Kenya’daki kayıtlı mısır değirmeni sayısı 103’tür. Tahmin edilen kurulu mısır öğütme kapasitesi ise yıllık 1,62-1,77 milyon ton arasındadır. Ülkedeki en büyük 19 değirmenin üretim kapasitesi, toplam mısır öğütme kapasitesinin yüzde 85-90’ına karşılık gelmektedir. Tanzanya’daki değirmenlerin çok büyük bir çoğunluğunu ise kırsal alanlardaki köy değirmenleri oluşturmaktadır. Ülkede yaklaşık 40-50 pirinç değirmeni, 70-80 adet de mısır değirmeni bulunmaktadır.
Doğu Afrika’nın en büyük ülkelerinden biri olan Kenya, nüfusu en hızlı artan ülkelerden biridir. Başkenti bölgenin en büyük şehirlerinden biri olan Nairobi’dir. Kuzeyde Etiyopya, Kuzeybatıda Sudan, Batıda Uganda, Güneyde Tanzanya ve Kuzeydoğuda Somali ile komşu olan Kenya, aynı zamanda doğusunda Hint Okyanusu’na da uzanmaktadır. Hububat üretiminde giderek artan miktarlar kaydeden Kenya, başta buğday olmak üzere yükselen tüketim miktarını karşılamak amacıyla hububat ithalatına gitmektedir.
Dünyanın en fakir ülkelerinden birisi olan Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti, 883.749 km² yüzölçümü ve 45 milyona yaklaşan nüfusu ile Doğu Afrika bölgesinin en büyük ülkelerinden birisidir. Tanzanya Nisan 1964’te Tanganika ve Zanzibar adlı iki bağımsız devletin birleşmesinden meydana gelmiştir.
Başkenti Dodomo'dur. En büyük kenti ise aynı zamanda eski başkent olan Darüsselam'dır. Tanzanya ekonomisi, esas itibariyle tarıma dayalıdır. Ülkede üretimi gerçekleştirilen başlıca tarım ürünleri şunlardır: buğday, akdarı, manyok ve mısır.
Kıyılarda ve Zanzibar’da ise ağırlıklı olarak pirinç yetiştirilir. Başlıca ticaret bitkileri sisal keneviri, pamuk, kahve, çay ve tütündür.
GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM
Bağımsızlığını 12 Aralık 1963 yılında İngilizlerden alan Kenya’nın gelecekte bölgenin yerel iş dünyası, ulaşım ağı ve dünya ticareti ile bütünleşmesinde başlıca rol oynayacağı kanaati hâkimdir. 45,9 milyonluk nüfusa (2015 tahmini) sahip olan Kenya’da, nüfusun büyük ölçüde merkezde ve tarım bakımından daha verimli alanları kapsayan batı bölgelerde yoğunlaşmış olduğu görülmektedir.
Kenya, aynı zamanda bulunduğu coğrafyada bölge içi rekabet ile karşı karşıyadır, bu rekabet son yıllarda önemli ölçüde ekonomik büyüme gösteren Uganda ile piyasa ekonomisi yolunda ekonomik reformlara imza atan Tanzanya’dan kaynaklanmaktadır. Doğu Afrika Topluluğu (EAC) üyesi bu üç ülke, 1 Ocak 2005 tarihli gümrük birliği sonucunda birbirlerine her geçen gün daha da bağımlı hale gelmektedir.
2011 yılı verilerine göre, ülkede GSYİH içinde sanayinin payı %14,9, hizmetlerin payı ise %66,1 şeklindedir. İstihdamın yaklaşık %75’i tarım sektöründe ve %25’i de sanayi ve hizmetler sektöründe yer almaktadır. Ülkenin ekonomik yapısında hizmetlerin payı diğer bölge ülkelere kıyasla daha yüksektir.
Bunun sebebi diğer Afrika ülkelerinin tersine doğal zenginlikleri arasında madenlerden ziyade verimli toprakların bulunması ve turizm sektörünün canlı olmasıdır. Hizmetler sektöründe iletişim, bankacılık ve turizm sektörleri ön plana çıkmaktadır. Ticaret ve taşımacılık da yine hizmetler sektörüne katkı sağlayan önemli alt sektörlerdir.
Sanayileşme ülkenin önemli hedeflerinden birisi olmakla birlikte, bağımsızlığın kazanılmasından bu güne dek bu alanda önemli bir ilerleme sağlanamamıştır. Sanayi sektörü üç büyük kent olan Nairobi, Mombasa ve Kisumu’da yoğunlaşmıştır.
İmalat sanayinde değirmencilik, bira üretimi, süt ve şeker rafinasyonu gibi gıda işleme sanayi ön plandadır. Kenya Mombasa’da rafineri yoluyla petrol ürünleri üretmekte olup, önemli bir çimento üretim kapasitesine de sahiptir.
Tanzanya’da ise büyük miktarda ve ticari olarak kullanılabilir maden kaynakları mevcuttur. Tanzanya ekonomisi, büyük oranda tarım, madencilik (altın) ve turizme dayanmaktadır. Balıkçılık da halkın önemli geçim kaynaklarından birisidir.
Ülkede hizmetler sektörü son yıllarda hızla gelişmiş olup, hâlihazırda GSYİH’nin yarısını oluşturmaktadır. Hizmet sektöründeki büyüme büyük ölçüde turizm, telekomünikasyon ve finans sektöründe yaşanan gelişmelerden kaynaklanmaktadır.
TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ
Kenya’da tarım sektörü 2011 yılı tahminlerine göre GSYİH’nın %24,5’ini oluşturmaktadır. Tarım doğrudan ve dolaylı olarak istihdamı sağlamaktadır. Tarım sektörü önemli ölçüde ailelerin kendi ihtiyaçları için veya ticari amaçlı üretim yaptıkları küçük işletmelerden oluşmaktadır.
Çalışan nüfusun % 77’si tarımda istihdam edilmektedir. Tarımsal ürünler büyük oranda ham olarak veya yarı işlenmiş olarak ihraç edilmekte ve tarım ihracatı toplam ihracatın % 22’sini oluşturmaktadır.
Ülkede tarım sektörü büyük oranda emek yoğun bir yapıya sahiptir. Tarımsal üretim ise büyük ölçüde hava koşullarına bağlıdır. Ülkede büyük miktarda işlenmeyen araziler mevcut olup, tarımsal işletmelerin çoğunluğunu ortalama 0,9 ile 3 hektar arazi işleyen küçük aile işletmeleri oluşturmaktadır.
Ülkede hububat arazilerinin yaklaşık % 70’i elle, % 20’si hayvan gücüyle ve geri kalan % 10’u traktörle işlenmektedir ve üretim büyük oranda yağmura bağlıdır.
Kenya’nın verimli tarım alanları, ülkenin orta ve batı kısmında yer almaktadır. Kenya, çay ve kahvenin yanı sıra lahana, soğan ve mango gibi ürünlerin de önemli bir üreticisidir.
Kenya’da tarım ağırlıklı olarak 2 hektardan az alanlarda yapılmaktadır. Bu küçük çiftlikler ülkedeki üretimin ortalama yüzde 75’ine karşılık gelmektedir. Ülkedeki küçük çiftliklerin çoğunda ise mısır, patates, muz, fasulye ve bezelye yetiştirilmektedir.
Tanzanya’daki gıda üretimi ise büyük oranda küçük çiftliklere/çiftçilere ve yağmura bağlıdır. Düzensiz yağmurlar nedeniyle, ülkede nerdeyse her yıl gıda açığı yaşanmaktadır. Mahsul verimi, gübre, tohum gibi yetersiz ve kalitesiz tarımsal girdi eksikliği ve sık sık ortaya çıkan zararlı böcekler nedeniyle düşüktür.
Ulaşım alt yapısının zayıf olması nedeniyle gıda üretimi olan bölgelerden gıda ihtiyacı olan bölgelere dağıtım yapılamamaktadır. Bu da fiyat baskısını artırmaktadır.
Tanzanya’da üretilen başlıca ürünler, kahve, çay, kaju, sisal, pamuk, tütün ve şekerdir. Ayrıca, önemli miktarda subtropikal meyve ve sebze, et, süt ürünleri, yer fıstığı, vanilya, karabiber ve diğer baharatlar üretilmektedir.
KENYA’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde Kenya’nın hububat üretiminde en yüksek miktarın mısıra ait olduğu görülmektedir. 2006/07 sezonunda 3,2 milyon tona yükselen mısır üretimi sonraki üç sezonda 3 milyon tonun altına düşmüş ve 2010/11 sezonunda tekrar yükselerek 3,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
2011/12 ve 2012/13 sezonlarında 3,3 milyon ton olarak kaydedilen mısır üretimi 2013/14 sezonunda ise 2,8 milyon tona gerilemiştir. 2014/15 sezonunda 2,6 milyon ton olarak gerçekleşen mısır üretiminin, 2015/16 sezonunda ise 2,8 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
Kenya’nın mısır tüketiminde üretimdekine benzer rakamlar söz konusudur. Ancak üretim miktarının tüketimi karşılamaya yetmediği görülmektedir. 2006/07 sezonunda 3,2 milyon tona yükselen mısır tüketimi 2008/09 sezonunda 3,4 milyon tona, 2011/12 sezonundaysa 3,7 milyon tona ulaşmıştır.
2012/13 ve 2013/14 sezonlarında bir miktar gerileyerek 3,6 milyon tona düşen mısır tüketimi 2014/15 sezonunda tekrar 3,7 milyon tona yükselmiştir. 2015/16 sezonunda ise bu miktarın korunacağı öngörülmektedir.
Kenya’nın hububat üretiminde ikinci en yüksek miktarın buğdaya ait olduğu görülmektedir. 2005/06 sezonunda 225 bin tona yükselen buğday üretimi 2006/07 sezonunda 300 bin tona yükselse de sonraki 2 sezon tekrar 250 bin tonun altına gerilemiştir.
Dengeli bir grafik izlemeyen buğday üretimi, 2009/10 sezonunda ciddi bir yükselişle 512 bin tona ulaşmış ve 2010/11 ile 2011/12 sezonlarında tekrar düşüş göstermiştir. 2012/13 sezonunda 442 bin ton, 2013/14 sezonunda ise 486 bin tona yükselen buğday üretimi 2014/15 sezonunda 415 bin ton olarak kaydedilmiştir. 2015/16 sezonu için öngörülen üretim miktarı ise 420 bin tondur.
Kenya’nın buğday tüketiminin giderek arttığı ve üretim miktarını bir hayli aştığı görülmektedir. 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 1 milyon tonun altında buğday tüketimi gerçekleştiren Kenya, 2008/09 sezonunda 1 milyon ton olan tüketim miktarını istikrarlı şekilde artırmış ve 2013/14 sezonunda 1,8 milyon tonluk tüketime ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda da 1,8 milyon ton olarak kaydedilen tüketim miktarının 2015/16 sezonunda ise 1,9 milyon tona ulaşması öngörülmektedir.
Ülkedeki hububat üretim ve tüketiminde bir diğer önemli ürün ise pirinçtir. Pirinç üretiminde oldukça düşük rakamlar izleyen Kenya, 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında en yüksek üretim miktarına 81 bin tonla 2012/13 sezonunda ulaşmıştır.
2014/15 sezonunda 10 bin ton pirinç üreten Kenya’nın 2015/16 sezonunda 75 bin tonluk üretim miktarına ulaşması beklenmektedir. Kenya’nın pirinç tüketiminde ise üretimdekine kıyasla oldukça yüksek rakamlar izlenmektedir.
2006/07 sezonunda 335 bin tona ulaşan pirinç tüketimi 2010/11 sezonunda 400 bin tona ulaşmıştır. 2010/11 sezonundan itibaren istikrarlı şekilde yükselen pirinç tüketimi 2014/15 sezonunda 495 bin tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonu için öngörülen tüketim miktarı ise 500 bin tondur.
Kenya’da sorgum, arpa ve darı gibi hububat ürünlerinin üretiminde düşük rakamlar söz konusudur. Sorgum üretiminde 2010/11 ve 2014/15 sezonları arasında 120 ile 167 bin ton arasında değişen miktarlarda üretim yapılmış ve 2015/16 sezonunda ise 140 bin ton üretim yapılacağı ön görülmektedir.
Sorgum tüketim miktarı ise üretim miktarını bir miktar da olsa aşmaktadır. Arpa ve darı üretim ve tüketiminde ise 100 bin tonun altında miktarlar söz konusudur.
TANZANYA’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde Tanzanya’nın hububat üretiminde en yüksek miktarın mısıra ait olduğu görülmektedir. 2003/04 sezonunda 2,3 milyon ton olan mısır üretimi, sonraki sezonlarda yükselmiş ve 2009/10 sezonunda 3,3 milyon tona ulaşmıştır.
2010/11 ve 2011/12 sezonlarında 4 milyon tonu aşan mısır üretim miktarı, 2012/13 sezonunda 5,1 milyon tona yükselmiştir. Sonraki sezonlarda mısır üretimi 2013/14 sezonunda 5,3 milyon ton, 2015/15 sezonunda ise 5 milyon ton olarak kaydedilmiştir. 2015/16 sezonu için öngörülen mısır üretim miktarı ise 5,5 milyon tondur.
Tanzanya’nın mısır tüketiminde üretimdekine benzer miktarlar söz konusudur. 2003/04 sezonunda 2,6 milyon ton olan mısır tüketimi, sonraki sezonlarda 3 milyon tonun üzerine çıkmış ve 2009/10 sezonunda 3,7 milyon ton olarak kaydedilmiştir.
2010/11 ve 2011/12 sezonlarında 4 milyon tonu aşan mısır tüketim miktarı, 2012/13 ve 2013/14 sezonlarında 5 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonu için öngörülen mısır tüketim miktarı ise 5 milyon tondur.
Tanzanya’nın hububat üretiminde ikinci en yüksek miktarın pirince ait olduğu görülmektedir. 2006/07 sezonunda 818 bin tona ulaşan pirinç üretimi, 2010/11 sezonunda 1,3 milyon tona, 2011/12 sezonunda ise 1,4 milyon tona yükselmiştir.
2012/13 sezonunda bir miktar düşen pirinç üretimi, 2013/14 sezonunda tekrar 1,4 milyon tona yükselmiştir. 2014/15 sezonunda 1,7 milyon ton olarak kaydedilen pirinç üretiminin, 2015/16 sezonunda 1,3 milyon ton olacağı öngörülmektedir.
Tanzanya’nın pirinç tüketiminde ise giderek artan miktarlar söz konusudur. 2003/04 sezonunda 920 bin ton olan pirinç tüketimi, sonraki üç sezonda bir miktar düşse de 2007/08 sezonunda tekrar 951 bin tona yükselmiştir. 2008/09 ve 2009/10 sezonlarında 960 bin ton dolaylarında seyreden pirinç tüketimi 2010/11 sezonlarında 1,3 milyon tona yükselmiştir.
2011/12 sezonunda 1,5 milyon tona, 2013/14 sezonunda ise 1,6 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 1,7 milyon ton olarak kaydedilen pirinç tüketiminin, 2015/16 sezonunda 1,5 milyon ton olacağı öngörülmektedir.
Tanzanya’nın hububat üretim ve tüketiminde bir diğer önemli ürün ise sorgumdur. Sorgum üretimi 2003/04 sezonunda 500 bin ton olarak kaydedilmiş ve sonraki sezonlar zaman zaman 700 bin tonun üzerine çıkmış, 2010/11 sezonunda ise 800 bin tona ulaşarak bu tarihten itibaren hep 800 bin tonun üzerinde gerçekleşmiştir.
2014/15 sezonunda 840 bin ton olarak kaydedilen sorgum üretiminin, 2015/16 sezonunda da 840 bin ton olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. Sorgum tüketiminde ise üretimdekine paralel miktarlar söz konusudur.
2014/15 sezonunda 825 bin ton sorgum tüketilmiştir; 2015/16 sezonunda ise bu miktarın 850 bin tona yükseleceği öngörülmektedir. Tanzanya’nın buğday üretiminde son 11 sezonun en yüksek üretim miktarı 113 bin tondur (2011/12). Ancak buğday tüketimi giderek artmaktadır.
2009/10 sezonunda 802 bin tona ulaşan buğday tüketimi 2012/13 sezonunda 904 bin tona yükselmiştir. 2014/15 sezonunda 950 bin ton olarak kaydedilen buğday tüketiminin 2015/16 sezonunda 975 bin tona ulaşması öngörülmektedir.
Tanzanya’nın darı üretim ve tüketiminde ise yıldan yıla yükselen miktarlar görülmektedir. 2014/15 sezonunda 350 bin ton darının üretilip tüketildiği Tanzanya’da, 2015/16 sezonunda da 350 bin ton üretim ve tüketim gerçekleştirileceği öngörülmektedir.
KENYA’DA TAHIL TİCARETİ
Hububat tüketiminin giderek arttığı Kenya’da, üretimin iç talebi karşılamaya yetmemesi nedeniyle tahıl ithalat miktarı da giderek artırmaktadır. Tahıl ticaretinin ithalat ağırlıklı olduğu ülkede, buğday en fazla ithal edilen tahıl ürünüdür.
2003/04 ve 2004/05 sezonlarında 400 bin ton dolaylarında gerçekleşen buğday ithalatı, 2009/10 sezonunda 1,2 milyon tona, 2011/12 sezonunda ise 1,5 milyon tona yükselmiştir. 2012/13 sezonunda bir miktar düşen buğday ithalatı, 2013/14 sezonunda 1,4 milyon tona, 2014/15 sezonunda ise 1,5 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonunda öngörülen ithalat miktarı ise 1,6 milyon tondur.
Kenya’nın hububat ithalatında ikinci önemli ürün pirinçtir. Pirinç ithalatı 2003/04 ve 2009/10 sezonları arasında 200-300 bin ton civarında gerçekleşmiş ve 2010/11 sezonunda 305 bin ton olarak kaydedilmiştir. Pirinç ithalatı 2011/12 sezonunda 425 bin tona, 2014/15 sezonunda ise 420 bin tona yükselmiştir. 2015/16 sezonunda öngörülen pirinç ithalat miktarı ise 430 bin tondur.
Kenya, artan mısır üretimine karşın, yüksek mısır tüketimini karşılayabilmek adına gerçekleştirdiği ithalat miktarını da artırmaktadır. Mısır ithalat miktarı, 2003/04 ve 2012/13 sezonları arasında zaman zaman yükselse de düşük miktarda seyretmiştir.
2013/14 sezonunda 800 bin ton miktarında gerçekleşen mısır ithalatı 2014/15 sezonunda 900 bin tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonu için öngörülen mısır ithalat miktarı ise 1 milyon tondur. Sorgum ithalatında ise son 11 sezonun en yüksek miktarına 109 bin tonla 2012/13 sezonunda ulaşılmıştır.
TANZANYA’DA TAHIL TİCARETİ
Kenya’da olduğu gibi Tanzanya’da da ithalat temelli bir tahıl ticareti söz konusudur. Buğday, bu ülkede de en fazla ithal edilen üründür. USDA verilerine göre; Tanzanya’da buğday ithalatı 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 345-544 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
2009/10 sezonunda 720 bin tona yükselen buğday ithalatı, 2012/13 sezonunda 945 bin tona yükselmiştir. 2013/14 sezonunda 722 bin tona gerileyen ithalat, 2014/15 sezonunda yeniden artışa geçmiş ve 940 bin tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonu için öngörülen buğday ithalat miktarı ise 900 bin tondur.
Tanzanya’nın ithalatını gerçekleştirdiği bir diğer hububat ürünü ise pirinçtir. Pirinç ithalatı, 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında 200 bin tonu aşmamıştır. 2011/12 sezonunda 120 bin ton, 2012/13 ve 2013/14 sezonunda ise 200 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2014/15 sezonunda 100 bin ton olarak kaydedilen pirinç ithalatının, 2015/16 sezonunda da 200 bin tona ulaşması öngörülmektedir.
KENYA VE TANZANYA’DA UN ENDÜSTRİSİ
Kenya’da temel gıda olarak en çok tercih edilen tahıl ürünü mısırdır. Mısır unu ise ağırlıklı olarak “ugali” isimli mısır unu yemeği, ekmek, gözleme, bebek maması, bisküvi ve mısır lapası yapımında kullanılmak üzere üretilmektedir.
Birleşik Devler Uluslararası Kalkınma Dairesi tarafından hazırlanan “Temel Gıda Değer Zinciri Analiz Raporu”na göre, ülkedeki mısır değirmencilerinin ilk grubu orta ve yüksek kapasiteli endüstriyel mısır değirmencileridir. İkincisi ise sayısı tam olarak bilinmeyen küçük değirmenciler grubudur.
Söz konusu bu iki gruba dahil değirmenlerden 109’unun mısır ve buğday değirmenciliği yaptığı belirtilmektedir. Kenya Ulusal Tahıl ve Mahsulleri Ofisi (NCPB) de ülkedeki kayıtlı mısır değirmeni sayısını 103 olarak vermektedir. Bu değirmenlerin kurulu kapasitesi tam olarak bilinmemektedir; ancak tahmin edilen kurulu mısır öğütme kapasitesi yıllık 1,77 milyon tondur.
Tahıl Değirmencileri Derneği’nin (CMA) tahmini de toplam kurulu mısır öğütme kapasitesinin yıllık 1,62 milyon ton olduğu yönündedir. Aynı raporda, ülkede 19 orta ve yüksek kapasiteli değirmen bulunduğu ve bunların kapasitesinin 1.41 milyon ton olduğu belirtiliyor.
Bu da toplam mısır öğütme kapasitesinin yüzde 85-90’ına karşılık gelmektedir. Kenya’da temel gıda olarak mısırdan sonra en çok buğday tercih edilmektedir. Buğday unu ise ağırlıklı olarak tava ekmeği, pide ekmek yapımında ve ev kullanımı için tercih edilmektedir. Ülkedeki değirmenciler ürünlerini ağırlıklı olarak yerel pazarda satmaktadır. Buna ek olarak ülkenin büyük değirmencilerine de satılmaktadır.
Tanzanya’da öncelikli olarak beyaz mısır üretilmektedir. Gıda güvenliği konusunda öncelikli temel gıda olarak düşünülen mısırın çiftçiler tarafından ilkin ev kullanımı için üretildiği, hasadın hemen ardından kooperatifler aracılığıyla satıldığı bilinmektedir.
Tanzanya Tarım Konseyi tarafından hazırlanan “Pirinç ve Mısır, Değer Zinciri Analiz Raporu”na göre ülkedeki değirmenlerin çok büyük bir çoğunluğunu kırsal alanlardaki köy değirmenleri oluşturmaktadır. Raporda ülkenin bazı bölgelerindeki pirinç ve mısır değirmenlerinin sayısı da verilmiştir.
Buna göre; Kyela, Mbozi ve Mbeya bölgelerinde 45-50 pirinç değirmeni bulunmaktadır. Mbarali bölgesinde 3 büyük pirinç değirmeni, Njombe bölgesinde ise 3-4 büyük mısır değirmeni bulunmaktadır. Mufindi, Iringa ve Morogoro bölgelerinde ise 70-80 adet mısır değirmeni bulunduğu tahmin edilmektedir.