Bir işletmede çalışanların, işletmenin ve üretimin her türlü tehlike ve zarardan korunmasını amaçlayan iş güvenliği; gelişmiş ülkelerdeki işletmeler için son derece önemli bir kavramken gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde halen yeterli öneme sahip değildir. Bu nedenle iş kazaları nedeniyle çok sayıda can kaybı, uzuv kaybı ve yaralanmalar yaşanmaya devam etmektedir. İşletmelerin bu tür kayıplara neden olan iş kazalarından kurtulabilmelerinin tek yolu, uygun bir iş güvenliği sistemi uygulamasından geçmektedir. 

İş güvenliği kavramı; bir işletmede çalışanların, işletmenin ve üretimin her türlü tehlike ve zarardan korunmasını kapsamaktadır. Ancak işletme ve üretim güvenliği, insan hayatı her şeyden önce geldiği için ikinci planda kalmaktadır. Dolayısıyla iş güvenliğini temelde “çalışanların güvenliği” öncelikli bir yaklaşımla ele almak çok daha doğrudur. Zira her türlü maddi zarar telafi edilebilirken, insan hayatının telafi edilebilmesinin imkanı yoktur.

İşletmeler iş güvenliği ilgili çalışmalar yaparken, hem standart tehlikeleri önlemeyi hem de muhtemel riskleri öngörmeyi, bu riskleri ortadan kaldırmayı veya en aza indirmeyi hedeflemelidir.

UN FABRİKALARINDA İŞ GÜVENLİĞİ RİSKLERİ Un fabrikaları, Türkiye’deki Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan iş yeri tehlike sınıfları listesinde, imalat sektörü içerisinde yer almakta ve “Tehlikeli” sınıfında değerlendirilmektedir.

Bir un fabrikası için düzenlenmiş örnek bir risk değerlendirme raporunda, fabrika genelinde, yönetim binasında, kazan dairesinde, hammadde taşıma ve depolama, üretim, laboratuvar, paketleme ve taşıma gibi fabrikaların çeşitli alanlarında karşılaşılabilecek muhtemel risk kaynakları sıralanmıştır.

FABRİKA GENELİNDEKİ RİSKLER - Elektrik Tesisatları ve Yangın Söndürme Sistemleri Fabrika genelinde risk oluşturacak alanların başında elektrik pano ve tesisatları gelmektedir. Buralardaki olası elektrik kaçakları gibi sorunlar yaralanma ve ölüm gibi ciddi sonuçlara neden olabilmektedir. Bununla ilgili alınması gereken önlemler; elektrik topraklama ölçümlerinin her yıl yapılması, elektrik panolarının bakımlarının düzenli yapılması, elektrik panolarına uyarı-ikaz levhalarının asılması, elektrik panolarının önüne yalıtkan paspas konulması ve bakımların yetkili personel tarafından yapılması olarak sıralanmaktadır.

Bir diğer genel risk faktörü yangın söndürme sistemleridir. Bir işletmede yangın söndürme sistemlerinin bulunmaması, yangın söndürme sistemlerinin kolay ulaşılabilir durumda olmaması ya da yangın söndürme sistemlerinin bakımsız olması, olası bir yangın durumunda müdahaleyi aksatacaktır. Bunun sonucunda da yaralanma, ölüm ve maddi hasarların yaşanması muhtemeldir. Bu tür risklerle karşılaşılmaması için işyerinin büyüklüğüne, yapılan işin özelliğine, kullanılan maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine ve çalışanların sayısına göre işyerindeki kapalı ve açık alanlarda, etkili ve yeterli yangın söndürme ekipmanı ile gerektiğinde yangın detektörleri ve alarm sistemleri bulunmalıdır. Yangın söndürme ekipmanının kolay kullanılır olması, görünür ve kolay erişilir yerlere konulması, önlerinde engel bulunmaması gerekmektedir. Yine işyerlerinde, suyu çekecek motorlu pompa ve boru tesisatı ile motopomplar her an iyi işler halde bulundurulmalıdır. Motopomplar en az 6 ayda bir kontrol edilmeli ve kontrol tarihleri motopompun üzerine yazılmalıdır. İşyerlerindeki yangın musluklarının kolay erişilir uygun yerlerde bulunması ve soğuk havalarda suyun donmasını önlemek için tesisatın gerekli şekilde korunması gerekir. Yangın muslukları, sık sık açılıp akıtılarak borularda ve tesislerde tortuların birikmesi önlenmelidir. İşyerlerinin uygun yerlerinde yeterli miktarda yangın hortumu bulundurmalı, yangın hortumları, yangın muslukları ve diğer yangın söndürme tertibatının bağlantıları (rekor ve vanaları) mahalli itfaiye normlarına uygun olmalıdır.

- Yıldırımlık Sistemleri Fabrikalarda yıldırım sisteminin (paratoner) olmaması ve periyodik kontrollerinin yapılmaması bir başka risk unsurudur. Olası bir yıldırım düşmesi ve bunun sonucunda oluşabilecek yangın ve patlamalar yaralanma, ölüm ve maddi hasarlara neden olabilmektedir. Bu gibi durumların yaşanmaması için kullanımı sırasında yıldırım düşmesi ihtimali bulunan iş ekipmanları yıldırımın etkilerine karşı uygun araçlarla korunmalıdır. Paratonerler ve yıldırıma karşı alınan diğer koruyucu tertibatlar yılda en az bir defa, ehliyetli bir elemana kontrol ettirilmelidir.

- Uyarı ve İkaz İşaretleri ile Levhaları Uyarıcı ve ikaz edici işaretçi ve levhalarının olmaması, iş kazalarını arttırmaktadır. Bu nedenle yasaklama, uyarı, emir, kaçış yolu, acil durumlarda kullanılacak ya da yangınla mücadele amaçlı ekipmanı belirten ve benzeri işaret levhalarının biçim ve renkleri, kendi özel amaçlarına göre dizayn edilmiş olmalıdır. İşaret levhaları kullanıldıkları ortama uygun, darbeye ve hava koşullarına dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. İşaret levhalarının boyutları ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri, bunların kolayca görülebilir ve anlaşılabilir olmalarını sağlayacaktır.

- Duşlar, Lavabolar, Tuvaletler ve Soyunma Odaları Duşlar, lavabolar, tuvaletler, soyunma odaları ve elbise dolapları, bulaşıcı hastalıklar açısından önemlidir. Bu mekanlar, meslek hastalıklarının artışında, çeşitli bakteri ve zararlı mikroorganizmalardan hastalık bulaşmasında etkilidir. Bu yüzden duş kabinlerinde yeterli havalandırmaya elverişli aspirasyon ve vantilasyon tertibatının bulunması, koku ve pisliğin önlenmesi gerekir. Duş kabinleri, mevsime göre yeteri kadar ısıtılmalı ve bu sıcaklık 25 0C'den aşağı olmamalıdır. Duşlarda sıcak ve soğuk akar suyun iyi bir şekilde ayarlanacak durumda olması ve yeteri kadar basınçla akması esastır. Duşta yıkanmak için, gerekli sabun ve benzeri malzeme, işveren tarafından sağlanmalıdır. Duşlarda kullanılmak üzere, işveren tarafından sağlanmış temiz havlu ve peştemallar, özel dolaplarda bulundurulmalı, kullanılmış olanlar yıkanıp, kurutulup, iyice temizlenmedikçe bir başkasına kullandırılmamalıdır. Duş soyunma yerlerinde, kirli havlu ve benzeri malzeme için özel sepetler ve kağıt, çöp vb. nin atılması için üstü kenetli özel çöp kutuları bulundurulmalıdır. Duşlar, normal temizlik ve bakım dışında, her 15 günde bir, iyice yıkanıp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Pis su tesisleri yürürlükteki mevzuata uygun olmalı ve fosseptiklere, ancak kanalizasyon tertibatı ve bağlantısı olmayan yerlerde izin verilmelidir. Fosseptikler gıda maddelerinin depolandığı veya işlendiği yerlere 30 metreden daha yakın bir yerde yapılmamalıdır.

İşçilerin dolapları, kilitli olmalı ve temizlikleri, işveren tarafından hazırlanmış bir yönergeye göre yapılmalıdır. Zehirli, tehlikeli tozlu ve kirli işlerde çalışılan yerlerde, iş elbiseleri ile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi için işçilere yanyana 2 bölmeli, bulunmayan hallerde 2 ayrı dolap verilmelidir. Soyunma yerleri ile gardırop ve dolapların bakımı yapılmalı, işçiler ıslak elbise ile çalıştırılmamalıdır.

- Vardiyalı Çalışma Vardiyalı çalışma uykusuzluk ve yorgunluk yaratmakta, bu da çalışma esnasında dikkatsizliği beraberinde getirmekte ve iş kazalarına yol açabilmektedir. Bu yüzden işçilerin gece vardiyalarında en çok 7,5 saat çalıştırılması önerilmektedir. Gece ve gündüz işletilen ve işçi postalarının nöbetleşe çalıştırıldığı işlerde, en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonraki ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları gerekir. İşin niteliği ve yürütümü, iş sağlığı ve güvenliği göz önünde tutularak, gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Posta değişiminde işçiler aralıksız olarak en az 11 saat dinlendirilmeden çalıştırılamamalıdır. İşçilere, ara dinlenmesi de verilmelidir. Bu birçok ülkede yasal mevzuatlarda bulunmaktadır.

- Acil Çıkış Yolları ve Kapıları Uygunsuz acil çıkış yolları ve kapıları, olası bir tehlike durumunda çalışanların tehlike bölgesini terk edememesine neden olabilir. Acil çıkış yolları ve kapıları, doğrudan dışarıya veya güvenli bir alana açılmalı ve çıkışı önleyecek hiçbir engel bulunmamalıdır. Herhangi bir tehlike durumunda, tüm çalışanların işyerini derhal ve güvenli bir şekilde terk etmeleri mümkün olmalıdır. Acil çıkış yolları ve kapılarının sayısı, boyutları ve yerleri yapılan işin niteliğine, işyerinin büyüklüğüne ve çalışanların sayısına uygun olmalıdır. Acil çıkış kapısı olarak raylı veya döner kapılar kullanılmamalı, bu kapılar dışarıya doğru açılmalı, kilitli veya bağlı olmamalı ve acil durumlarda çalışanların hemen ve kolayca açabilecekleri şekilde olmalıdır. Aydınlatılması gereken acil çıkış yolları ve kapılarında, elektrik kesilmesi halinde yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunmalıdır.

- Akaryakıt Tankı Akaryakıt tankları yangın ve patlama risklerini beraberinde getirmektedir. Bu yüzden akaryakıt için yer üstünde yapılan depoların, sağlam tabanlar üzerinde oturtulmuş ve etrafı uygun güvenlik duvarlarıyla çevrilmiş olması gerekir. Bu depolarının tavanı, yanlarına göre daha ince demir saçtan yapılmalıdır. Yerüstü depolarında uzaktan kumandalı yangın söndürme tesisatı, belirli bir basınç değişiminde otomatik olarak açılıp kapanan bir basınç valfi, ölçü ağzına rahatça inip çıkmayı sağlayacak bir merdiven, tabanı çevreleyen bir korkuluk ve benzeri koruyucu tertibat bulunmalıdır.

- İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Çalışanlara İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimlerinin verilmemiş olması, iş kazalarının artışında etkili bir faktördür. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini alması sağlanmalıdır. Bu eğitim özellikle işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilmelidir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenmeli, gerektiğinde düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilmelidir.

- Yetersiz Havalandırma ve Uygunsuz Ortam Sıcaklığı İşyerlerinin yetersiz havalandırması ve ortam sıcaklığının uygun olmaması çalışanlarda iş stresine, dikkatsizliğe ve bunalmaya neden olmakta ve bu da beraberinde iş kazalarını getirmektedir. Kapalı işyerlerinde çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre ihtiyaç duyacakları yeterli temiz havanın bulunması sağlanmalıdır. Cebri havalandırma sistemi kullanıldığında, sistemin her zaman çalışır durumda olması sağlanmalı, havalandırma sisteminin çalışmaması, çalışanların sağlığı yönünden tehlikeli ise arızayı bildiren uyarı sistemi bulunmalıdır. Suni havalandırma sistemlerinde hava akımı, çalışanları rahatsız etmeyecek şekilde olmalıdır. Çalışma ortamı havasını kirleterek çalışanların sağlığına zarar verebilecek artık ve pislikler dışarı atılmalıdır.

Çalışılan ortamın sıcaklığı çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olmalıdır. Dinlenme yerleri, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, bekleme yerleri, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları, kullanım amacına göre yeterli sıcaklıkta olmalı; işyerinin ve yapılan işin özelliğine göre pencereler ve çatı aydınlatmaları, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olmalıdır.

- Yetersiz Aydınlatma Yetersiz aydınlatma görüşün yetersiz olmasına ve dolayısıyla iş kazalarında artışa neden olur. İşyerlerinin, gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olmalı ve uygun şekilde yerleştirilmelidir. Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunmalıdır.

- Kaygan Zemin Kaygan zemin düşme sonucu yaralanmalara neden olabilmektedir. Bu yüzden işyerlerinde, taban döşeme ve kaplamaları sağlam, kuru ve mümkün olduğu kadar düz ve kaymaz bir şekilde olmalı, tehlikeli eğimler, çukurlar ve engeller bulunmamalı, uygun hijyen şartlarını sağlayacak şekilde temizlemeye elverişli malzemeden yapılmış olmalıdır.

- Yaya ve Araçların Hareketi İşyeri alanındaki yaya ve araç hareketleri çarpma ve ezilme gibi riskleri barındırdığından dikkate alınması gereken bir konudur. Açık ve kapalı çalışma alanlarında, yayaların ve araçların güvenli şekilde hareketlerini sağlayacak düzenlemeler yapılmalı, araç trafiğine açık yollar, kapılar ve yaya geçiş yolları arasında yeterli mesafe bulunmalıdır. Yapılan işin özelliğine bağlı olarak malzeme veya işçilerin düşme riski bulunan tehlikeli alanlara, görevli olmayan kişilerin girmesi uygun araç ve gereçlerle engellenmelidir. Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması için uygun önlemler alınmalı, bu alanlar açıkça belirtilmelidir.

- Çalışanların Sağlık Kontrollerinin Yapılmaması Çalışanların sağlık kontrollerinin düzenli aralıklarla yapılması meslek hastalıklarındaki artış riskini minimize eder. İşyeri Hekiminden sağlık raporu almayan personelin çalıştırılmaması, işe girenlerin periyodik sağlık kontrollerinin 3 ayda bir yapılması ve sağlık raporlarına işlenmesi gerekir. Yapılan sağlık kontrolünde portör olduğu tespit edilenler derhal tedaviye alınmalı, tedavisi tamamlanıp sağlam raporu almayanlar kesinlikle çalıştırılmamalıdır. Ateşli hastalığı, cilt hastalığı ya da ishalli bulunanlar derhal sağlık kuruluşuna tetkike gönderilmelidir.

- Kazan Dairesi Kazan dairesinin yerinin uygun olmaması ya da kazanın bakımsız olması yangın ve patlama riskini beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla işyerinde kullanılan bütün kazanların, yangına ve patlamaya karşı dayanıklı ayrı bir bölmede veya binada olması, kazan dairesinin üstündeki katta işçi çalıştırılmaması gerekir. Kazan dairelerinin tavanı, gerektiğinde kazan üzerinde çalışmayı kolaylaştıracak yükseklikte olmalı, kazan daireleri sürekli olarak havalandırılmalı, tabii havalandırmanın yeterli olmadığı hallerde uygun aspirasyon tesisatı yapılmalıdır. Kazanların monte edilip kullanılmaya başlanmadan önce veya değişiklik ve onarım durumlarında kontrolü yapılmalı, doğru ve güvenli çalıştığı belgelenmelidir. Periyodik bakımlar yılda ez bir kez yapılmalı, tüm bakım ve onarımlar kayıt altına alınmalıdır. Bakımlar, konunun uzmanları tarafından ve gerekli her türlü güvenlik önlemi alındıktan sonra yapılmalıdır.

HAMMADDE BOŞALTMA VE DEPOLAMA ALANINDAKİ RİSKLER - Kamyon, buğday tozu ve kompresör Hammadde boşaltma alanındaki belli başlı riskler yük kamyonları, buğday tozu ve kompresördür. Kamyonlar, lifte yanaşma sırasında çarpma ve devrilme nedeniyle ciddi kazalara neden olabilmektedirler. Bu yüzden kamyonu buğday boşaltma bölümüne uygun şekilde yanaştıracak bir kılavuz bulunmalı, liftin kamyonu kaldırması sırasında kamyon sürücüsü araç dışında güvenli bir bölgede beklemelidir. Kaldırma makinaları ve araçları her çalışmaya başlamadan önce operatörleri tarafından kontrol edilmeli ve operatörün güvenli bir mesafeden makineyi kumanda etmesi sağlanmalıdır. Kaldırma sırasında kamyonun geriye kaymaması için lastik arkalarına gelen kısımlarında sabit takozlar bulunmalıdır.

Hammaddenin boşaltılması sırasında ortaya çıkan buğday tozuna yüksek oranda maruz kalmak akciğer solunum yolu hastalıklarına neden olabilmektedir. Bu yüzden yükün boşaltıldığı bölüm tozun etrafa yayılmasını engelleyecek nitelikte kapalı olması, yükün boşaltılması sırasında bu bölümde hiçbir personelin bulunmaması, oluşan buğday tozunu ortamdan kısa sürede çekip alacak uygun aspirasyon sisteminin bulunması gerekir. Toz tamamen ortamdan uzaklaştırılmadan bu bölüme girilmemelidir.

Kompresör, patlama ihtimali taşıdığı için önemli bir risk unsurudur. Tehlike anında kompresörlerin uzak bir yerden durdurulması sağlanmalıdır. Kompresörlerin hava depolarında güvenlik supabı bulunmalı, bu supaplarda çıkan gazlara karşı gerekli tedbirler alınmalı ve emniyet supablarının açıldığını bildiren uygun uyarıcı tertibat yapılmalıdır. Kompresörlerde, her kompresöre özgü, özel kompresör yağı kullanılmalı, sabit kompresörlerin depoları patlamalara karşı dayanıklı bir bölmede olmalı, seyyar kompresörler çalışan işçilerden en az 10 metre uzaklıkta veya dayanıklı bir bölme içinde bulunmalıdır. Kompresörlerdeki basınç ayarlanan seviyeye ulaştığında kompresör motorunun otomatik olarak durması sağlanmalı, motorun durmasında gecikme yaşanması halinde basınçlı havayı boşa verecek bir güvenlik tertibatının bulunması gerekir. Hava kompresörlerinin hız regülatörü, periyodik olarak kontrol edilmeli, her zaman iyi çalışır durumda tutulmalı ve soğutma suyunun akışının gözle izlenebileceği bir tertibat yapılmalıdır. Sabit kompresörlerin temiz hava emmeleri sağlanmalı; patlayıcı, zararlı ve zehirli gaz, duman ve toz emilmesi önlenmelidir. Hava kompresörü ile hava tankları arasında, yağ ve nem ayırıcıları bulunmalı ve bunlar hiç bir şekilde çıkarılmamalıdır. Hava kompresörlerinin çıkış borusu üzerinde stop valfı bulunduğunda, bu valf ile kompresör arasında bir adet güvenlik supabı konulmalıdır. Kompresörler monte edilip kullanılmaya başlanmadan önce veya değişiklik ve onarım durumlarında kontrolü yapılmalı, doğru ve güvenli çalıştığı belgelenmelidir. Periyodik bakımlar yılda ez bir kez yapılmalı, tüm bakım ve onarımlar kayıt altına alınmalıdır. Bakımlar, konunun uzmanları tarafından ve gerekli her türlü güvenlik önlemi alındıktan sonra yapılmalıdır.

- Elevatör ve Taşıyıcı Transportörler Elevatör ve taşıyıcı transportörler, çalışan açısından el ve kol kaptırma gibi riskler taşımaktadır. Bu yüzden elevatörün açık kısımlarına kesinlikle el-kol sokulmamalı, çalışanlar güvenli bir mesafeden hareket etmeli, koruyucu kısımlar çıkartılmamalıdır. Bakım sırasında sökülen koruyucular yerine takılmadan işe başlanmamalı, tıkanma durumunda arızanın giderilmesi için elevatör milinin hareketi tamamen durdurulmalıdır. Aşırı ısınmalarda elevatörün hareketini otomatik olarak durduran emniyet düzeni bulunmalıdır. Bantlı transportörlerin baştaki silindir veya tamburlarına yapışan maddeler el ile temizlenmemeli, bunlar uygun bıçaklar veya döner fırçalarla temizlenmelidir. Elevatör ve taşıyıcı transportörlerde statik elektrik oluşmasına karşı topraklama tesisatı yapılmalıdır.

- Silolar Silolar, olası toz patlaması halinde yaralanma, ölüm ve maddi hasar gibi ciddi sonuçlara neden olabilmektedir. Bu tip risklerden korunmak için yeterli önlem alınmadan silolarda kaynak ve kesme işlemi yapılmamalıdır. Hububat silo ve depolarının toz geçirmez kapakları, su geçirmez döşemeleri ve hava değiştiren tertibatı bulunmalıdır. Hububat kurutma yerleri, ateşe dayanıklı malzemeden yapılmış olmalı; elevatörlerden ve depolardan yeterli uzaklıkta veya uygun şekilde tecrit edilmiş yerlerde bulundurulmalıdır. Bakım işleri yapılırken siloların içi yeterli derecede havalandırılmalı, içeride çalışan personeller mutlaka dışarıdan ayrı bir personel tarafından gözetlenmelidir. Silolarda, statik elektrik oluşması veya yıldırım düşmesi ihtimaline karşı paratoner ve topraklama tesisatı bulunmalıdır. Bakım ve onarıma başlanmadan önce karıştırıcı tertibatın güç kaynağı ile bağlantısı kesilmeli ve karıştırıcılar, uygun şekilde takozlanmlı, desteklenmeli veya bağlanmalıdır. Silolardaki bir diğer risk unsuru yüksekten düşmedir. Bu yüzden silo merdivenlerinden tırmanış sırasında çalışanların emniyet kemeri, çift bacaklı lanyart, yaşam halatı, çelik halat tutucu gibi düşmeyi engelleyen kişisel koruyucu ekipmanlar kullanması sağlanmalıdır. Silonun tepesinde çalışma yapılırken, çalışanlar kişisel koruyucu kemer vasıtasıyla kendilerini mutlaka sağlam bir yere bağlamalıdır.

- Paçal Makinesi Depolama alanındaki bir diğer risk unsuru, el kol kaptırma gibi kazara neden olan paçal makinesidir. Makine için yapılan koruyucuların çalışma esnasında her türlü teması kesecek şekilde tehlikeli kısmı örtmüş olması gerekir. Koruyucular, fazla bakıma ihtiyaç göstermeyecek tarzda yangın ve pasa dayanıklı maddeden yapılmış olmalı; döküm, saç, boru veya profil demir, tel kafes, ahşap, plastik veya yerine göre uygun sağlamlıkta başka malzemeden yapılmalı ve kendileri bir tehlike yaratmamalıdır. Çatlamış veya kenarından parça kopmuş olan kasnaklar hiç bir şekilde kullanılmamalı, mil üzerinde olanları da çıkartılmalıdır. Transmisyon kayışlarının gergi tertibatı, sağlam yapılmış ve kayış kopmasında bir kazayı önleyecek şekilde bağlanmış olmalı; eksiz olmalı, ekli olduğu hallerde ek yerleri sağlam bir şekilde dikiş, perçin ve özel raptiyelerle bağlanmalıdır.

ÜRETİM ALANINDAKİ RİSKLER Üretim alanındaki riskler arasında fabrika genelinde olduğu gibi elektrik kaçakları, elektrik akımına kapılma, yangın söndürme sistemlerinin bulunmaması ya da kolay ulaşılabilir alanda olmaması ve bakımsız olması, uyarı ve ikaz işaretlerinin ve levhalarının olmaması, uygun olmayan hijyen koşulları gibi genel riskler vardır. Bu riskler önceki bölümde kısaca ele alındı. Benzer önlemeler üretim alanı da için geçerlidir. Ancak üretim alanı, kendine özgü riskler de barındırır.

- Makinelerdeki Elektrik Kaçakları Makinenin bir elektrik beslemesine sahip olması halinde elektrikten kaynaklanan bütün tehlikelerin önlenmesi gerekir. Bunun için elektrik tesisatının kablo kanalı içinde yalıtılmış olması, makinelerin gövde topraklamalarının yapılması ve makinenin çalışılan kısımlarında ayak altlarına yalıtkan paspas konulması gerekir.

- Yetersiz Makine Koruyucuları Makinelerdeki koruyucular parça fırlaması ve el-kol kaptırma riski nedeniyle oldukça önemlidir. Bu koruyucuların sağlam yapıda olması, ilave tehlike yaratmaması, kolayca yerinden çıkarılmayacak veya etkisiz hale getirilemeyecek şekilde olması, tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunması gerekir. Ayrıca koruyucular ekipmanın operasyon noktalarının görülmesini gereğinden fazla kısıtlamamalı ve sadece işlem yapılan alana girişi kısıtlamalı, koruyucu çıkarılmadan parça takılması, sökülmesi ve bakım için gerekli işlemlerin yapılması mümkün olmalıdır.

- Valsler ve Cebri Tav Makineleri Valsler ve cebri tav makineleri el-kol kaptırma ve aşırı gürültü nedeniyle işitme kaybına neden olmak gibi riskleri beraberinde getirir. Bu tip riskleri minimize etmek için makinedeki şalter ve kumanda düğmeleri, kendiliğinden veya herhangi bir çarpma ile makinayı hareket ettirmeyecek şekil ve özellikte yapılmış ve işçinin kolayca kullanabileceği yerde bulunmalıdır. Bir işçinin bir makine veya tezgahın çeşitli kısımlarında çalışması gerektiği hallerde, bu tezgahın birden fazla durdurma ve bir tane çalıştırma düğmesi bulunmalıdır. Bir makine ve tezgah üzerinde birden fazla elektrik motoru bulunduğu hallerde, tezgahın bütün faaliyetini durduracak bir ana şalteri veya bir veya daha fazla durdurma düğmesi bulunmalı, çalıştırma düğmeleri yeşil, durdurma düğmeleri kırmızı renkte olmalıdır. Bir atölyede bulunan makine ve tezgahların ayrı ayrı durdurma tertibatlarının yanı sıra atölyedeki veya kısımdaki makine ve tezgahları tamamen durduracak bir ana şalter veya başka bir tertibat bulunmalıdır. Tahrik makinalarının bütün hareketli kısımları ile transmisyon tertibatı ve makinaların tehlikeli olan kısımları, uygun şekilde korunmuş olmalı, makinenin tehlikeli bölgelerine el girmesi önlenmeli ve her makine ayrı ayrı topraklanmalıdır. Transmisyon tertibatı ile tezgah ve makinalara ait koruyucuların, emniyet teçhizat ve tertibatının çıkarılması veya işe yaramaz hale getirilmesi yasaktır. Bu koruyucular, ancak kontrol, ayar, bakım ve onarım sırasında kaldırılmalı ve işin bitiminde derhal yerine takılmalıdır.

Bir tezgah veya makinede arıza görülmesi veya bunların koruyucusunda bir kusur ve yetersizlik tespit edilmesi halinde makine ve tezgah derhal durdurulmalı, ilgililere haber verilerek söz konusu makine veya tezgahta başkalarının çalışmasını önleyecek tedbirler alınmalıdır. Transmisyon kayışlarının gergi tertibatı sağlam yapılmış ve kayış kopmasında bir kazayı önleyecek şekilde bağlanmış olmalıdır. Bu kayışlar, hareket durmadan doğrudan doğruya el ile aktarılmamalı, takılıp çıkarılmamalı, bunların reçinelenmesi kayışın kasnaktan ayrıldığı yerden yapılmalı ve doğrudan doğruya el ile yapılmamalıdır. Transmisyon yatakları, paralel bir eksen üzerinde bulunmalı, bakımlı olmalı ve hareket esnasında yağlanmamalıdır. Yatakların kolay erişilmeyen tehlikeli yerlerine yağdanlık ve gresör konulmamalı veya bunların ağızları tehlikesiz ve kolay erişilen bir yere kadar uzatılmalıdır. Teknik açıdan hareket halinde yağlama yapılması zorunluluğu bulunan hallerde, uzun ağızlı özel el yağdanlıkları kullanılmalıdır.

Aşırı gürültü nedeniyle işitme kaybı gibi sorunların yaşanmaması için gürültülü ortamlarda çalışan işçilerin periyodik olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı ve duyma durumunda azalma veya başka herhangi bir bozukluk görülmesi halinde bu kişiler tedavi altına alınmalıdır. Ayrıca kulak ve sinir hastalığı veya hipertansiyonu bulunanlar, gürültülü alanlarda çalıştırılmamalı, tedavi altına alınmalıdır. İşveren, gürültülü ortamlardaki işçiler için kulak koruyucu temin etmeli ve kullanıma hazır halde bulundurmalıdır. Gürültünün maksimum seviyeyi geçtiği noktalarda bu kulaklıklar kullanılmalıdır. Kulak koruyucuları işitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek bir biçimde seçilmelidir. İşveren kulak koruyucularının kullanılmasını sağlamak için her türlü çabayı göstermeli ve alınan önlemlerin etkililiğini denetlemelidir.

- Pnömatik Fanlar ve Elek Pnömatik fanlar yangın ve patlama gibi ciddi sorunlara neden olabilmektedir. Bu tür sorunların yaşanmaması için aspirasyon tesisatında kullanılan kanal veya boruların yanmaz malzemeden yapılması ve bu sistemlerin seyyar emme ağızlarında spiralli veya eğilebilen hortumlar kullanılması gerekir. Boru ve kanallar, tekniğe uygun olarak yapılmalı, eklenmeli ve menfezlere sağlam bir şekilde bağlanmalıdır. Emilen hava içinde yanıcı veya parlayıcı maddelerin bulunduğu hallerde, aspiratör pervanesinin kanalı, göbeği ve gövdesi, demir ve çelik malzemeden yapılmamalı; pervane yatakları, kanal dışında iyi yağlanmış ve toz geçirmez bir şekilde yapılmalı, çıkış menfezlerine sağlam madeni tel kafesler konulmalıdır. Aspiratörlerin elektrik motorları, çalışacağı ortama uygun olmalı, emilen hava içinde yanıcı ve parlayıcı maddeler bulunduğu hallerde motor, yanıcı ve parlayıcı maddelere karşı uygun şekilde monte edilmeli veya bu maddelere dayanıklı tipte yapılmalıdır. Aspirasyon tesisatının günlük bakım ve temizliği ile üç ayda bir de genel kontrolü ve temizliği yapılmalı; onarımlardan sonra tesisatın kuruluş karakteristiği bozulmamalıdır.

Elek ise takılma ve düşme gibi risklere neden olabilmektedir. Bu yüzden elek katında eleklere belli bir mesafeden fazla yanaşmayı önleyecek korkuluklar olmalıdır. Ayrıca makineler çalışır durumda iken bu bölüme sorumlu kişiden başka kimse girmemelidir.

PAKETLEME VE YÜKLEME ALANINDAKİ RİSKLER - Paketleme Makinesi ve Bantlı Taşıyıcılar Paketleme makinesi ve bantlı taşıyıcılar el-kol kaptırma nedeniyle yaralanma ve uzuv kayıplarına neden olabilir. Bu yüzden çalışan personelin eğitimli olması ve her personele kişisel koruyucular verilerek kullanımı sağlanmalıdır. Taşıyıcıların dönen kısımları, el –kol girmeyecek şekilde kapatılmalıdır. Bantlı transportörlerin baştaki silindir veya tamburlarına yapışan maddeler el ile temizlenmemeli, bunlar uygun bıçaklar veya döner fırçalarla temizlenmelidir. Merdaneli transportörlerin merdaneleri arasında 15 santimetreden fazla bir açıklık bulunduğunda, bunlar metal, ağaç veya diğer bir maddeden yapılmış uygun ve dayanıklı kaplarla kapatılmalı, miller ve dirsek dişlileri uygun şekilde korunmalıdır. Transportörlerin çukurda veya yer seviyesinde bulunduğu hallerde, bunlar ve boşluklar uygun korkuluk ve eteklerle korunmalıdır. Bantlı transportörlerden bantların kopma ihtimaline karşı uygun koruyucular yapılmalı ve bunlar, silindirin iki başından en az 1 metre uzatılmalıdır. Bantlı taşıyıcılarda elektrik çarpması gibi sorunların yaşanmaması için hasar görmüş kablolar değiştirilmeli, kumanda cihazı uygun bir yere asılmalı, suyun bulunduğu ortamda bırakılmamalıdır. Elektrik tesisatının sistem topraklamaları yapılmış olmalı ve uygun kişisel koruyucular (yalıtkan eldiven) temin edilerek kullanımı sağlanmalıdır.

- Çuval Doldurma Tezgahları Çuval doldurma tezgahları, çalışanları, aşırı un tozuna maruz kalmadan kaynaklanan akciğer ve solunum yolu rahatsızlıklarıyla tehdit etmektedir. Bu bölümde çuval doldurma tezgahlarındaki doldurma borusunun önü, tercihen saydam ve menteşeli kapaklarla örtülü olmalıdır.

- Elle Taşıma Elle taşıma, çalışanları bedensel olarak zorladığı için kas ve iskelet sistemi hastalıklarına neden olabilmektedir. İşyerinde, yüklerin elle taşınmasına gerek duyulmayacak şekilde iş organizasyonu yapmak ve yükün uygun yöntemlerle, özellikle mekanik sistemler kullanılarak taşınmasını sağlamak için gerekli tedbirler alınmalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİNDE ULUSLARARASI STANDARTLAR Şuana kadar sıralanan iş güvenliği riskleri ve bu riskleri minimize etmek için dikkat edilmesi gereken hususlar, bir un değirmeninde veya herhangi başka bir üretim atölyesinde karşılaşılabilecek risklerin ve alınacak önlemlerin sadece çok küçük ve temel bir kısmını içermektedir. Bunların yanı sıra burada dile getirilmeyen birçok risk faktörü ve risk kontrol yöntemi bulunmaktadır. Bu yüzden iş güvenliğini önemseyen ya da yasal mevzuatlar nedeniyle iş güvenliği sistemi uygulamak zorunda olan firmalar, hiçbir noktayı atlamamak için konunun uzmanlarından destek almakta ve çeşitli uluslararası standartları uygulamaktadır.

İş güvenliği konusunda her ülkede farklı meslek gruplarına yönelik belirli yasal mevzuatlar ve standartlar bulunmakla birlikte uluslararası ölçekte en yaygın kabul gören sistem İngiliz Standartlar Enstitüsü tarafında hazırlanan OHSAS 18001 standardıdır. OHSAS, işyerlerinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini etkileyebilecek risklerin sistematik olarak kontrol altında tutulmasını öngören bir yönetim modelidir. OHSAS standardının önemli temel bölümlerini sonraki sayfalarda bulabilirsiniz.