonya ve G. Kore, Kanada’nın ithalatındaki diğer önemli ülkeler olarak göze çarpmaktadır.
2012 yılında, Kanada’nın ithalatında öne çıkan 35 ülkeden 20 tanesinden yapılan ithalatın arttığı, 15 ülkeden yapılan ithalatın ise azaldığı görülmektedir. 2012 yılında Kanada’nın bir önceki yıla göre en fazla ithalat artışı gerçekleştirdiği ülke yüzde 61 oranla Irak, ikinci en yüksek artışın gerçekleştirildiği ülke yüzde 37 oranla Hollanda’dır. Türkiye ise yüzde 30,5 oranla en çok ithalat artışının gerçekleştirildiği üçüncü ülke konumundadır.
DIŞ TİCARETTE HUBUBATIN YERİ
Üretimde olduğu gibi tahıl bazlı tarımsal ürün dış ticaretinde de dünya pazarında önemli bir role sahip olan Kanada, her yıl 10 ile 20 milyon ton arasında buğday ihraç etmektedir. Kanada’nın dış ticaretinde önemli bir yere sahip olan buğday ihracatıyla ilgili verilere bakıldığında, son 10 yıllık süreçte ihracat miktarlarında yüzde 100’e yakın artış kaydedildiği görülmektedir. USDA verilerine göre 2002/03 sezonunda 9,4 milyon ton olan Kanada’nın buğday ihracatı, 2006/07 sezonunda 19,4 milyon tona kadar yükselmiştir. 2007/08 sezonunda 16,1 milyon tona gerileyen buğday ihracatı, 2008/09 sezonunda 18,8 milyon ton; 2009/10 sezonunda 18,9 milyon ton seviyelerine ulaşmıştır. Üretimle paralel olarak dalgalı bir seyir izleyen Kanada’nın buğday ihracatı, 2012/13 sezonunda 18,5 milyon ton seviyelerinde seyretmiştir. Ülkenin 2013/14 sezonunda son yılların en yüksek seviyesi olan 22,5 milyon tonluk buğday ihracatına ulaşacağı tahmin edilmektedir. Kanada, bu ihracat miktarıyla, dünya buğday ihracatında üçüncü sırada olmaya devam edecek.
Kanada’nın tahıl ürünleri ticaretinde söz sahibi diğer iki ürün arpa ve yulaftır. Dünya arpa ihracatında altıncı sırada yer alan Kanada, 1 ile 2 milyon ton arasında arpa ihraç etmektedir. 2002/03 sezonunda 427 bin ton olan ülkenin arpa ihracatı, 2005/06 sezonunda 2,2 milyon tona yükselmiştir. Son 10 yılın en yüksek arpa ihracatı miktarına 3 milyon tonla 2007/08 sezonunda ulaşan Kanada, sonraki sezonlarda arpa ihracat miktarında düşüşler yaşamış ve ortalama 1,3 milyon ton seviyelerinde ihracat gerçekleştirmiştir. 2012/13 sezonunda 1,3 milyon ton arpa ihraç eden Kanada’nın, 2013/14 sezonunda 1,9 milyon ton ihracat miktarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Kanada, dünya yulaf ihracatında ise ilk sıradaki yerini korumaya devam etmektedir. 2012/13 sezonunda 1,8 milyon ton olan dünya yulaf ihracatının yüzde 73’lük kısmını tek başına Kanada gerçekleştirmiştir. Yıllar bazında yulaf ihracatı verilerine bakıldığında, en yüksek ihracat miktarının 2,3 milyon ton olduğu ve bunun da diğer tahıl ürünlerinde olduğu gibi 2007/08 sezonunda gerçekleştiği görülmektedir. 2012/13 sezonunda 1,3 milyon ton yulaf ihracatı gerçekleştiren Kanada’nın, 2013/14 sezonunda bu miktarı 1,7 milyon tona çıkaracağı öngörülmektedir.
DEĞİRMENCİLİK VE TAHIL İŞLEME SEKTÖRÜ
Kanada, ticari amaçlı tahıl değirmenciliğinde 200 yıldan uzun süredir üretim yapmaktadır. Kanada Değirmenciler Derneği verilerine göre; Kanada’nın en büyük modern tahıl değirmenlerinden bazıları, 100 yıldan uzun süredir üretim yapılan bölgelerde veya bu bölgelere yakın noktalarda faaliyet göstermektedir. Ülkede Pasifik’ten Atlantik kıyılarına kadar yaklaşık 55 adet ticari buğday ve yulaf değirmeni bulunduğu ve bu değirmenlerin yüzde 20’sinin 15 yıldan daha kısa süredir faaliyet gösterdiği belirtilmektedir. En gelişmiş öğütme yöntemlerini ve son teknolojileri kullanan ülkedeki tahıl değirmenciliği tesisleri, yaklaşık 1,5 milyar dolarlık sermaye yatırımına sahiptir.
Kanada Değirmenciler Birliği Başkanı Gordon Harrison’ın sunduğu bilgilere göre; Cargill, Horizon Milling ve P&H Milling Group Kanada değirmencilik endüstrisinde başı çeken ilk üç firma. Bu büyük oyuncuları ADM ve Kraft firmaları izlemektedir. Beşinci sırada ise Japon sermayeli Rogers (Foods Ltd.) bulunmaktadır. Tüm bu firmaların dışında ise yaklaşık 20 adet çeşitli uzmanlık alanlarına sahip bağımsız değirmen bulunduğu belirtiliyor. Bunlardan bazıları şunlardır: Brant Flour Mills Ltd., Grain Millers Inc., Nutrasun Foods Inc., Prairie Flour Mills Ltd. ve Richardson Milling Limited.
Dernek, Kanada’nın 13 eyalet ve bölgesinin 8 tanesinde, ticari amaçlı buğday ve yulaf değirmenlerinin faaliyet gösterdiğini açıklıyor. Buğday değirmenleri yıllık yaklaşık 3,1 milyon ton Kanada buğdayı işlemektedir. Bu miktarın yaklaşık yüzde 75’i batı Kanada’da üretilmektedir. İşlenen doğu Kanada buğdayının çoğunluğu Ontario’da yetiştirilmektedir fakat Quebec ve Atlantik eyaletlerinde de öğütmelik buğday üretimi yapılmaktadır. Kanada yulaf değirmenleri ise yıllık yaklaşık 600 bin ton kaliteli yulaf işlemektedir. Kanada’nın bu yan endüstrisi, ağırlıkla ABD pazarına dayanmaktadır ve son 15 yılda önemli ölçüde genişleyerek Kuzey Amerika toplam yulaf öğütme kapasitesinin büyük çoğunluğunu elinde bulundurmaktadır.
Ülkedeki toplam değirmencilik kapasitesi ise, doğu ve batı Kanada arasında hemen hemen eşit şekilde dağılmış durumda. Buğday öğütme kapasitesinin çoğunluğu doğudaki büyük kent merkezlerine yakın yerlerde yer alırken, yulaf öğütme kapasitesinin çoğunluğu ise düzlüklerin (Prairie) hakim olduğu eyaletlerde yer almaktadır.
Her yıl yaklaşık 3,5 milyon tonluk buğday, yulaf ve arpa öğüten Kanadalı değirmenler, 30’dan fazla ülkeye buğday unu, irmik ve diğer öğütülmüş tahıl ürünleri ihraç etmektedir. Ülkedeki değirmencilik firmaları Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) ile Kanada, ABD ve Meksika’da serbest ticaret yapma hakkına da sahiptir. Öğütülmüş tahıl ürünlerinde Kanada’nın en büyük ihracat pazarı ABD olmasına rağmen, yukarda da belirtildiği gibi 30’dan fazla ülke her yıl Kanada’dan buğday unu ve diğer öğütülmüş tahıl ürünü ithal etmektedir.
Kanada İstatistik Kurumu, Kanada Sanayi’nin web sitesi Strategis ve bir dizi başka kaynaktan yararlanılarak hazırlanan “Kanada tahıl değirmenciliğinin endüstri profiline” göre; Kanada’da bu endüstriyel sınıflandırmaya dahil olmuş 98 adet kuruluş bulunuyor. Bunların 48’i buğday öğütme firması iken 7 tanesi de yulaf öğütme firmasıdır. Geriye kalanlar da fırıncılık karışımları ve hamur hazırlama sektöründe uzmanlaşmış olan öğütme (teme tahıl taneleri, buğday, yulaf, arpa ve mısır hariç kurutulmuş meyve ve sebze, bakliyat ve diğer özel ürünleri içeren emtialar) ve ileri işleme kuruluşlardır. Fırıncılık karışımı hazırlayan kuruluşların bir kısmı, buğday öğütme tesisleriyle birlikte kurulmuştur.
Yine söz konusu endüstri profiline göre; 1990’lı yılların ortaları ile 2010 yılı arasındaki süreçte, değirmencilik sektörü kapsamlı modernleşme ve önemli oranda kapasite artırımına gitmiştir. Kapasite artırımı pazardaki taleple artış gösterip, nüfus artışıyla yakından ilgilidir. Tüm buğday ve yulaf değirmenciliği kuruluşlarının şu anki yenileme maliyetinin, 1,5 ile 2 milyar Dolar arasında olduğu tahmin edilmektedir.