Burkina Faso’da toplam 3 un değirmeni olduğu biliniyor. Bu değirmenlerden iki tanesi ayda 500 ile 1000 ton arasında değişen miktarlarda un üretimi yaparken bir tanesi yılda 100 bin ton un üreterek ülkedeki un ihtiyacının yüzde 75’ini karşılamaktadır. Diğer tahıl bazlı tesislerin sayısının ise 35-40 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Kamerun’da ise yaklaşık 18 tahıl işleme tesisi olduğu sanılmaktadır. Makarna ve bisküvi üreten, bakliyat işleyen tesislerin ise 60 dolaylarında olduğu bilinmektedir.
Afrika’nın batısında yer alan ve denize kıyısı bulunmayan Burkina Faso, uzun yıllar Fransa sömürgesi olarak kalmış ve 1960 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur. Bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ülke birçok siyasi darbeye tanık olmuştur. Burkina Faso’nun 18,3 milyonluk nüfusunun yalnızca yüzde 29’u şehirlerde yaşamaktadır. Ülke genel olarak kurak bir iklimin hâkimiyetindedir ve bu durum, yıl boyunca çok az yağmur almasına sebep olmaktadır.
Afrika’nın orta batısında yer alan ve Nijerya, Çad ve Kongo gibi ülkelere komşu olan Kamerun’un başkenti Yaounde’dir. 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Kamerun, tropikal bir iklime sahiptir ve 23 milyonluk nüfusunun yüzde 53’ü şehirlerde yaşamaktadır. Kamerun genel hatlarıyla tropikal iklimin etkisi altındadır ve doğal kaynakları ile tarımsal ürünleri açısından Sahra Altı Afrika’nın en verimli ülkelerinden birisidir.
GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM
Dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Burkina Faso, kişi başına düşen 582 dolarlık geliriyle Gelişmekte olan Yüksek Borçlu Ülke (HIPC) olarak kabul edilmektedir. Burkina Faso “İnsani Gelişim Endeksi 2013” raporuna göre ise 187 ülke içerisinde 181. sırada yer almıştır. Ülkede satın alma gücü paritesine göre Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla 2013 tahmini verilerine göre 26,51 milyar dolar seviyesinde olup, bu değere göre kişi başı düşen gelir 1.500 dolar seviyesindedir.
Burkina Faso, IMF ile birlikte reel GSYİH’daki büyümeyi artırarak makroekonomik istikrarı güçlendirmeyi ve ayrıca yoksulluğun azaltılmasını amaçlayan ilişkiler yürütmektedir. Bu amaçlar, artan büyüme ve sürdürülebilir kalkınma stratejisi (SCADD) ile desteklenmektedir. Ülkede uzun süredir planlanan özelleştirme programlarıyla, Burkina Faso hükümetinin sonunda ilerleme kaydedeceği beklenmektedir.
Çok az sayıda doğal kaynağa sahip olmakla beraber Burkina Faso’nun sanayisi de oldukça zayıftır. Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının (GSYH) %34’ünü oluşturan tarım sektörü, nüfusun %80’den fazlasının ana geçim kaynağıdır. Burkina Faso ekonomisinin büyümesinde rol oynayan sektörler ise altın sektörü, mobil haberleşme ve bankacılıktır.
Kamerun ekonomisi ise diğer birçok Afrika ülkesinin aksine uzun yıllar liberal ekonomi politikasını benimsemiştir. Kamerun’un Gayri Safi Milli Hasılası 23 milyar dolar civarında bulunmaktadır. Satın alma gücü paritesine göre kişi başı gelir ise 2.200 dolar civarında seyretmektedir. Ülke nüfusunun yaklaşık %70’i geçimini tarımsal faaliyetlerden temin etmektedir.
Ülkedeki en önemli endüstriyel faaliyet alüminyum üretimidir. Ülkedeki önemli bir diğer ekonomik faaliyet ise madenciliktir. Birincil ürün petrolün yanı sıra boksit, kobalt, demir filizi, altın, petrol ve doğal gaz alanlarında uluslararası madencilik firmalarının arama, işletme ve üretim faaliyetleri hızla artmaktadır. Ülkede ağır sanayi bulunmamaktadır. İhraç edilen ürünler ise yurtiçinde üretilen gıda maddeleri, kahve, kakao, petrol ve ağaç ürünleridir. Bunun yanı sıra Kamerun’un inşaat sektörü; ulaşım altyapısı, tarım, sağlık ve eğitim alanlarına yapılan kamu yatırımları sayesinde hızla büyümektedir. Hizmetler sektöründe ise telekomünikasyon ve ulaşım hizmetleri en önemli faaliyetlerdir.
Ülkede yürütülmekte olan politikayla ekonomik büyümenin hızlandırılması, yeni iş imkânlarının yaratılması ve fakirliğin azaltılması hedeflenmektedir. Bu hedeflere ulaşmak için hükümet altyapı yatırımlarının artırılmasını, özel sektörün finansman kaynaklarına ulaşımının iyileştirilmesini ve insan kaynaklarının geliştirilmesi için eğitim ve sağlık alanlarındaki harcamaların artırılmasını planlamaktadır.
TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ
Tarım Burkina Faso’nun en önemli geçim kaynaklarından birisidir. İşgücünün %35’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Ülke nüfusunun yaklaşık olarak %90'ı şahsi tüketim ve kullanım için tarımsal ürünler ekmektedir. Bu ekilen ürünlerin çoğunluğunu darı, mısır, sorgum ve pirinç oluşturmaktadır. Ülkenin güney kesimlerinde bu ürünlere ek olarak ayrıca manyok, tatlı patates ve şeker kamışı ekimi de gerçekleştirilmektedir. 2005 yılında başlatılan yeni bir proje ile de buğday ekimine geçilmiştir. Bu proje ile dış ülkelere olan bağımlılığın azaltılması ve uzun vadede de buğday ihracatının başlatılması amaçlanmıştır.
Geleneksel olarak üretilen en önemli ürün pamuktur, ancak fiyat dalgalanmalarından ciddi derecede etkilenmektedir. Son 20 yılda kuraklık ve verimlilikteki düşüş nedeniyle tarımsal üretim nüfus artışıyla aynı oranda artmamaktadır. Ülkede üretilen belli başlı ürünler içinde yer fıstığı, susam, sorgum, mısır, pirinç, canlı hayvan yer almaktadır. Tarım sektöründe hayvancılıkta en önemli gelir kaynaklarından birisidir. Burkina Faso'nun ihracatını gerçekleştirdiği ürünlerin başında ise fıstık ve pamuk gelmektedir.
Ülke genelinde yaşanan elverişsiz iklim şartları tarımsal ürünlerin ekiminde ve mahsulün toplanmasında zorluklar yaşatabilmektedir. Belirli dönemlerde yaşanabilen uzun kuraklık dönemleri özellikle kuzey bölümlerinde kıtlık sorunlarını beraberinde getirmektedir.
Kamerun nüfusunun yaklaşık %70’i geçimini tarımsal faaliyetlerden temin etmektedir. Tarımsal üretim temel olarak gıda ihtiyacını karşılamak ve ihracat geliri elde etmek amacıyla yapılmaktadır. Ülkenin ekonomisi ise tarım ağırlıklı bir ekonomidir. Tarım sektörü GSYİH'nın %42'sini oluşturmakta ve toplam istihdamın %70'ini sağlamaktadır. Öte yandan ihracat gelirlerinin de %40'ını sağlamaktadır. İhracata yönelik olarak üretilen başlıca tarım ürünleri; kakao, kahve, pamuk, muz ve kauçuktur. Bu ürünlerin ihracat düzeyi uluslararası piyasalardaki gelişmelere ve iklim koşullarına bağlı olarak değişim göstermektedir. Ayrıca, mevcut ağaçların yaşlanması kakao, kahve ve kauçuk üretimini olumsuz yönde etkilemektedir.
Gıda üretimi son yıllarda artmasına karşın, ulaşım altyapısının kötü durumda olması; finansman, girdi ve yeni teknolojilere erişimdeki yetersizlikler sektörün gelişmesinin önündeki en önemli engellerdir. Diğer taraftan, ormancılık faaliyetleri de önemli gelir kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Kereste sanayi daha çok, ülkenin doğusundaki Kongo havzası ormanlarının etrafında yoğunlaşmıştır. Ağaç ve ağaç ürünlerinin ihracatı petrolden sonra ikinci sırada gelmektedir.
BURKİNA FASO’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde Burkina Faso’nun hububat üretiminde en yüksek miktarın sorguma ait olduğu görülmektedir. 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında yıllık olarak yaklaşık 1,3 milyon ton ve 2 milyon ton arasında sorgum üretimi gerçekleştirilmiştir. 2010/11 sezonunda 1,9 milyon tona ulaşan Burkina Faso’nun sorgum üretimi, 2011/12 sezonunda 1,5 milyon tona gerilese de sonraki sezonlarda tekrar yükselmiş, 2012/13 sezonunda 1,924 milyon ton ile en yüksek üretim miktarına ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda 1,880 milyon ton olarak gerçekleşen sorgum üretimi 2014/15 sezonunda da 1,836 milyon ton olarak kaydedilmiştir.
Sorgum tüketimi de diğer tahıllar arasında belirgin farkla önde yer almaktadır. 2003/04 ve 2014/15 arasında üretim miktarı ile oldukça paralel giden tüketim miktarları, Burkina Faso’nun tamamen iç talebi karşılamaya yönelik üretim yaptığını göstermektedir. Temel gıda ürünleri Batı Afrika ile benzerlik gösteren Burkina Faso, tüketim kültüründe ağırlıklı olarak sorgum, darı ve mısır gibi gıdalara yönelmiş durumdadır. Haşlanmış, pişirilmiş ve ezilmiş sorgumdan yapılan yemeklerinin yanı sıra domates, biber ve havuç gibi sebzelerle karıştırılarak pişirilen sorgum hamuru bu ülkedeki tüketim kültürünün en belirgin örneklerinden birisidir.
Sorgumdan sonra Burkina Faso’da en çok üretimi ve tüketimi gerçekleştirilen tahıl ürünü darıdır. Darı üretimi 2003/04 sezonları arasında zaman zaman 1,1 milyon tonun üzerine çıkmış, zaman zaman da 1 milyon tonun altına düşmüştür. 2012/13, 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında da 1 milyon ton dolaylarında gerçekleşmiştir. Tüketim miktarlarının da üretim miktarlarıyla aynı olduğu görülmektedir. Burkina Faso’nun üretimi gerçekleştirilen üçüncü önemli tahıl ürünü ise mısırdır. Mısır üretimi 2003/04 sezonunda 666 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 2008/09 sezonunda 1 milyon tona yükselmiştir. Sonraki sezonlarda yükselmeye devam eden mısır üretimi, 2013/14 sezonunda 1,5 milyon tona, 2014/15 sezonunda ise 1,4 milyon tona ulaşmıştır. Mısır tüketiminde de üretimine benzer bir grafik izlenmektedir. Üretim miktarları ile paralel ilerleyen tüketim miktarı, 2013/14 sezonunda 1,7 milyon tona ulaşmış, 2014/15 sezonunda ise 1,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
Burkina Faso’nun pirinç üretiminde de artan miktarlar söz konusudur. 2003/04 sezonunda 64 bin ton pirinç üreten Burkina Faso, bu miktarı giderek artırmış ve 2014/15 sezonunda 213 bin ton pirinç üretilmiştir. Ancak pirinç üretim miktarı tüketim miktarını karşılamaya yetmemektedir. 2003/04 ve 2006/07 sezonları arasında 200 bin ton dolaylarında pirinç tüketimi gerçekleştirilirken bu miktar 2010/11 sezonundan itibaren 400 bin tonun üzerine çıkmıştır.
Buğday üretimi yapmayan Burkina Faso’nun buğday tüketiminde de oldukça düşük miktarlar izlenmektedir. Giderek artan buğday tüketim grafiğine göre 2003/04 sezonunda 49 bin ton buğday tüketimi yapılırken bu miktar 2014/15 sezonunda 205 bin tona yükselmiştir. Bu durum Burkina Faso’nun giderek artan miktarlarda buğday ithalatı yapmasına sebep olmaktadır.
KAMERUN’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
USDA’nın verileri incelendiğinde Kamerun’un hububat üretiminde en yüksek miktarın mısıra ait olduğu görülmektedir. Ülkede, 2003/04 ve 2004/05 sezonlarında 900 bin ton dolaylarında mısır üretimi gerçekleştirilmiş ve 2005/06 sezonundan itibaren bu miktar 1 milyon tonun üzerine çıkmıştır. Giderek artan mısır üretimi, 2008/09 sezonunda 1,4 milyon tona, 2012/13 sezonunda ise 1,7 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında gerçekleştirilen mısır üretimi 1,6 milyon ton dolaylarındadır. Üretim miktarı ile paralel şekilde yükselen mısır tüketim miktarı, 2011/12 sezonundan itibaren az da olsa üretim miktarını aşmaya başlamıştır. Buna göre, 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında Kamerun’un mısır tüketimi 1,7 milyon ton olarak kaydedilmiştir.
Kamerun’un üretimini gerçekleştirdiği ikinci tahıl ürünü sorgumdur. Sorgum üretimi, 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında devamlı olarak artış göstermiştir. 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 574 bin tondan 931 bin tona yükselen sorgum üretimi, 2011/12 sezonundan itibaren 1,1 milyon tonun üzerine çıkmış ve 2014/15 sezonunda 1,150 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Sorgum tüketiminde de üretim miktarları ile neredeyse aynı rakamlar görülmektedir.
Pirinç üretiminde de yükseliş gösteren Kamerun, üretim miktarını 2011/12 sezonuyla birlikte 100 bin tonun üzerine çıkarmıştır. Ancak bu miktar tüketimi karşılamaya yetmemektedir. 2003/04 sezonunda 305 bin ton pirinç tüketen Kamerun, bu miktarı giderek artırmış ve 2012/13 sezonunda 640 bin tona ulaşmıştır. Kamerun’un pirinç tüketimi, 2013/14 sezonunda 722 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 653 bin ton olarak kaydedilmiştir.
Tıpkı Burkina Faso gibi Kamerun’da da buğday üretimi görülmemektedir. Ancak 2010/11 ve 2014/15 sezonları arasında 500 bin tonun üzerinde buğday tüketimi gerçekleştiren Kamerun, iç talebi karşılamak için buğday ithalatına gitmektedir. Darı üretimi ve tüketiminde ise 2011/12 ve 2014/15 sezonları arasında 90 bin tonun üzerine çıkılmıştır.
BURKİNA FASO’DA TAHIL TİCARETİ
USDA verilerine göre, tahıl üretim miktarı ancak iç talebi karşılamaya yeten, hatta buğday talebi için ithalat çalışmaları yürüten Burkina Faso, bu sebeple tahıl ihracatı da yapmamaktadır. Tahıl ticaretini daha çok ithalat üzerinden gerçekleştiren Burkina Faso’nun en çok ithalatını gerçekleştirdiği tahıl ürünü pirinçtir. Burkina Faso 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 200 bin tonun altında pirinç ithalatı gerçekleştirmiş ve bu miktarı 2009/10 sezonundan itibaren 200 bin tonun üzerine çıkarmıştır. 2013/14 sezonunda gerçekleştirilen pirinç ithalatı 280 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 275 bin tondur.
Buğday üretimi yapmayan Burkina Faso buğday ithalatı gerçekleştirerek iç talebi karşılamaya çalışmaktadır. Bu sebeple buğday ithalat miktarları tüketim miktarları ile aynıdır. Giderek artan buğday ithalat miktarıyla Burkina Faso 2013/14 sezonunda 187 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 205 bin ton buğday ithal etmiştir.
KAMERUN’DA TAHIL TİCARETİ
Burkina Faso’da olduğu gibi Kamerun’da da tahıl üretimi ancak iç talebi karşılayabilecek düzeyde olduğundan ve bazı tahılların üretimini de gerçekleştirmediğinden tahıl ticareti yalnızca ithalat üzerinden yürümektedir. Kamerun’un en çok ithalatını yaptığı tahıl ürünü ise buğdaydır. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 246 bin ve 319 bin ton arasında buğday ithalatı yapan Kamerun, bu miktarı sonraki sezonlarda artırmış, 2008/09 ve 2009/10 sezonlarında ithalat miktarını 400 bin tonun üzerine çıkarmıştır. 2010/11 sezonundan itibaren 500 bin tonu aşan buğday ithalatı, 2013/14 sezonunda 655 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 675 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
Bir diğer önemli ithalat ürünü ise pirinçtir. Pirinç ithalatı da 2003/04 ve 2010/11 sezonları arasında zaman zaman azalıp artsa da 300 bin ton civarında gerçekleşmiş ve bu miktar 2011/12 sezonundan itibaren 400 bin tonun üzerine çıkmıştır. 2013/14 sezonunda 600 bin ton olarak gerçekleşen pirinç ithalatı 2014/15 sezonunda ise 525 bin ton olarak kaydedilmiştir.
Kamerun’un ithalatını gerçekleştirdiği bir diğer tahıl ürünü ise mısırdır. Ancak mısır ithalatı yok denecek kadar azdır. 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında en yüksek ithalat miktarına 46 bin tonla 2004/05 sezonunda ulaşılmıştır. 2014/15 sezonunda gerçekleştirilen mısır ithalatı ise 5 bin tondur.
UN DEĞİRMENCİLİĞİ
Birçok batı Afrika ülkesiyle benzer beslenme alışkanlıklarına sahip olan Burkina Faso’da toplam 3 un değirmeni olduğu bilinmektedir. Bu değirmenlerden iki tanesi ayda 500 ile 1000 ton arasında değişen miktarlarda un üretimi yaparken bir tanesi yılda 100 bin ton un üreterek ülkedeki un ihtiyacının yüzde 75’ini karşılamaktadır. Söz konusu değirmen aynı zamanda ekmek ve un mamul üretimi için fırınlara, restoranlara ve otellere de satış yapmaktadır. Ülkedeki diğer tahıl bazlı tesislerin sayısının ise 35-40 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Kamerun’da ise yaklaşık 18 tahıl işleme tesisi olduğu sanılmaktadır. Makarna ve bisküvi üreten, bakliyat işleyen tesislerin ise 60 dolaylarında olduğu bilinmektedir. Kamerun buğday üretimi gerçekleştirmemektedir. Dolayısıyla ülke içinde ihtiyaç duyulan ekmek ve unlu mamullerde kullanılacak un için buğday ithalatı yapıldığı bilinmektedir. Buğdayın yanı sıra çeşitli bakliyatların ve mısırın da işlenip un haline getirildiği ve geleneksel Kamerun mutfağında kullanıldığı görülmektedir.