Dünya tahıl ticaretinde aslan payına sahip iki ülke Rusya ve Ukrayna arasında savaş riski, uluslararası tahıl piyasalarındaki volatiliteyi artıyor. İki ülke arasındaki gerilim şimdiden buğday fiyatlarını yükseltirken, uzmanlar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali halinde fiyatların iki katına çıkabileceği uyarısında bulunuyor.

ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre, Rusya ve Ukrayna birlikte küresel buğday ihracatının %29'unu oluşturuyor. Dünya buğday ihracat lideri olan Rusya, geçtiğimiz sezon 38.5 milyon ton buğday sattı. Rusya’nın 2021-2022 sezonunda da küresel piyasalara 34 milyondan fazla buğday tedarik etmesi bekleniyor. Rusya,1 Temmuz 2021-27 Ocak 2022 tarihleri arasında 23.6 milyon ton buğday satarken, 4.6 milyon tonluk alımla Türkiye, Rus buğdayının bir numaralı alıcısı oldu.

Son on yılda tahıl ihracatçıları listesinde yukarılara tırmanan Ukrayna da 2021-2022 sezonunda buğdayda 3., mısırda da 4. ihracatçı olmayı hedefliyor. Bu sezon Ukrayna'nın küresel buğday ihracatının %12'sini, mısırın %16'sını, arpanın %18'ini ve kolza tohumunun ise %19'unu karşılayacağı tahmin ediliyor.

İki ülke arasındaki gerilimin ortasında yer alan Karadeniz ise uluslararası tahıl sevkiyatları için önemli bir kanal görevi görüyor. Kuzey Afrika ve Orta Doğu’daki ülkeler, İstanbul Boğazı üzerinden geçen kısa deniz yolundan yararlanarak Karadeniz buğdayının lojistik avantajından istifade ediyor.

Yükselen tansiyon ve Rusya-Ukrayna sınırında artan askeri hareketlilikle birlikte buğday fiyatları son bir ayın zirvesini gördü. Chicago borsasında buğday vadeli kontratları yüzde 7 arttı. Euronext Paris vadeli buğday fiyatları da son iki haftada yüzde 6’lık bir artışla 310 $/ton seviyelerine ulaştı. Rusya 2014 yılında Kırım'ı ilhak ettiğinde, Karadeniz’deki arzın kesintiye uğramasına ilişkin endişeler, buğday fiyatlarını iki ayda yaklaşık %25 oranında artırmıştı.

‘BUĞDAY FİYATLARI İKİ KATINA ÇIKABİLİR’

Bazı uzmanlar, Moskova’nın Ukrayna'ya işgale girişmesinin ve buna karşılık Batı’nın Rusya'nın ihracatını hedef alan yaptırımlar getirmesinin en kötü senaryo olacağını, dünyanın bir gıda kriziyle karşılaşabileceği uyarısını yapıyor. Amerikan Wall Street Journal gazetesine konuşan Rabobank Tarımsal Emtia Araştırma Birimi Direktörü Carlos Mera, iki ülkenin devasa tahıl ihracatına dikkat çekerek, böyle bir senaryoda hububat fiyatlarının kolaylıkla iki katına çıkabileceği yorumunda bulundu.

Karadeniz tahıl piyasaları konusunda en güvenilir uzmanlardan biri olan Moskova merkezli SovEcon'un Direktörü Andrey Sizov da Ukrayna-Rusya sınırından çok ileri gitmeyen, Ukrayna'nın tarımsal altyapısında yalnızca küçük hasara neden olan sınırlı bir çatışmanın bile buğday fiyatlarını %10 ila %20 arasında artırabileceğini ifade etti. Ancak son günlerde risklerin azaldığını düşündüğünü kaydeden Sizov, “Durum, sıcak bir savaşa değil, giderek daha çok diplomatik bir savaşa benziyor. Bu da ilgili tüm taraflar için iyi.” dedi.

UKRAYNA’NIN BUĞDAY AMBARI ÇATIŞMA BÖLGESİNE YAKIN

Ukrayna, besin açısından zengin ‘kara toprakları’ sayesinde Avrupa'nın tahıl ambarı olarak niteleniyor. Ancak analistler, Ukrayna’da buğday yetiştirilen ana bölgelerin ve sevkiyat yapılan limanların, askeri hareketliliğin yaşandığı ülkenin güney ve doğusunda bulunduğunu hatırlatıyor. Ukrayna'nın en verimli buğday bölgesi olan Kharkiv Oblast, hem Rusya ile sınır hem de Rusya yanlısı ayrılıkçıların elindeki Donbas bölgesine komşu durumunda.

KUZEY AFRİKA’DAKİ İTHALATÇILAR BUĞDAYA DAHA FAZLA PARA ÖDEYEBİLİR

Rusya ve Ukrayna, nüfuslarını beslemek ve ekmek fiyatlarını düşük tutmak için ithalata bağımlı olan Kuzey Afrika ülkelerine buğday tedarik ediyor. İki ülke, dünyanın en büyük buğday ithalatçısı olan Mısır'ın başlıca tedarikçileri. Öyke ki son zamanlarda, Ukrayna'nın yıllık mısır ve buğday sevkiyatlarının %40'ından fazlası Orta Doğu veya Afrika'ya yapılıyor. Karadeniz’in lojistik avantajından istifade eden Kuzey Afrika ve Orta Doğu’daki ülkeler şimdi ise diğer iki büyük tedarikçi ABD veya Avustralya'dan buğday getirmek için daha fazla nakliye masrafı ödemek zorunda kalabilir.

Zaten Covid-19 salgınından kaynaklı devam eden arz zorlukları geçen yıl küresel gıda fiyatlarının son on yılın en yüksek seviyelerine çıkmasına sebep olmuştu. Buğday için yüksek bedeller ödeyen ithalatçı ülkeler, zor bir dönemde daha yüksek fiyatlarla karşılaşabilir.

KARADENİZ’DEKİ TAHIL TERMİNALLERİNE NE OLACAK?

Tahıl piyasaları açısından bir diğer kaygı verici faktör de tahıl ihracatı için kilit sevkiyat noktası niteliğindeki Karadeniz'de bulunan Ukrayna ve Rusya limanlarına ne olacağı. FAO ekonomisti Monika Tothova, “Bu limanların altyapısında hasar veya sevkiyatlarda aksama olması durumunda işte o zaman gerçek bir sorununuz olur.” diye uyarıyor. Bu tür aksaklıklar, önümüzdeki hasatlara kadar uzayabilecek uzun süreli etkilere sahip olabilir. Uzmanlar, Karadeniz’deki buğday tedariğinde aksama olması halinde bunun ABD, Fransa ve Avustralya gibi diğer büyük buğday ihracatçılarına pazar paylarını genişletme imkanı verebileceğini söylüyor.

Buğday, Rusya-Ukrayna anlaşmazlığı sebebiyle yeniden uluslararası medyanın manşetlerinde yer alırken, şimdilik genel kanı, gerilimin uzaması ve krizi çözmeye yönelik diplomatik çabaların sürmesi nedeniyle buğday fiyatlarının dalgalı seyrini sürdürmesi yönünde.