Türkiye’de çiftçinin ürün ekim tercihinde fiyatlar büyük rol oynuyor. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) Kasım 2022 Fenolojik Değerlendirme- Saha Araştırma Raporu’ndan da anlaşılacağı üzere kurumun 2022 ürünü buğday ve arpa alım fiyatı ve prim desteğinin çiftçinin ekim tercihlerinin değişmesine yol açtığı görülüyor. Başta buğday ve arpa olmak üzere tahıllara yönelme olduğu görülüyor. Yağlık ayçiçeği ve pamukta ise artan maliyetlere rağmen fiyatın 2021 yılının altında kalması çiftçiyi bu ürünlerden uzaklaştırıyor.

Pamuk,  mısır ve ayçiçekyağı hasadının ardından bu ürünlerin fiyatlarında yurt içinde ve yurt dışında düşüş yaşanması çiftçiyi bu ürünlerden uzaklaştırdı. Özellikle pamuk fiyatlarında yaşanan şok düşük pamuk ekim alanlarından yüzde 30’lara yakın kısmının buğday ekimine yöneldiği belirtiliyor. TMO’nun Fenolojik Değerlendirme Raporu da bunu doğruluyor. TMO’nun raporuna göre yedi bölgeden de alternatif ürünlerden buğday ve hububata yönelme olduğu belirtiliyor. 

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) Merkez ve Taşra teşkilatı teknik personelinin sahadan birebir gözlem, meterolojik veri ve teknik bilgilerle hazırladığı “Fenolojik Değerlendirme – Hububatta Yağış, Ekiliş ve Gelişim Analizi (Kasım 2022 Değerlendirmesi)” kurumun internet sayfasından açıklandı.

Rapora göre bu yıl ülke genelinde pamuk, yağlık ayçiçeği ve haşhaş ekili alanların geçen yıla göre azalacağı bu alanların büyük kısmına buğday ve arpa ekildiği öngörülüyor. Sahada yapılan gözlemler, üretici ve STK’lar ile yapılan görüşmelerle yapılan incelemeler dikkate alındığında bu yıl ülke genelinde TMO’nun uyguladığı yerinde alım politikasının da katkılarıyla diğer ürünlerden hububata geçişler olduğu dolayısıyla hububat ekilen alanlarda artış olduğu tespit edilmiş. Ayrıca bu yıl sertifikalı tohum ve gübre kullanımında geçen yıla göre artış olduğu gözlenmiş.

TMO’nun raporuna doğrulayan bir tespiti de geçen hafta sohbet etme imkanı bulduğumuz Doruk Un Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO’su Gürsel Erbap yaptı. Erbap, teşvikler, bakanlık destekleri, alım garantileri ile birlikte üreticinin yerli tohum seferberliği içinde olduğunu özellikle buğday üretimine yönelik büyük bir talep olduğunu söyledi. Buğdaya çiftçinin bu ilgisinin devam etmesi halinde un ihracatı için yurt dışından ithal etmek zorunda oldukları buğdayları yurt içinden temin etme şanslarının artacağını, sektörün ülkeye daha fazla döviz kazandıracağını ifade etti. 

Ülkenin bölgeler bazında aldığı yağışlar, yapılan ekilişler ve hububat bitki gelişmesinin değerlendirildiği raporda ilginç veriler dikkat çekti. Özellikle Kasım ayı yağışlarının bölgelere dağılımı çok ilginç bir durum ortaya çıkarmış.

Rapora göre Türkiye genelinde Kasım ayı yağışları son 5 yıldır normalleri altında seyrediyor. Bölge geneli yağışlarda ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi hariç diğer bölgelerde normalinin altında gerçekleşmiş. En fazla azalma %46 ile İç Anadolu Bölgesi’nde kaydedilmiş. Kasım ayı yağışları Erzurum ve Konya’nın kuzey kesimleri ile Kırıkkale, Sinop ve Kars çevrelerinde normallerine göre %80’den fazla azalma, Adıyaman, Diyarbakır ve Şanlıurfa’nın kuzey kesimlerinde %100’den fazla artış gösterirken Adıyaman son 18 yılın en yüksek yağışını almış. İl geneli yağışlarda en fazla yağış 151,2 mm ile Adıyaman, en az yağış 7,3 mm ile Kırıkkale’de kaydedilmiş.

Kuraklıktan en fazla olumsuz etkilenmesi beklenen Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kasım ayında yağış konusunda Karadeniz Bölgesini bile geçmiş. Geçen yıl Kasım ayında 20 mm civarında yağmur alan Güneydoğu’da yağışlarda geçen yılın aynı ayına göre 4 kata yakın artış olmuş. 2022 yılının Kasım ayında bu bölgemiz 90 mm üzerine yağış alarak 7 bölge içinde en fazla yağış kaydedilen bölge oldu.

Kasım Ayı Yağışları 

Normaline göre; Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde %57 daha fazla, diğer bölgelerde %5- 46 daha az gerçekleşmiş. Geçen yıla göre; Akdeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde % 10-100’den daha fazla, diğer bölgelerde %11-47 daha az gerçekleşmiş. Ülkemizde 1 Ekim - 30 Kasım 2022 kümülatif (2 aylık) dönemde ise 77,0 mm yağış gerçekleşirken, normali 107,7 mm (1991-2020) ve geçen yıl 76,2 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %29 azalma mevcut olup bu seneki kümülatif yağışlar geçen yıl seviyelerinde seyrediyor. Güneydoğu Anadolu Bölgesi hariç tüm bölgelerimiz normallerinin altında yağış almış, en fazla azalma %58 ile Marmara Bölgesi’nde gerçekleşmiş.

TÜM BÖLGELERDE BUĞDAY EKİMİ ARTTI

2022/23 Sezonu Hububat Bitki Gelişimi Değerlendirmesi kısmında ise Türkiye geneli Kasım ayı yağışları; normalin altında, geçen yıl yağışları civarında gerçekleştiği ifade edildi. 1 Ekim- 30 Kasım 2022 kümülatif (2 aylık) dönemde ise yağışlarda normaline göre %29 azalma olduğuna dikkat çekilen bölümde bu seneki kümülatif yağışların geçen yıl seviyelerinde olduğu vurgulandı.

Rapora göre kışlık hububat ekilişleri Kasım ayı sonu itibariyle ülke genelinde yüzde 80 tamamlanmış. Geçen yıl aynı dönemde yüzde 90 oranında ekim yapılmıştı. Ekilişler Doğu Anadolu Bölgesi dışındaki bölgelerde özellikle pamuk, ikinci ürün mısır ve şekerpancarı hasadı yapılan alanlarda devam etmekte olup Ocak ayı başında tamamlanması bekleniyor.

Kışlık ekilişlerin devam etmesine rağmen sahadaki gözlemlere göre hububat özellikle buğday ve arpa ekimine yönelme olduğuna dikkat çekilen raporda yer alan bölgesel bazdaki değerlendirme şöyle:

 İç Anadolu Bölgesi’nde mısır ekili alanlardan hububata,

 Marmara Bölgesi’nde (özellikle Balıkesir’de) ayçiçeği, kanola ve haşhaştan buğdaya,

 Akdeniz Bölgesi’nde ayçiçeği, pamuk ve mısır ekili alanlardan buğdaya,

 Karadeniz Bölgesi’nde ayçiçeğinden buğday ve arpaya,

 Ege Bölgesi’nde mısır, yağlık ayçiçeği ile haşhaş ekiminden hububata,

 Doğu Anadolu Bölgesi’nde yem bitkilerinden hububata,

 Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde pamuk ekili alanlardan hububata geçiş öngörülmektedir.

Orta Anadolu ve İç Ege kesimlerindeki bazı illerde bitki çıkışlarının tarla yüzeyine dağılımı yağış yetersizliği nedeniyle düzensizlik göstermekte ve gelişmeler beklenen seviyeye ulaşmamıştır. Son dönemde alınan yağışlarla çıkışların büyük ölçüde tamamlanacağı öngörülüyor.

EKİLİŞ DEĞERLENDİRMESİ

İç Anadolu Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %37’si

Bölgenin Kasım ayı yağışı 18,9 mm, normali 35,1 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 35,9 mm’dir. Yağışlarda, normaline göre %46, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %47 azalma gerçekleşti. 

Konya’da mısır kurutma maliyetlerinin yüksek olması dolayısıyla üreticilerin ürünü tarlada kurumaya bırakmaları mısır hasadını geciktirmiş, ayrıca şeker pancarı hasadının devam etmesi ve kuru alanlarda yeterli yağış alınamaması gibi nedenlerle hububat ekilişi gecikmiş. Tohumun çimlenmesi ve çıkışların durumu tamamen yağışlara bağlı olarak değişmekle beraber kuru alanlarda yağışın iyi olmamasından dolayı çıkışlar yetersiz ve düzenli değildir. Konya’da hava sıcaklıklarının özellikle birkaç gün eksi derecelere düşmesi bitkide yer yer strese sebep olmuş, bitkiler zayıf kalmış ve gelişme beklenen seviyeye ulaşmamıştır. 

Aksaray, Kırıkkale ve Kırşehir’de bitki çıkışlarının tarla yüzeyine dağılımı yağış yetersizliği nedeniyle düzensizlik göstermekte olup yağışa ihtiyaç vardır. Kırıkkale’de çimlenmenin görülmediği yerler çoğunluktadır. 

Ankara’da hububat ekilişleri Kasım ayının ikinci yarısında tamamlanmış, Ekim ve Kasım aylarında gerçekleşen yağışlarla birlikte tüm çıkışların gerçekleştiği belirtiliyor. 

Kayseri’de sertifikalı buğday tohum kullanım oranı %40 iken, Kırıkkale’de bu oran buğdayda %35-40, arpada ise %25 seviyelerinde olduğu tahmin ediliyor. Kayseri’de taban gübresi kullanımında geçen yılın aynı dönemine oranla %25 düşüş olduğu gözlemlenmiş ancak geçen yılın tecrübesiyle üst gübre kullanımında artış olacağı öngörülüyor. 

Kayseri Uzunyayla Platosu’nda yulaf ekilişinde ciddi artış gözlenmiş. Eskişehir’de mısır ve şekerpancarı hasadı dışında kalan alanlarda hububat ekilişleri tamamlanmış. Çıkışlar halen devam etmekle birlikte bazı alanlarda topraktaki nem yetersizliğinden kaynaklı alatav oluştuğu tespit edilmiş. 

Eskişehir’de geçen yıla göre gübre kullanım oranının bir miktar arttığı değerlendirilmekte olup nadas alanlarının geçen yıllara nazaran azaldığı, bu alanlara hububat ekilişi yapıldığı ifade ediliyor. 

Kırşehir’de birim alandan daha fazla ürün alabilmeyi sağlamak için sertifikalı tohumluk kullanımı ve taban gübre kullanımı geçen yıla göre %50 artmış. Ayrıca ÇKS’ye kayıtlı 100 dekarın altında tarlası bulunan çiftçilere %50 hibe destekli sertifikalı ekmeklik buğday tohum dağıtımı yapılmış.

Sivas’ta kışlık ekilişler tamamlanmış, çimlenmeler başlamış olup, bitki gelişiminde herhangi bir olumsuzluk tespit edilmemiş. Geçen yıl mısır, patates, nadas ve boş bırakılan arazilerden hububat (buğday, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale) ekilişine geçiş söz konusudur. 

2022 yılında TMO tarafından uygulanan hububat alım fiyat ve politikalarından dolayı bu yıl Aksaray’da hububat ekiliş alanlarında artış beklenmektedir. Kırıkkale’de ekmeklik buğday ekilişlerinde %5, makarnalık buğday ekilişinde %1 oranında artış, arpa ekilişinden %1-2 oranında tritikale ve çavdara geçiş olacağı tahmin edilmektedir.

Kırşehir’de Tarım ve Orman Bakanlığı’nın uyguladığı prim desteklemesi ve buğday getirisinin yüksek olması nedeniyle diğer ürünlerden buğday ve arpaya geçişlerin olduğu gözlemleniyor. 

Konya’da geçen yıla göre arpada %3-5, ekmeklik buğdayda %1-3, özellikle Karaman bölgesinde ise makarnalık buğdayda %2-3 artış olduğu öngörülüyor. Yozgat’ta da diğer ürünlerden ekmeklik buğdaya %10 oranında geçiş olduğu görülüyor.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %15’i

Bölgenin Kasım ayı yağışı 90,7 mm, normali 57,7 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 20,4 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %57, 2021 yılı Kasım ayı yağışına göre %100’den fazla artış gerçekleşmiş.

Şanlıurfa’da yağış miktarı, geçen yıl ve normaline göre fazla gerçekleşmiş olduğundan ekilişlere ara verilmiş. Sulu alanlarda mısır hasadına müteakip hububat ekimi hızlanacak. Ekilişler Diyarbakır’da %50, Batman’da %90, Adıyaman’da %96 tamamlanmış.

Adıyaman’da İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün mercimek tohumu dağıtması nedeniyle mercimeğe, ayrıca buğdaydan arpa ve nohut ekimine %7 geçiş, Şanlıurfa’da arpadan kırmızı mercimeğe az da olsa bir geçiş, pamuk ürününden yaklaşık %20 civarında buğdaya geçiş, Batman’da ise arpa ekili alanlardan %10 civarında buğday ve kabuklu kırmızı mercimeğe geçiş söz konusu. 

Diyarbakır-Mardin hattında önceki yıla göre ekiliş alanlarında; buğdayda %15, arpada ise %5’lik bir artış gözlemleniyor. Yörede geçen yıl kırmızı mercimek ekili alanların bir kısmı arpaya, mısır ve pamuk ekili alanlar ise birçoğu buğdaya yönelmiş. Batman, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa’da buğday ekilişinde önemli oranlarda artış bekleniyor.

Marmara Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %11’i

Bölgenin Kasım ayı yağışı 39,6 mm, normali 72,4 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 64,0 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %45, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %38 azalma gerçekleşti. Ekilişler Tekirdağ ilinde tamamlanmış diğer illerde tamamlanmak üzere. Kasım ayı sonu ve Aralık ayı başında gerçekleşen yağışlar çıkışları olumlu etkilemiş.

Bölgede yağışların gecikmesi hububat ekiliş zamanını ötelemiş, bazı üreticiler kuruya ekim yapmış. Tekirdağ’da yeterli yağış düşmediği için ekilişler kuruya yapıldığından dekara 25 kg tohum atıldığı belirtiliyor.

Kocaeli’nde buğday ve arpada dönüme 25-30 kg tohum atılmakta ve sertifikalı tohum kullanım oranı %80 olarak gerçekleşmiş. Kırklareli’nde az yağış alındığı için kullanılan tohumluğun miktarı artmış olup dönüme 25-27 kg buğday tohumu atılmış.

Tekirdağ’da kanola ekilen alanlarda yetersiz yağıştan dolayı yarıya yakınında çıkış gerçekleşmeyip üreticiler tarafından bozulan alanların büyük bir kısmına arpa, bir kısmına da ayçiçeği ekileceği ifade ediliyor.

Edirne’de kanola ekili alanlarda çıkışlar şimdiye kadar oldukça az olduğundan yağmur sonrası son çıkışlar gözlemlenecek ve ürünler arası geçişle ilgili önümüzdeki dönemde değerlendirme yapılacak. 

Bölgede genel olarak dekara 20 kg taban gübresi uygulanmakta olup geçmiş yıllara nazaran gübre kullanımında azalma olmamış. Tekirdağ’da üreticilerin bir kısmının daha uygun fiyatlı olduğu için taban gübresi olarak mikrogranül, organomineral ve 20.20.0 gübrelerini tercih ettiği görülmüş. Balıkesir’de ayçiçeği, kanola ve haşhaştan buğdaya %10-15 arası geçiş bekleniyor.

Karadeniz Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %10’u

Bölgenin Kasım ayı yağışı 38,1 mm, normali 67,2 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 55,5 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %43, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %31 azalma gerçekleşti. Çorum, Çankırı, Kastamonu ve Karabük’te hububat ekilişleri tamamlanmış. Ekilişler genel olarak kuruya yapılmış olup çıkışlar %50 tamamlanmış.

Kasım ayında Sinop’ta neredeyse hiç yağış alınmamış, Amasya ve Tokat’ta ise az yağış alınmış. Bu nedenle özellikle bu illerde ekilişler devam ediyor. Aralık ayında alınacak yağışlara bağlı olarak ekilişler tamamlanacak. Erken ekilen yerlerde yer yer çimlenme ve çıkışlar görülüyor.

Samsun çevresinde bu yıl buğday ve arpadan üreticilerin iyi kazanç elde etmeleri, ayçiçeği ekilişinden buğday ve arpa ekilişine yönelim sağlamış, bu kapsamda buğday ekilişlerinde %20 civarında artış olacağı öngörülüyor.

Akdeniz Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %9’u 

Bölgenin Kasım ayı yağışı 64,9 mm, normali 77,2 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 59 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %16 azalma, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %10 artma gerçekleşti. Ekilişler Gaziantep ve Hatay’da devam etmekte, Adana ve Mersin’de ise tamamlandı. Dekara 20-30 kg taban gübresi, 20-30 kg tohum atılmış. Erken ekim yapılan bölgelerde bitki çıkışları başlamış olup iklim durumuna bağlı olarak bitki çıkışları ve gelişiminin iyi olacağı değerlendiriliyor. Gaziantep’te kimyasal gübrenin yanında organik gübrelemede artış olduğu belirtiliyor.

Adana İmamoğlu’nda üreticinin yağlık ayçiçeğinden hububat ekilişine geçiş eğiliminde olduğu dikkat çekiyor. Hatay’da ayçiçeği ve pamuk ekili alanlardan özellikle buğdaya, bir miktar da arpaya geçiş gözleniyor. 

Bölge genelinde pamuk ve mısır ekili alanlardan hububata geçiş bekleniyor. İlave prim desteği dolayısıyla hububat ekili alanlarda artış beklendiği ifade ediliyor. 

Gaziantep’te pamuk ürününden %30 oranında, mısır ürününden ise %5 oranında makarnalık ve ekmeklik buğdaya geçiş olacağı değerlendiriliyor. 

Antalya’da nadas arazilerin değerlendirilmesi sonucu hububat ekili alanlarda %8 artış, Burdur’da haşhaş ve mısırdan hububata kayma nedeniyle %8-10 oranında artış öngörülüyor.

Doğu Anadolu Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %9’u

Bölgenin Kasım ayı yağışı 47,4 mm, normali 49,8 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 34,3 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %5 azalma, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %38 artma gerçekleşti. 

Bölgede ekilişler tamamlanmış. Yazlık ekilişler (arpa, yulaf gibi ürünler) için tarla sürümü devam ediyor. Ekilişleri tamamlanan yerlerde yağışlardan sonra çimlenme başlamış. Lokal alanlarda bazı üreticiler gübresiz ekiliş yapmış. Erzurum’da yem bitkilerinden hububata %15-20 oranında geçiş olacağı düşünülmektedir. Yazlık buğday ekilişlerinde de artış olacağı tahmin edilmektedir. Özellikle sertifikalı buğday tohum satışlarında artış görülmektedir. 

Ege Bölgesi: Türkiye buğday ekilişinin %8’i

Bölgenin Kasım ayı yağışı 54,2 mm, normali 68,8 mm ve 2021 yılı Kasım ayı yağışı 60,6 mm’dir. Yağışlarda normaline göre %21, 2021 yılı Kasım ayı yağışlarına göre %11 azalma gerçekleşti. 

Bölgede ekilişler devam ediyor. İzmir’de sıcaklıkların yüksek seyretmesi, yağışların çok düşük olması ve tarlaların tava gelmemesi nedeniyle ekilişlere Kasım ayının başlarında başlanmış olup %50’si tamamlanmış. Denizli’nin Tavas ilçesinde İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yörede oluşması muhtemel kök hastalıklarından korunmak üzere geç ekim yapılmasının tavsiye edildiği ve Aralık ayının sonuna kadar ekilişlerin devam edeceği belirtiliyor.

Denizli’de karasal iklim etkisinin arttığı gözlemlenmekte olup gece-gündüz sıcaklık farkının artması hububatın strese girmesine neden olmaktadır. Afyonkarahisar’da kuruya yapılan ekimlerde yağış sonrası seyrek çıkışlar gözlenmiş fakat yetersiz olduğu gözleniyor. Sulu ve taban arazilerde çıkışlar normal. Ekilişlerin Kasım ayı ortalarındaki yağışlarından sonra hızlandığı tespit edildi.

Eskişehir ve Denizli’de hibe sertifikalı tohum dağıtılmasıyla hem sertifikalı tohum kullanım düzeyi hem de hububat ekim alanlarının artacağı öngörülmektedir. Afyonkarahisar’da suyun az olduğu alanlarda ekilişlerin hububat ve yem bitkilerine kayacağı öngörülüyor.

Denizli’de hububat ekilişlerinde geçtiğimiz yıla oranla %10 artış beklenmekte olup, bu artışın yağlık ayçiçeği ekim alanları ile haşhaş ekiminden vazgeçilen alanlardan olacağı tahmin edilmektedir