Dünyanın önemli buğday ithalatçıları arasında yer alan Sudan, buğday ithalatıyla birlikte değirmencilik alanında gelişmeye devam ediyor. 30’un üzerinde değirmenin bulunduğu ülkede, değirmenlerin çok büyük bir bölümü eski teknolojiye ve düşük kapasiteye sahip. 5 civarında değirmen ise son teknolojiye adapte olmuş durumda. Bu firmaların büyük bir çoğunluğu da teknoloji yatırımlarını son yıllarda gerçekleştirdi. Özellikle buğday unu tüketimine yönelik artan talep, teknoloji yatırımlarının daha da artacağına işaret ediyor.

Dünyanın sayılı sorgum üreticileri arasında yer alan Sudan, her yıl 2,5 ile 4,5 milyon ton arasında sorgum üretimi gerçekleştirmektedir. Ancak üretimde istikrarın sağlanamaması ve buna bağlı olarak yaşanan sorunlar, buğday ununa yönelik talebin artışında etkili oluyor. Bu yüzden de ülkedeki buğday ithalatı son yıllarda artış göstermeye devam ediyor. Bugün buğday, Sudan’ın ülke olarak gerçekleştirdiği tüm ithalatta en önemli kalemdir ve ithalatın yaklaşık yüzde 8’ini oluşturmaktadır. Kuru baklagiller ve buğday unu da önemli ithalat kalemleri arasında yer almaktadır.

Sudan’ın en önemli un değirmenlerinden bir tanesi El-Hamama Flour Mill’in CEO’su Ahmet Eltigani A. Moniem Musa, ülkede 30’den fazla değirmen bulunduğunu ancak çoğunun eski teknolojiye sahip düşük kapasiteli değirmenler olduğunu, gelişmiş teknolojinin ise ülkedeki en büyük 4-5 firmada bulunduğunu belirtiyor.

Son yıllarda yapılan yatırımlar göz önünde bulundurulduğunda, ülkedeki değirmenlerin teknolojiye yatırım yapma ve büyüme konusunda daha aktif olduğu görülüyor. Özellikle sorgumdaki üretim istikrarsızlığına ve bazı diğer etkenlere bağlı olarak un tüketimine yönelik talebin artış göstermesi, sektörün daha da gelişeceğine işaret ediyor. Bu trendin bilincinde olan firmalar, gelecek yıllar için yatırımlarını şimdiden planlamış gözüküyor.

SUDAN’DA GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM Sudan ekonomisinde son yıllarda petrol sanayisinden kaynaklanan olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. Petrol sanayisinin gelişmesi yabancı yatırımları artırmakta ve milli gelirde yüksek oranlı artışları beraberinde getirmektedir. Yönetimin petrol gelirleri paralelinde kamu harcamalarında ani artışlara gitmesi, ekonomiyi olumlu etkilemiştir. Sudan ekonomisi özellikle 2006 ve 2007 yıllarında yüzde 11,3 ve yüzde 10,2 gibi yüksek oranlı ekonomik büyüme gerçekleştirmiştir. 2005 yılında 27,4 milyar dolar olan GSYİH 2011 yılında 63,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ancak 2011 yılı Temmuz ayında Güney’in ayrılması ile birlikte düşüşe geçen Sudan ekonomisinin 2012 yılında yüzde 8,7 oranında küçüldüğü öngörülmektedir. 2013 yılı itibariyle satın alma gücü paritesine göre kişi başına milli gelirin 2.750 dolar olduğu tahmin edilmektedir. 2012 yılı itibariyle GSYİH’nin yüzde 32’sini tarım, yüzde 25’ini sanayi ve yüzde 43’ünü de hizmet sektörünün oluşturduğu öngörülmektedir. Çalışan nüfusun yüzde 80’i tarım sektöründe, yüzde 7’si sanayi sektöründe, yüzde 13’ü ise hizmet sektöründe bulunmaktadır.

Sudan yönetimi 1997 yılından beri IMF ile birlikte ekonomide yapısal reform programları gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Bu kapsamda, enflasyonun kontrol altına alınması, para değerinin korunması, yüksek ekonomik büyüme, cari işlemlerin dengede tutulması ve özelleştirme konularında başarılı sonuçlar alınmıştır. Sudan’ın coğrafi konumu da, ülkeye ekonomik açıdan avantajlar da sağlamaktadır. Denize kıyısı olmayan komşu ülkelere göre ticarette avantajlı bir konuma sahip bulunmaktadır. Bu kapsamda Etiyopya Hükümeti taşımacılık için Sudan Hükümeti ile anlaşarak Sudan Limanı’nı kullanmaktadır.

Yabancı yatırımları çekmeye çalışan ekonomi politikaları sonucu son yıllarda ülkeye yapılan yatırımlarda artış görülmektedir. Yabancı yatırımların çoğunluğu petrol sektörüne yönelmiş olmakla birlikte, bu sektörde bulunan Çin, Malezya ve Hindistan’ın finans ve haberleşme sektörüne de ilgi gösterdikleri görülmektedir. Ayrıca Körfez ülkelerinden Arap firmalarının tarımsal üretim konularında önemli anlaşmalara imza attıkları görülmektedir.

SUDAN’DA TARIM Tarım sektörü hem GSYİH’daki payı hem de istihdama katkısı nedeniyle Sudan’ın en büyük ekonomik sektörüdür. IMF tahminlerine göre çalışan nüfusun yaklaşık üçte ikisine iş imkanı sağlamaktadır. Canlı hayvan ve ormancılık dahil olmak üzere tarım sektörü, 2012 yılında GSYİH’nin yaklaşık yüzde 32’sini oluşturmuştur.

Petrol sanayisinin önem kazanmaya başlamasından önce ülkenin ihracat gelirlerinin yüzde 80’ini oluşturmakta olan tarım sektörünün ihracat içindeki payı yıllara göre giderek azalmıştır. 2012 yılı itibariyle toplam ihracatın yaklaşık yüzde 9’unu tarım/gıda ürünleri oluşturmuştur.

Susam üretiminde Sudan dünyanın önemli ülkeleri arasında yer almaktadır. Bitkisel yağ üretimi, gıda sanayi ve hayvan yemi gibi çeşitli kullanım alanları olan susamın ülke ekonomisine önemli katkıları bulunmaktadır. Sudan, susam üretiminde dünya sıralamasında dördüncü sırada yer almaktadır. Ülkede yetiştirilen diğer önemli tarım ürünlerin arasında pamuk, Arap zamkı ve şeker kamışı bulunmaktadır.

Sudan’da iklim, toprak ve su kaynaklarının gösterdiği çeşitlilik, yıl boyunca (özellikle de kış aylarında) çok çeşitli bahçe bitkisinin yetiştirilmesine imkan vermektedir. Sudan’da sebze ve meyve üretiminin özellikle kış aylarında gerçekleşmesi, bu aylarda Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde bu ürünlerin yetişmiyor olması, ihracat açısından Sudan’a avantaj sağlamaktadır.

Sulama kanallarına yeni yatırım yapılmaması nedeniyle sektör, iklimsel değişimlere karşı savunmasız kalmıştır. Tarımsal üretim, iç savaşın çiftçileri yerinden etmesi ve nakliye ağlarının yetersizliği nedeniyle gelişme gösterememiştir. Pamuk, petrol ihracatı başlayana kadar geleneksel olarak en fazla gelir getiren ihraç ürünü olma özelliğini 1996’dan bu yana susam ve hayvancılığa bırakmıştır.

Sudan gıda sektöründe kendi kendine yeterli bir ülke olmasına rağmen, geçmişte yaşanan iç savaş süresince tarımsal üretimin yapıldığı güney ile talebin daha yoğun olduğu kuzey bölgeleri arasında mal aktarımının çok kısıtlı kalması, ekilebilir arazilerin sulama projeleri ile desteklenememesi ve bunun yanı sıra ülkede ürün dağıtım kanallarının tam olarak işlememesi sonucunda birçok gıda maddesini dışarıdan ithal etmek durumundadır.

HUBUBAT ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Sudan’da tahıl üretimine bakıldığında, diğer birçok Afrika ülkesinde olduğu gibi sorgumun ön plana çıktığı görülmektedir. Dünya sorgum üretiminde ilk 10 ülke arasında yer alan Sudan, her yıl 2,5 - 4,5 milyon ton arasında sorgum üretimi gerçekleştirmektedir. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) verilerine göre; istikrarsız bir seyir izleyen ülkenin susam üretimi, son 10 yıldaki en yüksek üretim miktarına 2003/04 sezonunda ulaşmıştır. 2003/04 sezonunda 5,1 milyon ton üretim, 2010/11 sezonunda 2,6 milyon ton seviyesine gerilemiş, 2011/12 sezonunda önemli bir artış göstererek 4,6 milyon tona yükselmiş, 2012/13 sezonunda ise 4,5 milyon ton seviyesinde kalmıştır. Ancak 2013/14 sezonunda üretimde yeniden önemli bir düşüş yaşanmış ve ülkenin susam üretimi 2,2 milyon ton seviyesinde gerçekleşmiştir. USDA, ülkenin susam üretiminin 2014/15 sezonunda 3,8 milyon ton seviyesine yükseleceğini öngörmektedir. Üretilen sorgumun tamamı iç tüketimde değerlendirilmektedir.

Sorgumdan sonra en çok üretimi gerçekleştirilen diğer tahıl ürünü darıdır ancak darı üretimi, sorgumla kıyaslandığında çok daha kısıtlıdır. USDA verileri, ülkedeki darı üretiminin 600 ile 700 bin ton arasında olduğunu göstermektedir.

Buğday ise yoğun olarak tüketilmekle birlikte üretimi son derece düşüktür. USDA verileri, Sudan’ın buğday üretiminin 200 ile 600 bin ton arasında değiştiğini göstermektedir. Ancak tüketim her geçen gün artış göstermeye devam etmektedir. Ülkede 2003/04 sezonunda 1,3 milyon ton seviyesinde gerçekleşen buğday tüketimi, 2013/14 sezonunda 2,3 milyon tona ulaşmıştır. Buğday tüketiminin 2014/15 sezonunda da bu seviyede gerçekleşeceği öngörülmektedir.

SUDAN’DA DIŞ TİCARET Ülkenin ticaretinde petrolün büyük önemi bulunmaktadır. Sudan’ın 1999 yılında petrol ihracatına başlamasıyla ülkenin dış ticaret yapısında büyük değişiklikler olmuştur. Bu tarihe kadar ihracatın tamamına yakınını tarım ürünleri oluştururken bu tarihten sonra petrol, ihracatın ¾’ünü oluşturmuştur. 2011 yılında Güney’in ayrılmasıyla birlikte petrol rezervlerinin yüzde 75’ini kaybeden Sudan, 2012 yılında yüzde 60’lara varan ihracat kaybına uğramış ve 4 milyar dolara yakın dış ticaret açığı vermiştir. 2013 yılında toparlanan ihracat 6 milyar doların üzerinde gerçekleşmiştir.

Sudan’ın petrol dışı ihracatındaki önemli ürünler susam, Arap sakızı, altın, pamuk, şeker, etil alkol, parfümeride ve eczacılıkta kullanılan bitkiler, canlı hayvan ve koyun etidir. 2010 yılında 11,9 milyar dolarla en yüksek seviyesine ulaşan Sudan’ın ithalatı, ülkenin bölünmeyle birlikte gerilemiş, 2012 ve 2013 yıllarında 8 milyar doların altında gerçekleşmiştir. Sudan’ın en çok ithal ettiği ürünler buğday, şeker, ilaç, dış lastik, ayakkabı, petrol yağı, telefon, otomobil, süt, oto yan sanayi ürünleri, iş ve maden makinaları ile bunların aksam ve parçaları, traktör, mobilya, plastik eşya, demir-çelik ve camdan sofra ve mutfak eşyasıdır.

Petrol ihracatı başlamadan önce Sudan’ın en fazla ihracat yaptığı ülkelerin başında Suudi Arabistan gelmekteydi. Ancak petrol ihracatı ile birlikte Sudan’ın en önemli ihraç pazarları Çin, Japonya, Hindistan ve Güney Kore olmuştur. Diğer önemli ülkeler ise Mısır, Kanada, Fransa, Ürdün ve Lübnan’dır. Petrol ihracatçısı bir ülke konumuna gelmesiyle birlikte Sudan'ın ithalat yaptığı ülkeler de farklılaşmıştır. 1990'lı yıllarda petrol ithal ettiği Libya en fazla ithalat yaptığı ülke konumundayken 2003 yılından itibaren en fazla ithalatı Çin’den gerçekleştirmeye başlamıştır. 2013 yılı itibariyle ithalatındaki diğer önemli ülkeler; Hindistan, Mısır, Uganda, Almanya, Avustralya, Türkiye, İtalya, Tayland, Güney Kore İngiltere ve Kanada’dır.

DIŞ TİCARETTE HUBUBAT VE UNUN YERİ Sudan’ın ülke olarak gerçekleştirdiği ithalatta en önemli kalem buğdaydır. Buğday, toplam ithalatın yaklaşık yüzde 8’ini oluşturmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi ülkenin buğday üretimi son derece kısıtlıdır ancak tüketim her geçen artış göstermektedir. Buna bağlı olarak buğday ithalatı da her geçen gün artış göstermeye devam etmektedir. USDA verilerine göre 2003/04 sezonunda 995 bin ton olan buğday ithalatı, 2011/12 sezonunda son 10 yılın en yüksek seviyesi olan 2,3 milyon tona ulaşmıştır. 2012/13 sezonunda 1,7 milyon tona gerileyen ithalat, 2013/14 sezonunda yeniden 2 milyon ton seviyesine ulaşmıştır.

Ülkenin buğday ithalatının 2014/15 sezonunda da yine 2 milyon ton civarında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Buğday ithalatının önemli bir bölümü Avustralya, Kanada, Kazakistan, Rusya ve Almanya gibi ülkelerden yapılmaktadır.

Kuru baklagiller ve buğday unu da önemli ithalat kalemleri arasında yer almaktadır. 2011 yılında 54 milyon dolar değerinde gerçekleşen Sudan’ın kuru baklagiller ithalatı, 2012’de 86 milyon dolara ulaşmış, 2013’te ise 64 milyon dolar seviyesinde kalmıştır. 2011 yılında 35 milyon dolar değerinde gerçekleşen ülkenin buğday unu ithalatı ise 2012’de 32 milyon dolara gerilemiş, 2013’te yeniden yükselişe geçerek 44 milyon dolara ulaşmıştır. Kuru baklagiller ve un konusunda Türkiye en önemli tedarikçi ülkelerden biridir.

SUDAN’DA UN DEĞİRMENCİLİĞİ Sudan’ın en önemli un değirmenlerinden bir tanesi El-Hamama Flour Mill. Firmanın CEO’su Ahmet Eltigani A. Moniem Musa, ülkede 30’den fazla değirmen bulunduğunu ancak çoğunun eski teknolojiye sahip düşük kapasiteli değirmenler olduğunu belirtiyor. Gelişmiş teknolojinin ülkedeki en büyük 4-5 firmada bulunduğunu söyleyen Eltigani, bu fabrikalarda iyi kalitede ürün elde edildiğini belirtiyor.

Eltigani’nin açıklamalarının yanı sıra son yıllarda yapılan yatırımlar göz önünde bulundurulduğunda ülkedeki değirmenlerin teknolojiye yatırım yapma ve büyüme konusunda daha aktif olduğu görülüyor. Özellikle sorgumdaki üretim istikrarsızlığına ve bazı diğer etkenlere bağlı olarak un tüketimine yönelik talebin artış göstermesi, sektörün daha da gelişeceğine işaret ediyor. Bu trendin bilincinde olan firmalar, gelecek yıllar için yatırımlarını şimdiden planlamış gözüküyor.