Röportaj: Namık Kemal Parlak
Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB), Türkiye tarım sektöründe dönüşüme öncülük ediyor. Son beş yılda lisanslı depo kapasitesinde üç kat artış sağlandı. TÜRİB, 2024 yılında ürün piyasası aracı kurumlarını ekosisteme entegre ederken, 2025’te vadeli işlem piyasasını hayata geçirmeye hazırlanıyor. TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, Değirmenci dergisine verdiği bu özel röportajda gıda arz güvenliğini sağlama, piyasa şeffaflığını artırma ve Türkiye’yi tarımsal inovasyonda küresel bir lider olarak konumlandırma hedeflerine yönelik stratejik girişimleri paylaşıyor.
Ali Kırali | TÜRİB Genel Müdürü
Türkiye tarım ekosisteminin gelişimi ve sürdürülebilirliği için önemli çalışmalara imza atan Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB), faaliyete geçişinin 5. yılını kutluyor. Değirmenci dergisine röportaj veren TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, geride kalan 5 yıllık süreçte kurumun kaydettiği önemli ilerlemeleri anlattı, gelecek hedeflerine dair değerlendirmelerde bulundu. Kırali, tarımsal ürünlerin sağlıklı ve güvenilir şekilde depolanmasını sağlayarak gıda güvenliğine önemli katkıda bulunan lisanslı depoculuğun gelişmesinde TÜRİB’in rolüne değindi. Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) ve lisanslı depoculuğu bir adım daha ileri götürecek Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) sistemiyle ilgili önemli bilgiler verdi. TÜRİB’in 2025 yılı içinde tarım ürünleri için bir vadeli işlem piyasası kurma planına dair en son çalışmalar hakkında da bilgi verdi.
TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali’nin sorularımıza verdiği cevaplar şöyle:
Sn. Kırali, öncelikle bize Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nın temel işlevleri hakkında kısa bilgi verebilir misiniz?
TÜRİB, 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’nun 53. Maddesi çerçevesinde 08.06.2018 tarihinde kurulmuştur. Tarım paydaşlarını etkin piyasa oluşumu kapsamında merkezi bir platformda bir araya getirerek, sağlıklı, uygun ve gerçekçi fiyattan işlem yapılmasını sağlayarak tarım sektörü ve ekonomisinin istikrarlı büyümesine destek olmak kuruluş amacıdır. Bu kapsamda, 26 Temmuz 2019 tarihinde Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasasını faaliyete geçirmiştir.
Borsamızın faaliyet konusu, 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan elektronik ürün senetleri ile elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamaktır.
Söz konusu faaliyet, tarım ürünleri piyasasında tarım üretici ve tüketicilerinin merkezi bir platformda bir araya geldiği şeffaf bir ortam sağlamakta ve alıcı ve satıcıların bir araya gelmesi ile oluşan fiyatların yayınlanması sureti ile tüm paydaşlara bilginin eş anlı iletilmesini kapsamaktadır.
TÜRİB’İN İLK 5 YILINDA BÜYÜK DÖNÜŞÜM
TÜRİB, bu yıl 5. kuruluş yıldönümünü kutluyor. Bu süre zarfında elde edilen önemli kazanımları ve başarıları anlatır mısınız?
Ürün ihtisas borsacılığı ekosisteminin temel direği, çiftçilerimiz ve onların ürettiği ürünlerin saklandığı lisanslı depolar. Ürünlerin saklandığı lisanslı depo kapasitesi, TÜRİB’in faaliyete geçişinin beşinci yılında yaklaşık 3 kat artarak 12 milyon tona yaklaşmıştır. Lisanslı depo işletme sayısı 219’a yükselmiş olup, 48 il, 145 ilçedeki 297 farklı lokasyonda hizmet vermektedir. Orta vadede saklama kapasitesinin 16 milyon tona çıkması beklenmektedir. Böylece yaklaşık 36-41 milyon ton arasında değişen ülkemiz hububat rekoltesinin %40’ına sağlıklı ve güvenli şekilde hizmet verilebilecektir.
Faaliyete geçişinin beşinci yılında ELÜS Piyasası’nda kayıtlı yatırımcı sayısı 8 kat arttı. 236.000 kişi işlem yapmak üzere TÜRİB’e kaydoldu. Yatırımcıların %3’ü tüzel kişi, %97’si çoğunluğu çiftçilerden oluşan gerçek kişidir. Çok yakında faaliyete geçecek ürün piyasası aracı kurumlarının (ÜPAK) faaliyette olmadığı dönemde, alıcı ve satıcılar doğrudan TÜRİB’e emir iletmektedir. Ürün Piyasası Aracı Kurumları’nın (ÜPAK) faaliyete geçmesinin ardından yatırımcı sayısında ciddi bir artış beklemekteyiz.
TÜRİB’in toplam işlem hacmi 227 milyar TL’yi bulurken, işlem miktarı 45,2 milyon tonu, işlem adedi 1,2 milyonu aştı. Buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği tohumu başta olmak üzere TÜRİB’de işleme açık 17 ürünü temsil eden ELÜS’lerin tamamında işlem gerçekleşti. Lisanslı depoculuk ürün yelpazesine yeni katılan kanola ve peynirle de 19 ürüne ulaştık. Bunlardan da ilk ELÜS ihraçlarının yapılmasını beklemekteyiz.
TÜRİB’in sektörün gösterge eksikliğini gidermek amacıyla 2021 yılından itibaren yayımlanmaya başladığı TÜRİB Tarımsal Ürün Endeksleri sektör için önemli bir kazanımdır. Bu endeksler piyasa göstergesi olmanın yanı sıra tarım piyasasında ihraç edilen menkul kıymetlere de baz teşkil etmektedir. Bu endeksler sayesinde finans sektöründe yeniliklere imza atılmıştır. Bunlar Türkiye’nin ilk TÜRİB Ekmeklik Buğday Endeksli Kira Sertifikası (Sukuk) ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK) ihraçlarıdır. TÜRİB, Ekmeklik Buğday Endeksi’ne dayalı ihraçlar vesileyle tarım sektörüne yönelik finansal ürünlerin tasarımında önemli bir rol üstlenmiştir. Endekslerimizin belirlenme sistemi ve yöntemi buluş olarak TürkPatent’den 21.01.2022’de patent almıştır.
Borsamız faaliyete geçmesinden itibaren 1,5 yıldan az bir sürede yürütmekte olduğu projelerde T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge Merkezi olarak onay aldı. 23 Mart 2021 tarihi itibarıyla onaylanan Ar-Ge merkezimiz öncesinde ve sonrasında tarım ekosistemine önemli katkıları olan projelere imza attık ve bunları ödüllerle taçlandırdık. Tarımın Nabzı, Çiftçinin ve Yatırımcının Pusulası TÜRİB Tarımsal Ürün Endeksleri Çözümü ile IDC DX 2021’de “Endüstriyel Ekosistemin Geleceği” kategorisinde 1. olduk. Sözleşmeli Tarım FINTECH Çözümü ile IDC DX 2020’de “Dijital Dönüşüm” kategorisinde 3. olduk. TÜRİB ELÜS İşlem Platformu Projesiyle IDC CIO Summit 2020’de “BT Maliyet Verimliliği” kategorisinde 3. olduk.
2021’den bu yana tarım ekosisteminin dijital dönüşümü ve fintek çözümleri sunmak kapsamında TÜRİB Ar-Ge Merkezi’nde odağımız ELÜS Piyasası’nın aracılı sisteme taşınması ve vadeli işlem piyasası altyapısı için TÜRİB Teknolojik Dönüşüm Projesi “TÜRİS”, piyasa gözetimine yönelik Yapay Zeka Destekli Piyasa Gözetim Projesi ve tarım sektöründe şeffaflığı artırmaya ve veri ihtiyacını gidermeye yönelik yeni göstergeler oluşturma ve piyasa verilerinin veri dağıtım şirketleri üzerinden yayımı çalışmaları oldu.