Calistus Efukho
Kenya Tarım ve Gıda Kurumu (AFA) Genel Direktörü

Değirmenci Dergisi’ne konuşan Kenya Tarım ve Gıda Kurumu Genel Direktörü Calistus Efukho, ülkesinin tahıl ithalatını azaltmak, yerli üretimi artırmak ve Doğu Afrika’da yükselen bir ihracat merkezi haline gelmek için izlediği cesur stratejiyi anlattı. İklim dirençli tarımdan modern lojistik ve değirmen altyapılarına kadar uzanan kapsamlı bir dönüşüm süreciyle Kenya, daha bağımsız ve küresel rekabete açık bir tahıl sektörünün temellerini atıyor.

Londra’da düzenlenen Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) Konferansı’nda, Kenya Tarım ve Gıda Kurumu (Agriculture and Food Authority - AFA) Genel Direktörü Calistus Efukho ile özel bir röportaj gerçekleştirdik. Kenya Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı bir devlet kurumu olan AFA, ülkenin tarımsal ürünler sektörünü geliştirme, teşvik etme ve düzenleme görevini yürütüyor. 

Bu özel söyleşide Efukho, Kenya’nın tahıl değer zincirlerini güçlendirmeye yönelik yürüttüğü çalışmaları; iklim değişikliğine dayanıklı tarım uygulamaları, sulama altyapısının genişletilmesi, dijital tarım teknolojilerinin yaygınlaştırılması ve hasat sonrası süreçlere yapılan yatırımlar bağlamında detaylandırıyor. Ayrıca ülkede değirmencilik sektöründe yaşanan değişimleri, Kenya’nın bölgesel bir tahıl ticareti ve işleme merkezi olma potansiyelini değerlendiriyor.

Sayın Efukho, bize ilk olarak Kenya hükümetinin, iklim değişikliği ve nüfus artışı koşullarında gıda ve beslenme güvenliğini sağlamak için öncelik verdiği temel politikaları anlatır mısınız?

İklim değişikliği ve nüfus artışının oluşturduğu baskılara karşı gıda güvenliğini sağlamak en öncelikli hedeflerimizden biri. Bu doğrultuda, temel politikalarımızı hem makro düzeyde kalkınma vizyonumuzla hem de sektörel önceliklerimizle şekillendiriyoruz. İlk olarak, Kenya Vizyonu 2030 çerçevesinde ilerliyoruz. Bu, ülkemizin sanayileşmiş ve orta gelirli bir ekonomi haline gelmesini hedefleyen uzun vadeli bir kalkınma planı. Bunun yanı sıra, Dördüncü Orta Vadeli Plan kapsamında hayata geçirdiğimiz Aşağıdan Yukarıya Ekonomik Dönüşüm Gündemi (BETA) ile daha kapsayıcı, rekabetçi ve iklim dirençli bir ekonomik yapı kurmayı amaçlıyoruz.

BETA kapsamında tarım sektörüne dair belirlediğimiz öncelikler ise üç ana başlıkta toplanıyor. İlk olarak, mısır, patates ve baklagiller gibi temel gıda ürünlerinin verimliliğini artırarak halkımızın gıda güvenliğini sağlamayı hedefliyoruz. İkinci olarak, kahve, avokado ve piretrum gibi yüksek katma değerli ürünlerin ihracatını teşvik ederek ülkemize döviz kazandırmayı amaçlıyoruz. Son olarak, pirinç, buğday, bitkisel yağlar ve şeker gibi ürünlerde ithalata olan bağımlılığı azaltarak yerli üretimle kendine yeterliliği artırmak istiyoruz. Bu politikalarla, hem kırsal kalkınmayı destekliyor hem de Kenya’nın bölgesel bir tarım gücüne dönüşmesini sağlamayı hedefliyoruz.

Kenya, özellikle buğday ve mısır gibi ürünlerde yerli üretimi teşvik etme ile ithalat gereksinimini nasıl dengeliyor?

Kenya, özellikle buğday ve mısır gibi stratejik ürünlerde devam eden ithalat ihtiyacını karşılamaya çalışırken, aynı zamanda yerli tahıl üretimini teşvik etmeyi hedefleyen dengeleyici bir politika izliyor. Hükümet, iklim değişkenliğinin olumsuz etkilerini azaltmak ve üretimde istikrar sağlamak amacıyla sulama yatırımlarını genişletiyor. Çiftçilerin üretim maliyetlerini düşürmek ve rekabet gücünü artırmak için gübre destek programları ve diğer teşvikler de uygulanıyor.

Tüm bu çabalara rağmen, arz açığını kapatmak için ithalat halen gerekli görülüyor. Bu noktada hükümet, piyasa istikrarını sağlamak ve gıda güvenliğini teminat altına almak adına özel sektör eliyle, politika rehberliğinde ithalat yapılmasına olanak tanıyor. Öte yandan, gelecekteki ithalat bağımlılığını azaltmak amacıyla alternatif üretim bölgelerinin geliştirilmesine yönelik yatırımlar da devam ediyor.

Kenya’nın tahıl üretim performansı hakkında güncel verileri paylaşır mısınız? Özellikle mısır, buğday ve sorgum üretimi açısından nasıl bir tablo var?

Mısır: Kenya’nın temel gıda ürünü

Mısır, Kenya’da en çok tüketilen temel gıda maddesi konumunu sürdürüyor. Ancak son veriler, hem üretimde hem de ithalatta daralma olduğunu gösteriyor. 2023 yılında 2,55 milyon hektar olan mısır ekim alanı, 2024’te %5,42 azalarak 2,41 milyon hektara düştü. Buna bağlı olarak mısır üretimi de 4,38 milyon tondan 4,03 milyon tona geriledi. Bu düşüş hem ekim alanlarındaki daralma hem de verimliliğin azalmasından kaynaklanıyor.

Mısır ithalatı da kayda değer ölçüde azaldı. 2022 yılında 890 bin ton mısır ithal eden Kenya, 2024 yılına gelindiğinde bu rakamı %67’lik bir düşüşle 300 bin tona kadar indirdi. Bu trend, ekim alanı azalmasına rağmen yerli üretime olan bağımlılığın arttığını gösteriyor.

Buğday: Kenya’nın ikinci önemli tahılı

Buğday, mısırdan sonra Kenya’da en çok tüketilen ikinci tahıl. Buğday ithalatı 2023 yılında 1,99 milyon tondan 2024 yılında 1,81 milyon tona gerileyerek ithalata olan bağımlılıkta kademeli bir azalmaya işaret etti. Her ne kadar Kenya hâlâ büyük ölçüde ithalata bağımlı olsa da, bu düşüş yerli tedarik zincirlerini güçlendirmeye yönelik politikaların etkisini göstermeye başladığını gösteriyor.

Sorgum: Yükselen yerli üretim

Sorgum üretiminde ise belirgin bir artış gözlemleniyor. 2023 yılında 201.523 ton olan sorgum üretimi, 2024’te 241.309 tona yükseldi. Bu artış, sorgumun alternatif bir ürün olarak daha fazla benimsenmeye başladığını ortaya koyuyor. Aynı dönemde sorgum ithalatı 76.289 tondan 7.061 tona düşerek büyük bir gerileme gösterdi. Bu durum, Kenya’nın sorgum üretiminde artan bir kendine yeterlilik seviyesine ulaştığını ortaya koyuyor. 

Kenyalı çiftçilerin tahıl verimliliğini artırmada karşılaştığı başlıca zorluklar neler? Bu zorlukların aşılması için ne gibi destekler veriyorsunuz?

Kenyalı çiftçiler, tahıl verimliliğini artırma yolunda bir dizi yapısal zorlukla karşı karşıya. Yüksek girdi maliyetleri, iklim değişikliği, düzensiz yağışlar, yetersiz pazarlama kanalları, hasat sonrası kayıplar ve toprak verimliliğindeki azalma, en temel sorunlar arasında yer alıyor. Ayrıca, zararlılar ve bitki hastalıkları da üretimi ciddi şekilde tehdit ediyor.

Bu zorluklara karşı AFA olarak çeşitli destek mekanizmaları sunuyoruz. Kuraklığa dayanıklı ve iklim dostu tohumların yaygınlaştırılmasını teşvik ediyor, çiftçilere iyi tarım uygulamaları konusunda eğitim veriyoruz. Ürün toplama merkezleriyle pazara erişimi kolaylaştırıyor, modern depolama altyapısı ve dijital takip sistemleriyle de hasat sonrası kayıpları azaltmayı hedefliyoruz. Bu bütüncül yaklaşım, çiftçilerin verimliliğini artırırken, sektörün sürdürülebilirliğine de katkı sağlıyor.

Kenya, iklim dirençli tohum çeşitleri, sulama sistemleri ve hasat sonrası yönetim konularına ne ölçüde yatırım yapıyor?

Kenya, sürdürülebilir tahıl üretimini desteklemek ve gıda güvenliğini güçlendirmek amacıyla iklim dirençli tarıma yönelik yatırımlarını kararlılıkla sürdürüyor. Bu kapsamda, kuraklığa dayanıklı ve zararlılara karşı dirençli tohum çeşitleri geliştirilip yaygınlaştırılıyor. Sulama sistemlerinin yaygınlaştırılmasıyla su verimliliği artırılırken, bu yatırımlar bölgesel üretim ve işleme merkezleriyle entegre bir şekilde yürütülüyor. Ayrıca, hasat sonrası kayıpları azaltmak amacıyla güneş enerjili kurutucular, iyileştirilmiş depolama altyapısı, hermetik torbalar ve mekanik harmanlama gibi modern uygulamalara odaklanılıyor. Bu bütüncül yaklaşım, Kenya’nın iklim değişikliğine dayanıklı, verimli ve rekabetçi bir tarım sektörü inşa etme hedefini yansıtıyor.

Kenya’nın tahıl ithalatına olan bağımlılığını azaltma konusunda – özellikle buğday ve mısır açısından – ne gibi ilerlemeler kaydedildi?

Kenya, özellikle buğday ve mısırda tahıl ithalatına olan bağımlılığını azaltmak için yerli üretimi artırmaya yönelik somut adımlar atıyor. Sulama altyapısına yapılan yatırımlar sayesinde üretim bölgeleri genişletiliyor ve yağış bağımlılığı azaltılarak üretimde istikrar sağlanıyor. Stratejik tahıl rezervleri güçlendirilirken, çiftçilere uygun fiyatlı tohum ve gübre gibi temel girdiler sağlanıyor. Ayrıca, araştırma kurumları ve uluslararası ortaklarla yapılan iş birlikleri sayesinde verimli tohumlar, iklim dostu tarım teknikleri ve modern hasat sonrası çözümler yaygınlaştırılıyor.

Bu çabaların etkisiyle özellikle mısır ve sorgum ithalatında düşüş gözlemleniyor. Kısa vadede ithalat vergilerinde ciddi bir değişiklik beklenmese de Kenya, Doğu Afrika Topluluğu (EAC) ve COMESA çerçevesinde ticaret politikalarını gözden geçirmeye devam ediyor.

Kenya, tahıl ticareti ve lojistiğini geliştirmek amacıyla uluslararası ortaklar ve bölgesel ticaret bloklarıyla nasıl bir iş birliği yürütüyor?

Kenya, tahıl ticareti ve lojistiğini geliştirmek için uluslararası ortaklar ve bölgesel ticaret bloklarıyla yakın iş birliği yürütüyor. Bu iş birlikleri, ticaretin etkinliğini artırmayı, lojistik engelleri azaltmayı ve ülkenin bölgesel ve kıtasal pazarlardaki konumunu güçlendirmeyi amaçlıyor. Örneğin, COMESA ile EAC çerçevesinde ticaret standartlarının, tarifelerin ve sınır geçiş protokollerinin uyumlaştırılması için aktif çalışmalar yürütüyoruz. Bu çabalar sayesinde tarife dışı engellerin azaltılması, belge süreçlerinin sadeleştirilmesi ve tarım ürünlerinin sınır ötesi hareketinin kolaylaştırılması hedefleniyor.

Tahıl ticaretinin daha verimli işlemesi için bölgesel ulaşım ve lojistik altyapısına da önemli yatırımlar gerçekleştiriliyor. Öne çıkan projeler arasında şunlar yer alıyor:

LAPSSET Koridoru (Lamu Limanı – Güney Sudan – Etiyopya Ulaşım Koridoru): Yeni ticaret yolları açarak bölgesel bağlantıyı güçlendirmeyi amaçlayan bu proje, tahıl ticaretine stratejik katkı sağlamayı hedefliyor.

Tek Nokta Sınır Kapıları  (OSBP): Bu proje kapsamında gümrük ve geçiş işlemlerini tek noktada toplayarak bekleme sürelerini azaltan ve sınır geçişlerini hızlandıran yapılar oluşturuluyor.

Kenya ayrıca Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA) hedefleriyle uyumlu bir ticaret stratejisi izleyerek, Doğu Afrika dışındaki pazarlarda da tahıl ticareti fırsatlarını artırmayı ve kıtasal tarım tedarik zincirinde daha güçlü bir rol üstlenmeyi amaçlıyor. Bu kapsamda, ticaret politikaları ve altyapı yatırımları AfCFTA çerçevesiyle eşgüdüm içinde planlanıyor.

KENYA DEĞİRMENCİLİK SEKTÖRÜ DÖNÜŞÜM YOLUNDA

Kenya değirmencilik sektörünün mevcut durumu konusunda da bilgi verir misiniz? Öğütme altyapısının modernize edilmesi ve kapasite artırımına yönelik girişimler var mı?

Kenya değirmencilik sektörü, ülkenin gıda sisteminde hayati bir rol oynuyor ve ağırlıklı olarak özel sektör yatırımlarıyla şekilleniyor. Küçük, orta ve büyük ölçekli değirmenlerden oluşan çeşitli bir yapıya sahip olan sektör, hem kırsal hem de kentsel pazarlara hizmet veriyor.

Un sanayi Kenya’da büyük ölçüde özel sektör liderliğinde gelişiyor. Küçük ve orta ölçekli işletmeler daha çok yerel pazarlara hitap ederken, büyük ölçekli firmalar ulusal ve bölgesel talepleri karşılıyor. Sektörün modernizasyonu ve rekabet gücünün artırılması için Kenya hükümeti çeşitli destek mekanizmalarını devreye almış durumda.

Teknolojik yenilenmeye teşvik: Değirmen makineleri ve ekipmanlarının ithalatında uygulanan KDV muafiyeti sayesinde, işletmelerin teknolojik altyapılarını yenilemeleri ve modernize etmeleri teşvik ediliyor.

Kapasite geliştirme ve kalite standartları: Hükümet, değirmencilerin teknik kapasitelerini artırmaya yönelik eğitim ve kapasite geliştirme programları yürütüyor. Aynı zamanda, ulusal kalite ve gıda güvenliği standartlarına uyumu sağlamak için sektörle yakın iş birliği içinde çalışıyor. Bu çabalar, daha güvenli ve yüksek kaliteli un ürünlerinin üretimine katkı sağlıyor.

Özel ekonomik bölgelerde yatırım teşvikleri: Değirmen yatırımlarının Yerel Tarım Entegrasyon ve Sanayi Alanları (CAIP’ler) ile Özel Ekonomik Bölgeler’de konumlandırılması destekleniyor. Bu bölgelerde yatırım yapan firmalara idari kolaylıklar, altyapı iyileştirmeleri ve çeşitli mali teşvikler sunuluyor. Bu sayede işleme verimliliği artırılırken lojistik maliyetler de düşürülüyor.

Genel olarak bakıldığında, Kenya değirmencilik sektörünü daha rekabetçi, modern ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturmak için hem kamu hem özel sektör iş birliğiyle kapsamlı adımlar atılıyor.

Peki Kenya’da un tüketiminde hangi eğilimler öne çıkıyor?

Kenya’daki un tüketim alışkanlıkları; beslenme tercihlerindeki değişimler, düzenleyici politikalar ve yeni tüketici trendleri doğrultusunda dönüşüm geçiriyor.

Mısır unu pazara hâkim

Mısır unu, özellikle kırsal kesimlerde Kenya hanehalkının temel gıda maddesi olmaya devam ediyor. Ülkede en yaygın tüketilen un türü olan mısır unu, ulusal gıda güvenliği ve beslenme politikaları kapsamında zorunlu olarak zenginleştiriliyor.

Buğday unu tüketimi kentlerde güçlü

Buğday unu, özellikle şehir merkezleri ve çevresindeki yerleşim alanlarında önemli bir pazar payına sahip. Ekmek, chapati ve diğer buğday bazlı ürünlerin günlük beslenmede yaygın olması nedeniyle buğday ununa olan talep yüksek seyrediyor. Kentleşme ve değişen yaşam tarzları da bu eğilimi destekliyor.

Kompozit unlara ilgi artıyor

Son dönemde mısırın sorgum ve manyok gibi alternatif ürünlerle harmanlandığı kompozit unlara yönelik ilgi artmaya başladı. Bu ürünler, besin değeri, uygun fiyatlı olmaları ve yerel iklim koşullarına dayanıklılıkları açısından öne çıkıyor. Ancak kompozit un tüketimi henüz sınırlı düzeyde ve geniş tüketici kitlesi tarafından yaygın olarak benimsenmiş değil.

Özetle, Kenya›da un tüketimi geleneksel alışkanlıklarla şekillenmeye devam ederken, aynı zamanda sağlık, erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik odaklı yeni eğilimler de yükseliyor.

KENYA, DOĞU AFRİKA’NIN TAHIL ÜSSÜ OLMAYA HAZIRLANIYOR

Kenya’nın, Doğu Afrika’da tahıl ticareti ve işleme konusunda bölgesel bir merkez haline gelme potansiyeli hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu potansiyeli hayata geçirmek için atılması gereken temel adımlar neler?

Kenya, geleneksel olarak tahıl ithalatçısı bir ülke olsa da, önümüzdeki yıllarda tahıl ticareti ve işleme alanında bölgesel bir merkez haline gelme potansiyeline sahip. Bu potansiyeli destekleyen bir dizi stratejik avantajımız var.

Kullanılmayan verimli tarım arazileri: Kenya, halen yeterince değerlendirilememiş geniş ve verimli tarım arazilerine sahip. Bu alanlarda yapılacak hedefli yatırımlar ve modern tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması, ülkenin iç üretim kapasitesini ciddi ölçüde artırabilir ve hatta ihracat fazlası yaratılmasına olanak sağlayabilir.

Gelişen tarım teknolojileri ekosistemi: Kenya’nın hızla büyüyen agritech (tarım teknolojileri) sektörü; hassas tarım, iklim dostu üretim, dijital pazar yerleri ve tedarik zinciri yönetimi gibi alanlarda önemli yenilikler sunuyor. Bu teknolojik ilerleme, Kenya’nın verimliliğini ve işleme kapasitesini artırarak bölgesel rekabet gücünü güçlendiriyor.

Stratejik coğrafi konum: Doğu Afrika’nın kalbinde yer alan Kenya, komşu ülkelerle güçlü ticaret bağlantılarına sahip. Bu avantajlı konumu sayesinde, Doğu Afrika Topluluğu (EAC) başta olmak üzere bölgesel tahıl sevkiyatında doğal bir lojistik ve işleme merkezi konumunda bulunuyor.

Gelişmiş lojistik altyapı: Mombasa Limanı ve LAPSSET Koridoru gibi büyük ölçekli projelerle desteklenen modern limanlar ve ulaştırma altyapısı, Kenya’ya tahıl işleme ve ihracat operasyonlarında önemli bir rekabet avantajı sağlıyor.

Tüm bu unsurlar bir araya geldiğinde, Kenya’nın sadece iç pazara değil, aynı zamanda bölgesel tahıl ticaretine yön veren bir merkez haline gelmesi mümkün görünüyor.

Son olarak, tahıl sektöründeki uluslararası paydaşlara iletmek istediğiniz bir mesaj var mı?

Kenya yatırıma açık bir ülke. Tohumdan tarlaya, makineleşmeden işleme ve lojistiğe, dijital inovasyondan iklim dirençli gıda sistemlerine kadar tahıl değer zincirinin her aşamasında büyük fırsatlar sunuyoruz. Kenya tahıl sektörünün geleceği; dijital, iklim değişikliğine dayanıklı ve ihracat odaklıdır. Nesnelerin interneti (IoT), biyoteknoloji, işleme tesisleri ve dirençli gıda sistemleri gibi alanlarda iş birliğine açık olduğumuzu ve uluslararası yatırımcıları birlikte çalışmaya davet ettiğimizi vurgulamak isterim.