Dünya karma yem üretiminin son 20 yılda yaklaşık % 65 oranında arttığı tahmin edilmektedir. Uluslararası Yem Endüstrisi Federasyonu’na (IFIF) göre; dünya karma yem üretimi hızla 1 milyon tona yaklaşmaktadır. Türkiye’de ise resmi rakamlara göre toplam karma yem üretimi 13,1 milyon ton civarındadır. Buğday, mısır, arpa, yulaf, darı gibi birçok hububat grubu ürünü, dünyada stratejik bir öneme sahiptir. İlk çağlardan beri insanlar tarafından kültürü yapılarak üretilen bu ürünler, insan beslenmesi kadar hayvan beslenmesi açısından da son derece önemli kaynaklardır. Hayvan yemi, bu tür tahılların insan beslenmesinden sonra kullanıldığı en önemli alandır. Hayvan yetiştiriciliğinde verimliliği ve karlılığı direk etkileyen en önemli faktör olarak nitelendirilen yemler de kendi içerisinde 2 gruba ayrılmaktadır. Çayır ve meralardan elde edilen yonca ve saman gibi hazmedilebilir besin maddeleri az, selüloz oranı yüksek yemler kaba yem olarak nitelendirilirken; tahıl ve bakliyat çeşitlerinin işlenip harmanlanmasıyla oluşturulan ve birim ağırlığında hazmedilebilir besin miktarı yüksek yemler ise genel itibariyle karma (kesif) yem olarak nitelendirilmektedir. Bizim de ana odağımızı, tahılların işlenmesiyle elde edilen karma yemler oluşturmaktadır. Bu yemler gerek küçükbaş ve büyükbaş hayvancılıkta, gerek kanatlı ve diğer kümes hayvancılıkta, gerek su ürünleri grubunda gerekse de evcil hayvan grubunda; hayvanların temel besin ihtiyaçlarının en önemli bölümünü karşılamaktadır. Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar için üretilen karma yemlerde tahıllar (arpa, buğday, çavdar, akdarı, yulaf), yağlı tohum küspeleri (ayçiçeği, fındık, pamuk, soya küspesi), hayvansal kökenli proteinler (balık, et-kemik, kan unları, tavuk ve mezbaha kalıntıları, kemik unu), değirmen artıkları (buğday kırığı, razmol, kepek, pirinç kepeği, bonkalite), bira fabrika atıkları (malt çimi, malt tozu), selektör altı bakliyat (mercimek, bakla, v.s. kırıkları) ile katkı maddeleri (vitaminler, mineraller, melas, tuz, mermer tozu, kireç taşı ilaçlar) kullanılmaktadır. Kanatlı Hayvanların yemlerinin üretiminde ise; tahıllar (arpa, buğday, çavdar), yağlı tohum küspeleri (ayçiçeği küspesi, pamuk tohumu, soya, yerfıstığı ve fındık küspeleri), hayvansal kökenli proteinler (balık, et-kemik, kan unları), enerji kaynakları (bitkisel yağlar) ile katkı maddeleri (vitaminler, mineraller, premiksler, ilaçlar) kullanılmaktadır. DÜNYA KARMA YEM ÜRETİMİ Dünyada üretimi eskilere dayanan karma yemlerin endüstriyel anlamda ilk üretimi 1800’lerin sonunda ABD’nin Missouri eyaletinde başlamıştır ve aynı işletme halen üretimine devam etmektedir. Dünyada karma yem sektörüne yönelik ilk düzenlemeler ise 1916 ve 1920 yılları arasında yapılmıştır. Dünyada karma yem üretiminin yoğun olarak yapıldığı bölgeler Güney Amerika, Asya ve AB’dir. Amerika, dünya karma yem üretiminin % 23,6’sını karşılayan en büyük üretici ülkedir. Amerika’yı % 10 ile Çin, % 6,4 ile Brezilya takip etmektedir. 2003 yılı verileri itibariyle dünyada karma yem üretimi 612 milyon ton civarındadır. Üretilen bu yemin % 35’i kanatlı yemi, % 31’i domuz yemi, % 26’sı süt ve besi hayvanı yemlerinden, % 8 ise diğer hayvan türleri için üretilen yemlerden oluşmakta olup, bu yemler toz yem, pelet yem ve granül yem formlarında üretilmektedir. Dünya karma yem üretiminin son 20 yılda yaklaşık % 65 oranında arttığı tahmin edilmektedir. Uluslararası Yem Endüstrisi Federasyonu’na (IFIF) göre; dünya karma yem üretimi hızla 1 milyon tona yaklaşmaktadır. Ticari amaçlı küresel yem üretiminin ise 370 milyar doların üzerinde bir ciroya sahip olduğunu belirten IFIF, son yıllarda, besi ve süt hayvancılığı ve balıkçılık alanından hayvansal protein için dünya çapında bir talep artışı gözlendiğini açıklıyor. IFIF, özellikle gelişmekte olan ve istikrarlı bir büyüme kaydeden ülkelerde de üretim açısından bir artışının göründüğünü belirtiyor. ABD (% 1,5 düşüş) ve Brezilya’da (% 3 düşüş) düşen yem üretimi nedeniyle 2012’nin yem sanayi için zorlu bir yıl olduğunu kaydeden IFIF, 2013 yılındaki büyümenin de küresel hububat üretimine, biyoyakıt politikasına ve ihracat talebine bağlı olduğunu belirtiyor. Küresel ölçekte sanayi için yüzde 2’lik bir büyüme öngören IFIF, özellikle evcil hayvan ve su ürünlerine yönelik yem sektöründe daha güçlü bir büyüme olacağı görüşünde. TÜRKİYE’DE KARMA YEM ÜRETİMİ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın verilerine göre; 2008 yılında 9,5 milyon ton olan Türkiye’nin toplam karma yem üretimi 2011 yılında 13,1 milyon tona ulaşmıştır. Toplam karma yem üretimindeki en büyük pay, 2011 yılı itibariyle büyükbaş ve küçükbaş hayvan yemlerine aittir. 2011 yılında 7,2 milyon ton olan büyükbaş ve küçükbaş yem üretimini, 5,5 milyon tonla kanatlı yemleri takip etmektedir. 2008-2011 yılları arasında gerçekleştirilen karma yem üretim rakamları Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kayıtları dikkate alınarak aşağıdaki tabloda da belirtilmiştir. Ancak bu rakamlar, Bakanlığa bildirilen faturalı resmi rakamları ifade etmektedir. Dolayısıyla 2011 yılında Türkiye’de üretilen kayıtlı yem miktarı olan 13,1 milyon ton karma yeme ilave olarak, kendi işletmesi için karma yem üretenleri ile sektördeki faturasız satışları da dikkate almak gerekir. Bu durumda Türkiye’nin tahmini karma yem üretiminin 15 milyon tonun üzerinde olduğu söylenmektedir. TÜRKİYE YEM SEKTÖRÜ Türkiye Süt, Et, Gıda Sanayicileri ve Üreticileri Birliği (Setbir) tarafından Mart 2013’te hazırlanan “Dünyada ve Türkiye’de Yem, Et ve Süt Sektörlerinde Mevcut Durum ve Öngörüleri Raporu”nda yer alan bilgilere göre; günümüz itibariyle, Türkiye yüzölçümünün % 30’u (24,4 Milyon Hektar) tarım yapılabilir özelliktedir. Türkiye’deki tarım alanlarının (nadas alanları hariç) % 67,8’i (16,3 Milyon Hektar) tarla ziraatına ayrılmıştır. Bu alanın da % 74,2’sinde (12,1 Milyon Hektar) hububat ekilmektedir. Hububat ekim alanı içerisinde yaklaşık % 66,9’luk pay ile ilk sırada buğday, % 25,1’lik payla ikinci sırada arpa ve % 4,9’luk payla mısır üçüncü sırada yer almaktadır. Bu ürünleri sırasıyla çavdar, çeltik, yulaf ve tritikale izlemektedir. Dünyada artık, gıda ile yem birlikte anılmaktadır. Uluslararası alanda yem ile gıda arasındaki ilişki “Yem’den Gıda’ya” (Feed to Food) cümlesiyle sloganlaşmıştır. Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği çerçevesinde Gıda Güvenirliği, Bitki Sağlığı ve Veterinerlik Faslı’nın bir süre önce müzakereye açılmış olması ve uyum çalışmalarının devam etmesi, yem sektörünü Türkiye için daha da önemli kılmaktadır. Çünkü hayvancılık ile ilgili uyum paketinde karma yem de ön plana çıkan konulardan biridir. Türkiye’de karma yem endüstrisiyle ilgili ilk girişim; 1955 yılında özel sektörle başlamıştır. Gerçek anlamda girişim ise 1956 yılında Yem Sanayi Türk A.Ş.’nin kurulması ile devletin öncülüğünde olmuştur. Anılan şirket, kısa sürede kendi öz fabrikalarını işletmeye açarken, bir yandan da özel sektörle ortaklık kurarak fabrika sayısını 26’ya ulaştırmıştır. Özel sektöre ait yem fabrikaları 1965 yılından itibaren kurulmaya başlanmıştır. Öncülük görevini tamamlayan Yem Sanayi Türk A.Ş., tüm yem fabrikalarını özelleştirme kapsamında satarak, 1996 yılından itibaren sektörden çekilmiş, bu tarihten sonra karma yemin tamamı özel sektör tarafından üretilmeye başlanmıştır. Karma yem fabrikalarının yılara göre sayıları, kapasiteleri ve kapasite kullanım oranları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Türkiye’de faal fabrikalar ağırlıklı olarak Ege ve Marmara bölgelerinde yer almakta olup; bu bölgeleri İç Anadolu bölgesi izlemektedir. 2010 yılı için, Türkiye’deki toplam faal yem fabrikası sayısının % 61,7’sini 10 ton/saat kapasiteden küçük fabrikaların oluşturduğu söylenmektedir. 11-20 ton/saat kapasiteli fabrikaların oranı % 26,2 olup, geri kalan % 12,1’lik kısım ise 20 ton/saat üzeri fabrikalardır. Faal olamayan, yani kapanan fabrikaların yaklaşık % 83,4 gibi büyük bir bölümü 10 ton/saat kapasiteden küçük fabrikaların teşkil etmektedir, nitekim bu günlerde sektöre yeni katılan fabrikalar yüksek kapasiteli fabrika kurmayı tercih etmektedir. TÜRKİYE’DE YEM FİYATLARI Sektörde karma yem fiyatları 1734 sayılı Yem Kanunu ve Yem Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesinden itibaren Devlet tarafından tespit edilmekte iken, 24 Ocak 1980 kararları sonrası fiyatlar serbest piyasa koşullarında teşekkül etmektedir. Yem sanayi bir ara sektördür. Girdilerini büyük oranda bitkisel üretimden alır ve ürettiğini hayvansal üretime verir. Bu özelliği nedeniyle yem fiyatları iki unsurdan etkilenir. Bunlardan birisi hammadde fiyatları, diğeri ise hayvansal ürün fiyatlarıdır. Yem hammadde fiyatlarındaki artışa bağlı olarak yem fiyatları da yıllar itibariyle artış göstermektedir. TÜRKİYE’DE YEM ÜRÜNLERİ TİCARETİ Karma yemde kullanılan hammaddelerin üretimleri ile karma yem üretim rakamları artışları Türkiye’de aynı oranlarda gerçekleşmemiştir. Türkiye’de özellikle protein kaynağı yağlı tohumlar ve küspeleri ile mısır gibi bazı enerji kaynaklı yem hammaddelerinin üretimindeki gelişim hızının, karma yem sanayinin gelişim hızının çok gerisinde kaldığı, böylece açığı kapatmak için ithalat kapısının aralandığı gözlemlenmektedir. İthalata bağlılık ise maliyetleri kontrol altında tutmak açısında yem sektörünü sıkıntıya sokmakta ve sektörün uluslararası pazardaki rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Setbir raporunda, Türkiye karma yem sanayinin; bu güne kadar hammadde temininde, gerek fiyat ve gerekse miktar açısından istikrarlı bir yıl geçiremediği özellikle vurgulanmaktadır. Türkiye karma yem sektörünün cirosunun yıllık yaklaşık 5,8 milyar Dolar olduğu ve bunun yaklaşık 3 milyar Dolarının ithalat yoluyla gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Özellikle mısır, yağlı tohum küspeleri, soya fasulyesi ve küspesi ve de arpa için ödenen değerler ciddi oranlardadır.