Ukrayna, dünyanın önde gelen buğday, arpa ve mısır üreticilerinden ve ihracatçılarından biri. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) verilerine göre 2014/15 sezonunda 24,7 milyon tonluk buğday üretimi gerçekleştiren ülke, 2015/16 sezonunda bu üretimini 27,2 milyon tona çıkardı. Ancak 2016/17 sezonuyla ilgili ilk öngörüler, ülkedeki buğday üretiminin gerileyeceğine ve 26,8 milyon ton civarında gerçekleşeceğine işaret ediyor.
Yüzölçümü itibariyle Avrupa’nın en geniş ülkesi olan Ukrayna, tahıl ürünlerinin üretiminde ve ticaretinde dünya genelinde söz sahibidir. Her yıl 20-25 milyon ton arasında buğday, 25-30 milyon ton arasında mısır ve 9-10 milyon ton arasında arpa üretimi gerçekleştiren ülke, 1.300’ün üzerinde değirmencilik tesisine de ev sahipliği yapmaktadır. Ancak iç piyasadaki daralma, özellikle de tüketimdeki düşüş, un üreticilerini zorlamaktadır. Bu süreçte bazı üreticiler çözümü yurtdışı pazarına ağırlık vermekte bulurken bazı küçük ölçekli işletmeler de güç kaybederek piyasadan çekilmektedir.
UKRAYNA’NIN DÜNYA TAHIL ÜRETİMİNDEKİ YERİ
Ukrayna, dünyanın en büyük 10 buğday üreticisinden biridir. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) verilerine göre 2014/15 sezonunda 24,7 milyon tonluk buğday üretimi gerçekleştiren ülke, 2015/16 sezonunda bu üretimini 27,2 milyon tona çıkararak dünya buğday üretiminin yaklaşık yüzde 4’ünü tek başına gerçekleştirmiştir. Ancak USDA, 2016/17 sezonuna yönelik Ocak ve Şubat öngörülerinde, ülkedeki buğday üretiminin düşeceğine ve 26,8 milyon ton civarında gerçekleşeceğine işaret etmektedir.
Uluslararası Tahıl Konseyi’nin (IGC) ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) raporları da USDA öngörülerini destekler niteliktedir. IGC, Şubat ayında yayınladığı raporunda Ukrayna’nın buğday üretiminin, 2016/17 sezonunda, önceki sezona kıyasla yaklaşık 1 milyon ton düşüş göstereceğini (26,8 milyon ton) öngörürken; FAO raporu ise bu düşüşü yüzde 2 (26 milyon ton) olarak tahmin etmektedir. Ülke ürettiği buğdayın yaklaşık yüzde 45’ini (2015/16 sezonda 12,3 milyon ton) yurtiçi tüketimde değerlendirirken, kalan kısmını ihraç etmektedir.
Buğdayda olduğu gibi mısır üretiminde de dünyada söz sahibi olan Ukrayna, USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 28,4 milyon ton mısır üretimi gerçekleştirmiştir. 2015/16 sezonunda yaklaşık 4 milyon ton düşüşle 23,3 milyon tonluk üretime imza atan ülke, bu miktarla dünya mısır üretiminde 7. sırada yer almıştır. Ancak buğdayın aksine, Ukrayna’nın 2016/17 sezonu mısır üretimine yönelik öngörüler yüksektir. USDA raporları, ülkenin önümüzde sezonda mısır üretimini yeniden 28 milyon tona çıkaracağını öngörmektedir. IGC’nin Şubat raporu da birebir olarak bu öngörüyü desteklemektedir.
Yukarıda belirtildiği gibi arpa da Ukrayna’nın üretimini gerçekleştirdiği önemli tahıl ürünleri arasında yer almaktadır. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 9,4 milyon tonluk arpa üretimiyle dünyanın en büyük 3. arpa üreticisi olan Ukrayna, 2015/16 sezonunda bu üretim miktarını koruyamamış ve yaklaşık 800 bin ton kayıp yaşamıştır. Ancak buna rağmen 8,7 milyon tonluk üretimle dünya sıralamasında ikinciliğe yükselmiştir. USDA’nın 2016/17 sezonuna ilişkin öngörüsü ise ülkedeki arpa üretiminin yaklaşık 1,2 milyon tonluk artışla 9,9 milyon tona ulaşacağı yönündedir.
DÜNYA TAHIL TİCARETİNDE UKRAYNA
Dünyanın en büyük 10 tahıl ihracatçısı arasında yer alan Ukrayna, dolayısıyla dünya tahıl piyasasındaki fiyatların oluşumunda da önemli bir belirleyicidir. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 11,2 milyon ton buğday, un ve ürünleri ihraç eden Ukrayna, 2015/16 sezonunda bu miktarı 17,4 milyon tona çıkararak dünyanın en büyük 6. buğday, un ve ürünleri ihracatçısı olmuştur. Ülkenin 2016/17 sezonunda da, üretimdeki düşüş öngörüsüyle paralel olarak, yaklaşık 16,5 milyon ton ihracat gerçekleştireceği öngörülmektedir. IGC’nin Şubat raporu bu verileri destekleme birlikte, rapordaki 2016/17 sezonuna yönelik öngörü, USDA’nın Ocak ayında açıkladığı 15,7 milyon tondur. FAO’nun raporu ise daha düşük bir rakama, 15 milyon tona işaret etmektedir.
Dünya mısır ihracatında genellikle ilk 3 arasında yer alan Ukrayna, 2013/14 sezonunda 20 milyon tonla rekor sayılabilecek bir ihracata imza atmıştı. Ancak sonraki sezonlarda, üretimdeki düşüşe paralel olarak ihracat da gerileme kaydetmiştir. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 19,6 milyon tona gerileyen Ukrayna’nın mısır ihracatı, 2015/16 sezonunda da gerilemeye devam etmiş ve 16,5 milyon tonda kalmıştır. USDA raporu, 2016/17 sezonuyla ilgili 1,2 milyon tonluk (18,7 milyon ton) artış öngörse de, beklenti 2013/14 rakamına ulaşılamayacağı yönündedir.
Arpada ise ülkenin ihracatı artış eğilimini sürdürmektedir. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 4,3 milyon ton olarak gerçekleşen Ukrayna’nın arpa ihracatı, 2015/16 sezonunda 4,6 milyon tona ulaşmıştır. Bu miktarla dünya arpa ihracatında 3. sırada yer alan Ukrayna, öngörülere göre 2016/17 sezonunda da bu başarısını korumaya devam edecek ve ihracat miktarını 5 milyon ton seviyelerine çıkaracaktır.
UKRAYNA’DA DEĞİRMENCİLİK ENDÜSTRİSİ
Yüksek buğday üretimi, Ukrayna’da değirmencilik endüstrisinin gelişimine önemli bir katkı sağlamıştır. Ancak son yıllarda, Kırım Yarımadası ve Ukrayna’nın doğusundaki topraklarda hükümetin kontrolü kaybetmesi, nüfusun azalmasına ve yerel buğday tüketiminin düşmesine neden olmuştur. Bu durum Ukrayna’daki un değirmenlerinin yaklaşık yüzde 30 kapasiteyle çalışmasına neden olan etkenlerden biridir. Ülkede, büyük ölçekli işletmeler azalan yerel tüketimi ihracatla dengelemeye çalışırken küçük işletmeler gün geçtikçe güç kaybetmekte ve piyasadan çekilmek zorunda kalmaktadır.
Ukrayna Değirmenciler Birliği Başkanı Rodion Rybchinsky, 2011 yılında Ukrayna’da üretim yapan 1.310 tesis bulunduğunu ancak bunların sadece 426 tanesinin sürekli üretim yapan işletmeler sınıfında yer aldığını; 2012 yılında ise bu sayının 365’e düştüğünü belirtiyor. Bunların da sadece 30-40 tanesi büyük ölçekli değirmencilik tesisi grubunda yer alıyor. Söz konusu bu tesislerden bazıları sadece yerel pazara yönelik çalışırken, bazıları da ihracat amacıyla üretim yapıyor.
Rybchinsky göre tesisler, kendi amaçları ve pazar payları doğrultusunda gelişiyorlar. Her yıl kendini geliştiremeyen 10-20 civarında küçük firma kapanma noktasına geliyor. Bu nedenle önümüzdeki yıllarda ülkede tahıl işleyen ve un üreten kuruluşların sayısının 100’ü aşmayacağı tahmin ediliyor.
UKRAYNA UN SANAYİ
USDA Dış Tarım Servisi raporuna göre, Kırım Yarımadası ve Ukrayna’nın doğusundaki topraklarda hükümetin kontrolü kaybetmesinin yanı sıra Ukrayna’nın yerel buğday tüketimi nüfusun da azalmasına bağlı olarak düşüyor. Ukrayna’daki un değirmenleri yaklaşık yüzde 30 kapasiteyle çalışıyorlar ve değirmenciler azalan yerel tüketimi ihracatlar ile dengelemeye çalışıyorlar.
Yerel ekmek tüketimindeki düşüş, Ukraynalı değirmencileri uluslararası pazarlara satışı artırmaya zorluyor. 2015-16 pazarlama sezonu için, Ukrayna 365 bin ton buğday unu ve ürünü ihraç etti. Bu rakam önceki yıl ile kıyaslandığında yüzde 30’luk bir artışı gösteriyor. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Asya ülkeleri ihracat yapılan ülkelerin başında yer alıyor. Rapora göre, bu bölgeler kapsamında Ukrayna ununun en büyük tüketicisi Kuzey Kore’dir. Kuzey Kore, unu doğrudan ithal ediyor ya da hammaddeyi Çin üzerinden gemilerle getirtiyor.
Un üretimi ruhsatsız ticari faaliyet olarak gösteriliyor fakat aynı zamanda endüstri, gıda güvenliği kontrolü, yetkililer tarafından sürekli denetleniyor. Devlet yapıları yangın ve patlamalara karşı güvenlik için sektörü denetlemektedir.
2011 yılı istatistiksel verilere göre, Ukrayna’da üretim yapan bin 310 tesis bulunuyor fakat bunlardan sadece 426 tanesi sürekli üretim yapan tesis olarak sınıflandırılmıştır. 2012 yılında bu rakam 365 sürekli üretim tesisine düşmüştür.