Dr. Mahmoud Riyad
Mısır Değirmencilik Derneği
Genel Sekreter

Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı olan Mısır, başta ekonomik sıkıntılar ve küresel jeopolitik hadiseler nedeniyle buğday tedarikini güvence altına alma konusunda önemli zorluklarla karşı karşıya. Yıllık 8 milyon tonluk buğday üretimi, tüketim ihtiyacının çok altında kalan Mısır, büyük ölçüde ithalata bağımlı olduğundan küresel tahıl piyasasındaki aksaklıklara karşı hassas durumda.

Arap dünyasının en kalabalık ülkesi Mısır, dünyanın en büyük buğday ithalatçısı ve bu temel ürün Mısır halkının beslenmesinin temel unsuru konumunda. Mısır, dünyadaki en yüksek kişi başı buğday tüketim oranlarından birine sahip. Nüfusu 100 milyonu aşmasına rağmen, yıllık 8 milyon tonluk buğday üretimi iç tüketim taleplerini karşılamakta önemli ölçüde yetersiz kalıyor. Sonuç olarak Mısır, bu açığı kapatmak için büyük ölçüde buğday ithalatına bel bağlıyor. Ülke 21 milyon ton buğday tüketirken, yaklaşık 12 milyon ton buğday ithal ediyor. Başka bir deyişle, ülke tükettiğinin yarısından daha azını üretiyor ve bu da onu küresel tahıl piyasasındaki aksaklıklara karşı son derece savunmasız hale getiriyor. Son yıllarda, jeopolitik olaylarla daha da kötüleşen ekonomik zorluklar, ülkenin ithalat yoluyla yeterli buğday arzını güvence altına alma kabiliyetini zorlaştıran büyük güçlükler ortaya çıkardı.

Mısır'da buğday üretimi (2010-2023)

Mısır’daki ekonomik durum, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve küresel enflasyonist baskıların etkisiyle zora girdi. Dünya genelinde yaşanan hadiseler Mısır poundunun değer kaybetmesine, yüksek enflasyona ve döviz sıkıntısına yol açtı. Ukrayna’daki savaş nedeniyle buğday fiyatlarındaki artış yüzünden Mısır hükümeti 2023 yılında buğday alımları için ayırdığı bütçeyi iki katına çıkararak 6 milyar dolara yükseltti. Rusya’nın işgali aynı zamanda yerel gıda fiyatlarının hızla yükselmesine neden oldu ve ithalat için döviz bulunabilirliğini kısıtlayarak buğdaya erişimi daha da zorlaştırdı.

Ayrıca, Mısır’ın döviz ihtiyacının büyük ölçüde turizme bağlı olması nedeniyle turizmdeki düşüş, yabancı para sıkıntısını daha da artırdı. Savaştan önce Ruslar ve Ukraynalılar gelen turistlerin büyük bir bölümünü oluşturuyordu ve İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarıyla bölgede yükselen gerilimle birlikte turizm daha da azaldı.

Çin’in öncülüğünde artan tarımsal ithalat talebi; kuraklık nedeniyle azalan arz; başlıca ihracatçı ülkelerde buğday, mısır ve soya fasulyesi arzının daralması; gübre, nakliye ve tarımsal üretim fiyatlarını artıran yüksek enerji fiyatları ve bazı ülkelerin belirli tarımsal ürünlere ihracat yasağı getirmesi gibi diğer küresel faktörler de Mısır’ın tarımsal emtia ithal etme kabiliyetini tehdit etti.

2022 yılının başından bu yana döviz eksikliği genel olarak buğday ithalatının yavaşlamasına ve limanda sevkiyatların birikmesine yol açtı. Bu da gıda fiyatlarında önemli artışlara neden oldu. Ekim 2023 sonunda Mısır Merkez Bankası yıllık enflasyonu yüzde 35,6 olarak açıkladı. Bunun başlıca nedeni Ekim 2022’ye kıyasla gıda fiyatlarındaki yüzde 71,7’lik artıştı. 

Enflasyondan da öte, döviz eksikliği Mısır’da iş dünyasının önündeki en büyük engel olmaya devam ediyor. Mısır’ın tüm tarımsal emtia ithalatı Ocak-Eylül 2023 döneminde, 2022’nin aynı dönemine kıyasla yüzde 17,8 oranında düştü. Sonuç olarak, tüketiciler alım gücünü kaybetmeye devam edecek ve gıda enflasyonunda önemli bir düşüş olana kadar temel ürünlere ağırlık verecektir. Hane halkları büyük olasılıkla gıda harcamalarını reel olarak sınırlayacak, ekmek ve pirinç gibi temel gıda maddelerine daha fazla yönelecektir.

GASC ve Özel Şirketlerin Buğday İthalatı, 2010-2023 (Kaynak: Trade Data Monitor LLC ve FAS Cairo Research)

Mısır istatistik kurumuna göre ülkede ailelerin yüzde 88,5’i hükümetin gıda sübvansiyon programından istifade ediyor. Son yıllarda hükümet, bu sübvansiyonları daha verimli hale getirmek ve Mısır’ın tüketim düzenini korumaya çalışmak için çeşitli reformlar gerçekleştirdi. Mısır hükümeti ekmek sübvansiyonundan yararlananlara ayda 150 somun ekmek tahsis ediyor. Baladi ekmeği 0,05 EGP/somun sübvansiyonlu fiyattan satılırken, hükümetin fırınlara üretim maliyetindeki farkı telafi etmesi nedeniyle gerçek maliyetin ortalama 0,9 EGP/somun olduğu hesaplanıyor. Mısır 2023/24 mali yılında (Haziran-Temmuz) gıda sübvansiyonları için yaklaşık 4,1 milyar USD tahsis etti ve bunun 2,98 milyar doları ekmek sübvansiyonu için ayrıldı.

MISIR DEĞİRMENCİLİK SEKTÖRÜ

Mısır’da şu anda 410’dan fazla kamu, kamu/özel ve özel sektör değirmeni bulunuyor. Ekmek sübvansiyon programı için yüzde 82 oranında ekstraksiyon ile un üreten özel sektör değirmenlerinin, diğer özel sektör değirmenleri tarafından üretilen yüzde 72 oranındaki ekstraksiyon ununu üretmelerine izin verilmiyor. Şu anda unlu mamul üreten 5.000 özel fırın ve pastane bulunuyor. Ancak özel unlu mamullerin tüketiminde, son ürün fiyatlarındaki artış nedeniyle yüzde 10-15 oranında bir azalma yaşandı. 

BUĞDAY ÜRETİMİ AZALIYOR 

Ülkede, 2023/24 sezonunda (Temmuz - Haziran) buğday üretiminin bir önceki sezona göre yüzde 6,63 düşüşle 8,87 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. Bunun nedeni, hasat edilen alanın 2022/23 sezonundaki 1,45 milyon hektardan 1,35 milyon hektara gerilemesi. Ekim alanındaki azalma, yonca ve şeker pancarı ekim alanlarının artmasından kaynaklanıyor. Mısır’da buğday genellikle kasım ayında ekiliyor ve nisan ayında hasat ediliyor.

2023/24 sezonunda buğday tüketiminin bir önceki sezona göre 50 bin ton artışla 20,6 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. Bu artış gıda, tohumluk ve endüstriyel kullanım (FSI) tüketimindeki artıştan ileri geliyor. Buğday tüketimindeki artış nüfus artışına bağlanıyor. Mısır, 105 milyondan fazla nüfusa sahip. Mısır, yerel nüfusun yanı sıra Irak, Suriye, Libya, Yemen ve Sudan’dan gelen tahmini dokuz milyon göçmene de ev sahipliği yapıyor. Mısır’ın nüfusunun (göçmenler hariç) 2030 yılına kadar 124 milyona ulaşması öngörülüyor.

BUĞDAY İTHALATININ 12 MİLYON TONA ÇIKMASI BEKLENİYOR

Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı olan Mısır, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden olumsuz etkilendi ve yüksek buğday fiyatları, Mısır›ın daha fazla Rus buğdayı ithal etme arayışına girmesine neden oldu. ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA), 2023/24 sezonunda Mısır için buğday ithalatı tahmini, bir önceki sezona göre yüzde 7 artışla 12 milyon ton.

Geçtiğimiz sezon Mısır’a en büyük ihracat yapan ülkeler Rusya (8.1 milyon ton), AB (1.8 milyon ton), Ukrayna (856 bin ton) ve Avustralya (172 bin ton) şeklindeydi. Mısır Emtia Tedariki Genel Müdürlüğü (GASC) buğday ithalatı, 2023 takvim yılında (Ocak-Ağustos) toplam ithalatın yüzde 50,5’ini oluştururken, geri kalanı özel sektör tarafından gerçekleştirildi. Beş yıl içinde özel sektör, yüksek kaliteli ürünler üreten özel fırın, kafe ve pastanelere dağıtılan un üretimini artırarak buğday ithalatındaki pazar payını yükseltti.

İçinde bulunduğumuz sezonda GASC ihaleleri sonucunda uluslararası piyasalardan 1,6 milyon ton alım yapıldı. Bu miktarın 1,12 milyon tonu Rusya’dan, 360 bin tonu Romanya’dan ve 120 bin tonu Fransa’dan satın alındı. 2023/24 sezonunda GASC ithalatının 5-5.5 milyon ton arasında olması bekleniyor.

Mısır, gıda güvenliğini artırmak için çeşitli uluslararası kurum ve kuruluşlarla devam eden işbirliğinin yanı sıra, buğday alımlarını döviz cinsinden finanse etmek için Dünya Bankası, Uluslararası İslami Ticaret Finans Kuruluşu (IFTC) ve Afrika Kalkınma Bankası (AFDB) gibi uluslararası bağışçılardan destek aldı. Bu finansman anlaşmalarının sonuncusu Abu Dhabi Exports Office ve Abu Dhabi’li bir tarım şirketi olan Al Dahra ile yapılan 500 milyon dolarlık finansman anlaşması oldu. Bu iki şirket 2023 yılında başlayan 5 yıllık bir anlaşma kapsamında Mısır’a buğday tedarik edecek. Yıllık 100 milyon dolar değerindeki anlaşma, Mısır’a doğrudan alımlar ya da ihaleler yoluyla yüksek kaliteli ekmeklik buğdayın nispeten küçük bir kısmını temin edecek.

USDA’ya göre, 2023/24 sezonunda ülkedeki nihai buğday stoklarının 4 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. Mısır, 2021 yılında Ulusal Silo Projesi’nin başlatılmasından bu yana buğday depolama kapasitesini artırmaya odaklanmış durumda. Halihazırda ülkede 75 silo bulunuyor ve 2014 yılında faaliyette olan 40 siloya kıyasla önemli bir artış söz konusu. Ülkede, 2014 yılında 1,2 milyon ton olan tahıl depolama kapasitesi 2023 yılında 3,6 milyon tona yükseldi.