Röportaj: Namık Kemal Parlak

Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB), Türkiye tarım sektöründe dönüşüme öncülük ediyor. Son beş yılda lisanslı depo kapasitesinde üç kat artış sağlandı. TÜRİB, 2024 yılında ürün piyasası aracı kurumlarını ekosisteme entegre ederken, 2025’te vadeli işlem piyasasını hayata geçirmeye hazırlanıyor. TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, Değirmenci dergisine verdiği bu özel röportajda gıda arz güvenliğini sağlama, piyasa şeffaflığını artırma ve Türkiye’yi tarımsal inovasyonda küresel bir lider olarak konumlandırma hedeflerine yönelik stratejik girişimleri paylaşıyor.

Ali Kırali | TÜRİB Genel Müdürü

Türkiye tarım ekosisteminin gelişimi ve sürdürülebilirliği için önemli çalışmalara imza atan Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB), faaliyete geçişinin 5. yılını kutluyor. Değirmenci dergisine röportaj veren TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, geride kalan 5 yıllık süreçte kurumun kaydettiği önemli ilerlemeleri anlattı, gelecek hedeflerine dair değerlendirmelerde bulundu. Kırali, tarımsal ürünlerin sağlıklı ve güvenilir şekilde depolanmasını sağlayarak gıda güvenliğine önemli katkıda bulunan lisanslı depoculuğun gelişmesinde TÜRİB’in rolüne değindi. Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) ve lisanslı depoculuğu bir adım daha ileri götürecek Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) sistemiyle ilgili önemli bilgiler verdi. TÜRİB’in 2025 yılı içinde tarım ürünleri için bir vadeli işlem piyasası kurma planına dair en son çalışmalar hakkında da bilgi verdi. 

TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali’nin sorularımıza verdiği cevaplar şöyle:

Sn. Kırali, öncelikle bize Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nın temel işlevleri hakkında kısa bilgi verebilir misiniz?

TÜRİB, 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’nun 53. Maddesi çerçevesinde 08.06.2018 tarihinde kurulmuştur. Tarım paydaşlarını etkin piyasa oluşumu kapsamında merkezi bir platformda bir araya getirerek, sağlıklı, uygun ve gerçekçi fiyattan işlem yapılmasını sağlayarak tarım sektörü ve ekonomisinin istikrarlı büyümesine destek olmak kuruluş amacıdır. Bu kapsamda, 26 Temmuz 2019 tarihinde Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasasını faaliyete geçirmiştir.

Borsamızın faaliyet konusu, 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan elektronik ürün senetleri ile elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamaktır. 

Söz konusu faaliyet, tarım ürünleri piyasasında tarım üretici ve tüketicilerinin merkezi bir platformda bir araya geldiği şeffaf bir ortam sağlamakta ve alıcı ve satıcıların bir araya gelmesi ile oluşan fiyatların yayınlanması sureti ile tüm paydaşlara bilginin eş anlı iletilmesini kapsamaktadır.

TÜRİB’İN İLK 5 YILINDA BÜYÜK DÖNÜŞÜM 

TÜRİB, bu yıl  5. kuruluş yıldönümünü kutluyor.  Bu süre zarfında elde edilen önemli kazanımları ve başarıları anlatır mısınız?

Ürün ihtisas borsacılığı ekosisteminin temel direği, çiftçilerimiz ve onların ürettiği ürünlerin saklandığı lisanslı depolar. Ürünlerin saklandığı lisanslı depo kapasitesi, TÜRİB’in faaliyete geçişinin beşinci yılında yaklaşık 3 kat artarak 12 milyon tona yaklaşmıştır. Lisanslı depo işletme sayısı 219’a yükselmiş olup, 48 il, 145 ilçedeki 297 farklı lokasyonda hizmet vermektedir. Orta vadede saklama kapasitesinin 16 milyon tona çıkması beklenmektedir. Böylece yaklaşık 36-41 milyon ton arasında değişen ülkemiz hububat rekoltesinin %40’ına sağlıklı ve güvenli şekilde hizmet verilebilecektir.

Faaliyete geçişinin beşinci yılında ELÜS Piyasası’nda kayıtlı yatırımcı sayısı 8 kat arttı. 236.000 kişi işlem yapmak üzere TÜRİB’e kaydoldu. Yatırımcıların %3’ü tüzel kişi, %97’si çoğunluğu çiftçilerden oluşan gerçek kişidir. Çok yakında faaliyete geçecek ürün piyasası aracı kurumlarının (ÜPAK) faaliyette olmadığı dönemde, alıcı ve satıcılar doğrudan TÜRİB’e emir iletmektedir. Ürün Piyasası Aracı Kurumları’nın (ÜPAK) faaliyete geçmesinin ardından yatırımcı sayısında ciddi bir artış beklemekteyiz.

TÜRİB’in toplam işlem hacmi 227 milyar TL’yi bulurken, işlem miktarı 45,2 milyon tonu, işlem adedi 1,2 milyonu aştı. Buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği tohumu başta olmak üzere TÜRİB’de işleme açık 17 ürünü temsil eden ELÜS’lerin tamamında işlem gerçekleşti. Lisanslı depoculuk ürün yelpazesine yeni katılan kanola ve peynirle de 19 ürüne ulaştık. Bunlardan da ilk ELÜS ihraçlarının yapılmasını beklemekteyiz.

TÜRİB’in sektörün gösterge eksikliğini gidermek amacıyla 2021 yılından itibaren yayımlanmaya başladığı TÜRİB Tarımsal Ürün Endeksleri sektör için önemli bir kazanımdır. Bu endeksler piyasa göstergesi olmanın yanı sıra tarım piyasasında ihraç edilen menkul kıymetlere de baz teşkil etmektedir. Bu endeksler sayesinde finans sektöründe yeniliklere imza atılmıştır. Bunlar Türkiye’nin ilk TÜRİB Ekmeklik Buğday Endeksli Kira Sertifikası (Sukuk) ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (VDMK)  ihraçlarıdır. TÜRİB, Ekmeklik Buğday Endeksi’ne dayalı ihraçlar vesileyle tarım sektörüne yönelik finansal ürünlerin tasarımında önemli bir rol üstlenmiştir. Endekslerimizin belirlenme sistemi ve yöntemi buluş olarak TürkPatent’den 21.01.2022’de patent almıştır.

Borsamız faaliyete geçmesinden itibaren 1,5 yıldan az bir sürede yürütmekte olduğu projelerde T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge Merkezi olarak onay aldı. 23 Mart 2021 tarihi itibarıyla onaylanan Ar-Ge merkezimiz öncesinde ve sonrasında tarım ekosistemine önemli katkıları olan projelere imza attık ve bunları ödüllerle taçlandırdık. Tarımın Nabzı, Çiftçinin ve Yatırımcının Pusulası TÜRİB Tarımsal Ürün Endeksleri Çözümü ile IDC DX 2021’de “Endüstriyel Ekosistemin Geleceği” kategorisinde 1. olduk. Sözleşmeli Tarım FINTECH Çözümü ile IDC DX 2020’de “Dijital Dönüşüm” kategorisinde 3. olduk. TÜRİB ELÜS İşlem Platformu Projesiyle IDC CIO Summit 2020’de “BT Maliyet Verimliliği” kategorisinde 3. olduk.

2021’den bu yana tarım ekosisteminin dijital dönüşümü ve fintek çözümleri sunmak kapsamında TÜRİB Ar-Ge Merkezi’nde odağımız ELÜS Piyasası’nın aracılı sisteme taşınması ve vadeli işlem piyasası altyapısı için TÜRİB Teknolojik Dönüşüm Projesi “TÜRİS”, piyasa gözetimine yönelik Yapay Zeka Destekli Piyasa Gözetim Projesi ve tarım sektöründe şeffaflığı artırmaya ve veri ihtiyacını gidermeye yönelik yeni göstergeler oluşturma ve piyasa verilerinin veri dağıtım şirketleri üzerinden yayımı çalışmaları oldu.

TÜRİS projesiyle edindiğimiz teknolojik altyapı katılım finansına yönelik kısa vadeli fon ihtiyacının giderilmesinde emtia ticareti ayağının ELÜS üzerine yapılması üzerine teverruk piyasasını hızla geliştirmemizi sağladı. 2022 ağustosunda teknik çalışmaları tamamladık, mali konulardaki mevzuat gereksinimini Gelir İdaresi Başkanlığı ile çalışmaları tamamladığımızda bu piyasayı da devreye almayı hedefliyoruz.

Teknoloji yoğun hizmet vermemiz nedeniyle, bilgi güvenliği ve bilgi teknolojileri hizmet yönetim süreçlerimizi optimize etmek, güvenlik açıklarını kapatmak ve rekabet gücümüzü artırmak amacıyla ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetimi Sistemi ile ISO 20000-1 Bilgi Teknolojileri Hizmet Yönetimi Sistemi belgelerini almak için çalışmalarımız son aşamaya gelmiştir. Ar-Ge Merkezi olarak bu belgeleri almayı önemsiyoruz. Bu kapsamda durum (gap) analizi yaptık, politika ve prosedürlerimizi gözden geçirdik, iç denetimlerimizi ve personel eğitimleri tamamladık. Bu yıl içinde belgeleri almak için başvurmayı hedefliyoruz.

LİSANSLI DEPOLAR: GIDA ARZ GÜVENLİĞİNİN SİGORTASI

Lisanslı depoculuğun Türkiye tarım ekosistemindeki rolü ve artan kapasitenin önemi hakkında değerlendirmede bulunur musunuz?

Türkiye, tarım potansiyeli yüksek bir ülke. Başta iklim değişikliği kaynaklı değişen yağış rejimi ve jeopolitik riskler sonucu üretim zorlu şartlarda yerine getiriliyor. Hububat özelinde değerlendirdiğimizde, ülkemizde Mayıs-Temmuz döneminde arpa ve buğday, ikinci ekilişlerle birlikte Ağustos-Aralık döneminde mısır hasadı yapılmaktadır. Tarım emtiasının belli bir dönemde hasat edilip, yıl boyunca tüketilmesi, ürünlerin sağlıklı koşullarda ve israfın, firenin minimize ederek saklanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda ELÜS’e konu ürünlerin saklandığı, modern teknolojiyle donanmış lisanslı depoları, ‘gıda arz güvenliğinin sigortası’ olarak görüyoruz. 

Son yıllarda, özel sektörün yatırımlarını hızlandırmasıyla birlikte lisanslı depo saklama kapasitesi 2019’dan 2024’e 4 milyon tondan 12 milyon tona yükselmiştir. Ticaret Bakanlığı’na yapılan başvurular baz alındığında orta vadede 16 milyon ton, uzun vadede 20-25 milyon tonluk bir saklama kapasitesine ulaşılması hedeflenmektedir. 2024 yılı Ağustos ayı itibarıyla 219 lisanslı depo Türkiye hububat rekoltesinin %30’una denk gelen ürüne 297 farklı lokasyonda hizmet sunmaktadır. Bu geniş hizmet ağının gıda arz güvenliğinin sağlanmasına ve ürünlerin sağlıklı koşullarda saklanması sayesinde önemli katkılar sağlamaktadır. 

Lisanslı depo kapasitesindeki artış, çiftçilerimizin bu sistemi kullanmalarını ve ürünlerini ELÜS üzerinden şeffaf bir şekilde pazarlamalarını her zamankinden daha önemli hale getirmiştir. ELÜS ile dijitalleşen ürünler, şeffaf bir piyasada denetim ve gözetim altında işlem görerek çiftçilerin ELÜS’lerini teminat olarak gösterip finansmana daha kolay erişmelerine olanak tanımaktadır. Bu durum, tarım sektörüne ve gıda arz güvenliğine ciddi katkılar sunmaktadır.

Lisanslı depolar, tarım piyasalarının sürekliliğinin yanı sıra gıda güvenliği için de gerekli olan altyapıyı sağlamaktadır. Lisanslı depolar, ürünlerin sağlıklı şekilde saklanmasını ve hasat dönemleri ile tüketim arasındaki zaman farkı sebebiyle oluşabilecek arz açıklarını gidermesi açısından öneme sahiptir. Özellikle küresel ısınma ve iklim değişikliğinin yol açtığı üretim istikrarsızlıkları, lisanslı depolar sayesinde bertaraf edilebilecektir.

ÜPAK İLE TARIM ÜRÜNLERİNDE YENİ DÖNEM

Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) sisteminin yıl sonundan önce devreye alınacağını açıkladınız. Hem ÜPAK sisteminin uygulanması hem de bunun Türkiye tahıl piyasaları üzerindeki beklenen etkisi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Borsalarda aracılı yapı, yatırımcıların doğrudan borsayla değil, aracı kurumlar aracılığıyla işlem yapmasını ifade eder. Bu sistemde aracı kurumlar, yatırımcılar adına alım-satım emirlerini borsaya iletir ve işlemleri gerçekleştirir. Aracılar, borsanın etkin ve verimli çalışmasına, yatırımcı tabanının genişlemesine, piyasa likiditesinin artmasına ve genel olarak piyasa güvenliğine katkıda bulunarak önemli bir rol üstlenirler.

ÜPAK’lar faaliyete geçene kadar, borsamızda yatırımcılar ELÜS Piyasası’na doğrudan kendileri emir ileterek işlemlerini gerçekleştiriyorlardı. Aracılık sisteminin ELÜS Piyasası’na entegrasyonu, ÜPAK’lar aracılığıyla, tarımsal ürünlerin ticaretinde yenilikler sunacak. Bunlardan başlıcaları şunlar:

Kullanıcı Dostu Emir İletim Ara Yüzleri ve Mobil Aplikasyonlar: ÜPAK’lar, yatırımcıların ve çiftçilerin işlemlerini kolaylaştırmak için kullanıcı dostu emir iletim ara yüzleri ve mobil aplikasyonlar sunarak, işlemlerin daha hızlı ve verimli yapılmasını sağlayacak.

Geniş Erişim İmkanı: ÜPAK’lar, ülke genelinde yaygın acentelikler ile daha geniş bir çiftçi ve yatırımcı kitlesine erişim imkanı sunacak, böylece tarım piyasasının derinliğini ve işlem hacmini artıracak.

ELÜS Dönüşüm Süreci Bilgilendirmeleri: Ürünlerin ELÜS’e dönüştürülme süreci hakkında sahada yapılan etkin bilgilendirmeler, çiftçilerin bu süreçlere daha bilinçli katılmasını ve ürünlerini daha verimli şekilde pazarlamalarını sağlayacak.

Koordinasyon ve Köprü Görevi: TÜRİB, lisanslı depo işletmeleri ve yatırımcılar arasında köprü görevi görecek ÜPAK’lar, işlemler arasındaki koordinasyonu sağlayarak sistemin daha düzenli ve güvenli çalışmasına katkıda bulunacaktır.

Hızlı Operasyonel İyileştirmeler: Yatırımcılar ile birebir muhatap olan ÜPAK’lar, sahadan gelen geri bildirimleri hızlıca değerlendirerek, ihtiyaç duyulan operasyonel iyileştirmelerin hızlı bir şekilde devreye alınmasına olanak tanıyacaktır.

Finansal Bilinçlendirme ve Danışmanlık: Çiftçilere finansal kaynaklara erişim konusunda bilinçlendirme ve gerektiğinde danışmanlık hizmeti sunacak ÜPAK’lar, çiftçilerin üretime teşvik edilmesini ve finansal güçlenmesini destekleyecekler.

Risk Yönetimi Verimliliği: Müşteri sayısının ve işlem hacminin artması ile birlikte, ÜPAK’lar müşteriyi tanıma ilkeleri doğrultusunda daha etkili risk yönetimi yaparak, işlemlerin güvenliğini ve piyasa istikrarını destekleyecekler.

Dijitalleşme ile Kolay Erişim: Dijitalleştirilecek süreçler sayesinde bilgi ve belgelerin daha kolay erişilebilir hale gelmesi, işlem süreçlerini hızlandırarak yatırımcıların ve çiftçilerin işlerini kolaylaştıracaktır.

Sonuç olarak, ÜPAK’ların faaliyete geçmesiyle aracılı yapının ELÜS Piyasası’na entegrasyonu, tarımsal ürün ticaretinde önemli yenilikler sunacak ve borsamızın etkinliğini artıracak. Bu sayede, tarım piyasalarının derinliği, işlem hacmi ve genel verimliliği artarken, borsamızın sunduğu hizmetlerin kalitesi ve erişilebilirliği de önemli ölçüde gelişecektir. Aracı yapının gelişimi, tarım emtiasına dayalı vadeli işlem piyasasının gelişimini de teşvik edecek, tarım piyasalarının çeşitlenmesine katkı sağlayacak, yatırımcılara yeni yatırım fırsatları sunacak ve ileri tarihli fiyat oluşumu ile risk yönetimi imkanı sunacaktır.

ELÜS VE LİSANSLI DEPOLARDA BÜYÜK TEŞVİK

ELÜS işlemlerine ve lisanslı depo yatırımlarına dahil olan çiftçiler ve yatırımcılar için ne tür destek ve teşvikler mevcut? Bu desteklerin artırılmasına yönelik çalışma var mı?

Lisanslı depolarda saklanan tarımsal ürünlerin satımından elde edilen gelirler, 2028 yılı sonuna kadar gelir vergisi (zirai faaliyetlerden doğan gelirler dahil) ve kurumlar vergisinden muaftır. Ayrıca bu işlemler damga vergisi ve KDV’den istisna edilmiştir. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi kooperatiflerince çiftçi kayıt sistemindeki çiftçilerimize ELÜS tutarının %75’ine kadar azami 9 ay vadeli faizsiz kredi imkanı sunmaktadır.

2024 yılına kadar çiftçiler için, ürün bazında değişen sabit TL tutarından lisanslı depo kira ücreti desteği, lisanslı depoya ürün tesliminde analiz için ton başına sabit TL destekler ve ürünlerin lisanslı depolara tesliminde nakliye desteği sağlanmaktaydı. 2024 yılı Ağustos ayında Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararları ile tarımsal üretim planlaması kapsamında hazırlanan yeni destek modeli açıklandı. Bu model, tarım ekosisteminde yapısal dönüşüm politikalarını bütüncül bir yaklaşımla hayata geçirmeyi hedefleyen olumlu adımlar içermektedir. Destekler, 3 yıllık bir dönem için belirlendi ve sade, etkin bir yapıya kavuşturuldu.

2024 yılı için lisanslı depo işletmesinin Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanan Depolama Kira Ücreti Tarifesinin %60’ı kadar kira desteği verileceği duyuruldu. Böylece kira desteğinde ton başına destek tutarlarında ürün bazında yaklaşık 4 ila 5,5 kat arasında bir artış sağlandı. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 2025-2027 dönemi için ise bu desteğin %75’e yükseltileceği duyuruldu.

2024 yılı için yetkili sınıflandırıcıların Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanan analiz tarifesinin %50’si kadar destek verilmesi karara bağlanarak, analiz destek tutarlarında yaklaşık 1,7 ila 3,3 katı arasında artış sağlandı. Aynı şekilde çiftçilere, ürünlerini lisanslı depolara tesliminde verilen nakliye desteği de 3 ila 4 kata kadar artırıldı.

Bu kararlar, çiftçilerin finansmana erişimini ve gıda arz güvenliğini güçlendirmek amacıyla Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından atılan önemli iyileştirme adımlarıdır. Böylece, çiftçilerin lisanslı depolara teslim ettiği ve elektronik ürün senedine (ELÜS) dönüştürdüğü ürünler için verilen destekler önemli ölçüde artırılmıştır. Lisanslı depolara faiz indirimli işletme kredileri de devam etmektedir. 

TÜRİB’İN AR-GE VE İNOVASYON VİZYONU

ELÜS piyasası yazılımının yerli kaynaklarla geliştirildiğinden bahsetmiştiniz. Bunun, Türkiye teknoloji sektörü ve TÜRİB için önemi nedir?

Borsamız, mevcut spot piyasasının yeni teknolojilerle geliştirilmesi, aracılı sisteme geçiş yapılması ve gelecekte vadeli ve teverruk piyasalarının açılması hedefiyle sürdürülen yazılım projelerinde tamamen yerli kaynak kullanımına odaklanmıştır. 

Dışarıdan temin edilen yazılımlar ve lisanslar, güncellemeler ve iyileştirmeler sırasında ek maliyetler doğurmakta ve dışa bağımlılığı artırmaktadır. Kendi kaynaklarımızla geliştirdiğimiz yazılımlar bu kısıtlamalardan arınarak daha fazla esneklik ve maliyet avantajı sunmaktadır. Ayrıca, yazılımın mülkiyetinin bize ait olması, pazarlama potansiyeli ve yerli bilgi birikimi (know-how) oluşturma fırsatlarını da beraberinde getirmektedir.

Ar-Ge ve inovasyon kültürünün gelişimi için yerli kaynaklarla çalışmak büyük önem taşımaktadır. Türkiye’nin teknoloji sektörü, yerli kaynaklarla geliştirilen bu tür projeler sayesinde kendi teknik bilgi birikimini oluşturma ve geliştirme olanağı buluyor. Yerli çözümler, yazılımcılarımızın yeteneklerini artırarak teknoloji ekosistemimize katkıda bulunmakta ve dışa bağımlılığı azaltmaktadır. 

TÜRİB olarak, Ar-Ge merkezi olmanın bilinciyle, mevcut teknolojiyi yurt dışından almak yerine, özgün çözümler geliştirmeye odaklanıyoruz. Bu yaklaşım, yalnızca yazılım geliştirme maliyetlerini düşürmekle kalmıyor, ülkemizdeki Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin gelişimine de katkı sağlar.

Yazılımların yerli kaynaklarla geliştirilmesi, sadece teknoloji sektörümüze ve TÜRİB’e değil, ülkemizin teknolojik bağımsızlığına ve inovasyon gücüne de önemli bir katkı sunmaktadır. Bu strateji, uzun vadede yerli teknolojinin küresel rekabette güçlenmesine ve Türkiye’nin dijital dönüşüm sürecine hız kazandırmaya yönelik önemli bir adım niteliğindedir.

TARIM ÜRÜNLERİ İÇİN VADELİ İŞLEM PİYASASI KURULACAK

TÜRİB, 2025 yılı içinde tarım ürünleri için bir vadeli işlem piyasası kurmayı planlıyor. Bu sürecin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için hangi adımları atıyorsunuz? Bu girişimin temel hedefleri neler?

Borsamızın başlıca amacı ve faaliyet konularından biri de vadeli işlem piyasasının tarım ekosistemine kazandırılmasıdır. Ayrıca, 12. Kalkınma Planı’nda (2024-2028) TÜRİB’e ‘ürün ve hizmet çeşitliliği geliştirilerek, emtia piyasalarında risk yönetimine yönelik rolünün artırılması’ görevi borsamıza verilmiştir. TÜRİB Teknolojik Dönüşüm Projesi TÜRİS’in bir sonraki fazında vadeli işlem piyasası altyapısını geliştireceğiz. 

Paydaşlarımızla ürün ve hizmet çeşitliliğini geliştirmeye yönelik iş birlikleri ve projeler arasında 2025 yılında önceliğimiz bu piyasanın devreye alınması olacaktır. İleri tarihli fiyat oluşumuna imkan sağlayacak piyasa ile öngörülebilir bir tarım piyasası için önemli bir aşama kaydedilmiş olacaktır.

Piyasa ihtiyaçlarına uygun çözümler sunma hedefi ile paydaşlarla çalıştaylar yaparak, akademik danışmanlık alarak sektörün ihtiyacına uygun dayanak varlıkları ve sözleşme unsurlarını birlikte belirlemek böylece piyasa verimliliğini artıracak ve sektördeki çeşitli ihtiyaçlara yönelik özel çözümler sağlamayı hedefliyoruz. Buğday, mısır ve arpa ürünlerini temsil eden ELÜS’leri dayanak varlık olarak kullanmayı planlıyoruz.

Vadeli işlem piyasasının tarım emtiası için sunduğu risk yönetimi fırsatlarını tanıtmak ve sektördeki oyuncuları bu konuda bilgilendirmek için eğitim ve bilgilendirme çalışmaları 2025 yılının ikinci yarısında yürüteceğimiz faaliyetler olacak. 

Tarım ürünleri için vadeli işlem piyasasını devreye almakla temel hedefimiz; fiyat dalgalanmalarına karşı risklerin yönetilmesine yardımcı olacak ve çiftçilere daha öngörülebilir bir finansal ortam sunmaktır. Vadeli İşlem Piyasası, tarım emtiasının alım-satımını daha likit hale getirecek ve piyasa derinliğini artırarak, yatırımcıların daha etkin bir şekilde işlem yapmasını sağlayacaktır. İleri tarihli fiyat oluşumu sağlayarak, tarım ürünlerinin gelecekteki fiyatlarının belirlenmesine katkıda bulunacak ve böylece piyasanın daha öngörülebilir ve istikrarlı hale gelmesini destekleyecektir. Tarım piyasalarında sürdürülebilir bir ekosistem oluşturmak için, verimli ve uzun vadeli çözümler sunarak sektördeki genel verimliliği artırmayı amaçlıyoruz.

Bu adımlar ve hedefler, tarım ürünleri vadeli işlem piyasasının başarılı bir şekilde kurulmasına ve tarım ekosisteminin güçlenmesine önemli katkılar sağlayacaktır.

Vadeli işlem piyasasının kurulmasının ardından TÜRİB’in, Türkiye’nin tarım piyasalarının gelişimine yönelik uzun vadeli hedefleri ve stratejik öncelikleri neler olacak?

TÜRİB, bugüne kadar elde ettiği başarılar ve gelecekteki hedefler doğrultusunda ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi, yeni göstergelerin oluşturulması ve ekosistemin paydaşlarının entegrasyonu için önemli çalışmalar yürütecektir. 

TÜRİS ve yapay zeka destekli gözetim ürünlerimizin ticarileştirilmesini, TÜRİB piyasa verilerinin yayımını önemli bir faaliyet alanı olarak geliştirmeyi hedefliyoruz. ELÜS’ü, tarım ürünleri dışındaki diğer ürün kategorilerini kapsayacak şekilde genişletmeyi ve lisanslı depoculuğu ve ELÜS piyasası altyapısını bölgemizdeki diğer ülke piyasalarına tanıtmak için stratejiler geliştirmeyi planlıyoruz. Bu bağlamda, Çek Cumhuriyeti ve Pakistan ürün ihtisas borsaları ile iş birliklerimiz devam etmektedir. Moğolistan Ürün İhtisas Borsası ile 21.11.2022 tarihinde Mutabakat Zaptı, Çek Cumhuriyeti Çek-Moravya Emtia Borsası (CMKB) ile 21.05.2024 tarihinde İş Birliği Anlaşması imzaladık. Eylül ayında PMEX heyeti ile Mutabakat Zaptı imzalanması beklenmektedir. Bu iş birlikleri, ürün ve hizmetlerimizin sınır ötesine taşınması hedeflerimizin temelini oluşturmaktadır.

İşlettiğimiz piyasaların yapay zeka destekli piyasa izleme ve gözetim altyapısı ile güven tesis ediyor ve doğru fiyat oluşumunu teminat altına alıyoruz. Yapay zeka destekli araçlarla veri analizi yaparak piyasa şeffaflığına katkıda bulunmayı hedefliyoruz.

Teverruk Piyasası’nın devreye alınması, diğer bir önemli önceliğimizdir. Hem Cumhurbaşkanlığı Kalkınma Planı hem de Katılım Finans Strateji Belgesi’nde bu konuda bize verilmiş bir görev bulunmaktadır. Katılım bankaları için, katılım finansına uygun kısa vadeli fon temin edilecek bir organize piyasa ihtiyacına cevap verecektir. Teverruk işlemleri şu anda katılım bankaları tarafından yurt dışındaki piyasalardan gerçekleştirilmektedir; ancak, bu işlemler TÜRİB Teverruk Piyasası’nın açılmasıyla birlikte yurt içine çekilecektir. Piyasanın etkinliğinin artmasıyla ülkemizin teverruk piyasasında rekabet edebilir hale gelmesi ve uluslararası bir merkez olabilmesi sağlanacaktır.

Tarım sektöründe önemli göstergeleri yansıtan yeni endeksler geliştirme çalışmalarımız sürmektedir. Bu endeksler, üretim, tüketim ve fiyat dinamiklerini daha iyi yansıtacak şekilde tasarlanacaktır. Ayrıca, çiftçiler, yatırımcılar ve diğer paydaşlar için düzenli eğitim programları ve seminerler düzenleyerek piyasa mekanizmalarını ve yeni teknolojileri tanıtma çalışmalarımız devam edecektir.

SEKTÖREL GELİŞİM İÇİN ÖNEMLİ ADIMLAR

Son olarak, eklemek istediğiniz başka hususlar var mı?

Lisanslı depolarda 19 tarımsal ürün saklanabilir durumda olup, yelpazeye en son eklenen kanola ve beyaz peynirde henüz ELÜS ihracı gerçekleşmemiştir. Türkiye tarım ekonomisinde fındık ve pamuk gibi stratejik ve ekonomik olarak önemli yer tutan ürünlerin lisanslı depoculuğunun yaygınlaştırılması, ticaretinin borsamız üzerinden gerçekleştirilmesi ve vadeli işlem sözleşmelerinin işleme açılması önemlidir. Ayrıca, zeytinyağında lisanslı depoculuk başvuruları bulunmakta, ancak henüz hayata geçirilmemiştir. Bu ürünlerin sektöre katkıları ve lisanslı depoculuk ile ilgili geliştirilmesi gereken yönler olduğuna inanıyoruz ve paydaşlarla birlikte yapılabilecekleri belirlemek ve adımları atmak istiyoruz.

İşlem hacmimizin büyük çoğunluğu buğday, mısır, arpa ve ayçiçeğinde gerçekleşmektedir. Diğer ürünlerde de ticaretin organize ve şeffaf ELÜS Piyasası’nda gerçekleştirilmesi; tarım müstahsilleri ve tüketicilerine sağlıklı, uygun ve gerçekçi fiyattan işlem yapılan etkin bir uluslararası elektronik platform yaratmak, tarım sektörünün ve ülkemiz ekonomisinin istikrarlı büyümesine destek olma misyonumuza hizmet edecektir.  Bu bağlamda, ülkemiz için stratejik öneme sahip sektörün gelişimine katkıda bulunmak adına atılacak her adımın büyük önem taşıdığını vurgulamak isteriz.