Kateryna Mudriian
Baş Analist | ASAP Agri
Ukrayna, savaşın başlamasından bu yana Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Güneydoğu Asya’daki geleneksel pazarlarını (özellikle Mısır, Türkiye ve Endonezya) korumakta önemli zorluklarla karşılaştı. Bu zorluklar öncelikle lojistik sorunlar ve fiyat rekabetçiliği ile ilgili konulardan kaynaklanıyor. Avrupa Birliği’nin 1 Temmuz 2024 tarihinden itibaren Rus ürünlerine uyguladığı yaptırımlar, Ukrayna buğdayı için durumu pek değiştirmedi. Ekim ayının ortasına kadar Türkiye’den yapılan ithalatın durdurulması da fiyat baskısını artırırken, Ukrayna tahıl koridorunun varlığı Ukrayna’nın 2024/25 sezonunun başında ihracat hacmini büyük ölçüde artırmasına yardımcı oldu. Ancak Kuzey Afrika ve Asya’da Rusya ile rekabet çok çetin ve tüccarlar hangi güzergâhın en karlı olduğunu takip etmeye devam ediyor. Bu analizde, Ukraynalı buğday ihracatçılarının 2024/25 sezonunda hangi noktalara odaklanmasının beklendiğini ve piyasada hangi fiyat trendlerinin öngörüldüğünü özetleyeceğiz.
Yüksek rekolte buğday fiyatlarını baskılıyor
30 Ağustos 2024 itibariyle, 11,5 protein buğday teklifleri 214 USD/ton FOB POC seviyesine geriledi. Bu seviye hâlihazırda geçen yılın aynı dönemiyle aynı. Tüm piyasa katılımcıları hangi pozisyonun alınacağını soruyor. Buğdayı satmalı mı yoksa tutmalı mı? Son zamanlarda fiyatlar, ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA) ağustos ayı Dünya Tarımsal Arz ve Talep Tahminleri (WASDE) raporunda 796,2 milyon ton (geçen yıl 789,6 milyon ton) olarak görülen rekor küresel buğday üretimi 2024/25 sezonu baskısı altındaydı. Bu muhteşem rakamdan hareketle, ilk 8 buğday ihracatçısı ülkedeki kümülatif üretimin, Kuzey ve Güney Amerika’daki mahsul artışının Rusya, AB ve Ukrayna’daki kayıpları telafi etmesi sayesinde Ağustos WASDE tarafından yıllık 1,7 milyon ton artışla 385,6 milyon tona yükselmesi bekleniyordu.
Karadeniz ülkeleri 2024 buğday rekoltesini yıllık bazda yaklaşık 10 milyon ton düşürdü, ancak rakip ülkelerdeki rekolte düşüş eğilimine sebep oldu. Ağustos ayının sonunda, Ukrayna buğday fiyatları, 2024 yılı buğday üretiminin beklenenden daha iyi görünmesi sebebiyle ek baskı gördü. Ukrayna Tarım Bakanlığı, Ağustos WASDE’deki 21,6 milyon ton (geçen yıl 23 milyon ton) olarak tahmin edilen hacme dair tahminini 21,8 milyon ton olarak açıkladı. Ukrayna’nın 24/25 sezonu ihracat potansiyeli WASDE tarafından 14 milyon ton (geçen yıl 18,4 milyon ton) olarak görüldü. Bununla birlikte, bu rakamın düşük tahmin edildiğini düşünüyoruz. Ağustos ayının sonunda Ukraynalı un değirmencileri, tüccarlarla 2024/25 sezonunda ülkeden buğday ihracatını bu yıl 16,2 milyon ton ile sınırlamak için geleneksel bir memorandum anlaşması önerdi. Diğer menşelerle olan yoğun rekabet göz önünde bulundurulduğunda, bu hala çok rahat bir seviye. ASAP Agri, Ukrayna’nın 24/25 sezonu buğday ihracat potansiyelini 15-15,5 milyon ton civarında değerlendiriyor.
AB, Ukrayna buğdayı için önemli bir pazar olmaya devam edecek
Gözde N. Karagöz
Broker | Atria Brokers
Atria Brokers brokeri Gözde Nur Karagöz’e göre, 2023/24 sezonunda Ukrayna’dan en büyük buğday ithalatçısı olan AB, kendi mahsulündeki durgunluğa rağmen Ukrayna buğdayına olan talebini azaltabilir. Bunun sebebi, Ukrayna buğdayının ana ithalatçısı olan İspanya’nın 2024 yılında iyi bir buğday hasadı yapacak olması. AB Komisyonu’na göre İspanya’nın buğday rekoltesinin yıllık bazda yaklaşık 3 milyon ton artması bekleniyor. Bu da ithal buğdaya olan talebi azaltabilir.
Ukrayna, AB’de Rus buğdayını ikame edemedi
Yunanlı alıcıların geçen sezon Yunanistan’a yaklaşık 200 bin ton Rus buğdayı ithal edildiğini söylediklerini aktaran Gözde Nur Karagöz, bu sezon Ukrayna menşeli buğdayın Rus menşeli buğdayın yerini almasını beklemediklerini belirtti. Soya Hellas’ta tüccar olan Yannis Daskalakis ise şu değerlendirmeyi yaptı: “2024/25 sezonunda Rus mallarına yönelik vergi artışından bu yana, 95 Euro’luk bir vergi olduğu için Rus buğdayı ithal etmek imkânsız. Bu yüzden ithal etmenin bir anlamı yok. Ancak Ukrayna buğdayı bu kaybı karşılayamayacaktır. Rusya’dan sadece yüksek proteinli buğday ithal ediyoruz ve bunu Moldova veya Ukrayna’dan karşılamak mümkün değil. Yine de bu durumda Kanada menşeli bir seçenek söz konusu olabilir. Genel olarak, Türkiye ithalat yasağını kaldırırsa fiyatlarda ani bir artış olacaktır ve bunun takip edilmesi gerekiyor.” Gözde Nur Karagöz da, “Yine de AB büyük olasılıkla Ukrayna buğdayının en büyük alıcısı olmaya devam edecek. AB Komisyonu’na göre Avrupa Birliği, 1 Temmuz’dan 19 Ağustos 2024’e kadar 462 bin ton Ukrayna buğdayı ithal etti ve Ukrayna, AB’nin 1 numaralı tedarikçisi olmaya devam etti.” yorumunu yaptı.
Ukrayna buğdayının Fas ve Cezayir’deki şansı arttı
Avrupa Birliği’nin bünyesinde Fransa, Almanya, Romanya ve Bulgaristan gibi birçok büyük buğday ihracatçısı bulunuyor. 2023/24 sezonu için toplam buğday ihracat tahminleri yaklaşık 35,2 milyon ton. Ancak, bu sezon için, esas olarak önemli ihracatçıların üretiminin azalması nedeniyle ciddi bir düşüşle 32,6 milyon tona inileceği öngörülüyor. Argus, Fransa’da buğday hasadının son 41 yılın en düşük seviyesinde gerçekleşeceğini öngörüyor: 5 yıllık döneme kıyasla %27’lik bir düşüşle 25,2 milyon ton. Almanya Tarım Bakanlığı, 2024 yılında ülkenin buğday üretiminin yıllık bazda %13’lük bir düşüşle 18,8 milyon ton olarak tahmin ediyor. Bulgaristan ve Romanya da üretimde hafif kayıplar yaşadı. AB Komisyonu verilerine göre, genel olarak AB’nin buğday üretimi yaklaşık 9 milyon ton azaldı.
Karagöz, konuyla ilgili olarak şu noktanın altını çizdi: “Başlıca AB ihracatçılarının üretimindeki bu düşüş, bölgenin geleneksel pazarlarını diğer katılımcılara açabilir. Sonuç olarak Suudi Arabistan, Cezayir, Mısır, Fas, Nijerya ve Kenya gibi ülkelerdeki pazarların, alternatif tedarikçiler araması gerekebilir.”
Ukrayna tahıl koridoru, Asya ve Afrika’ya buğday ihracatı beklentilerini artırıyor
AB’deki üretim düşüşüne ek olarak Asya ve Afrika’daki ithalatçı pazarlar, ağırlıklı olarak gelişmekte olan ülkeler, yukarı yönlü bir tüketim deneyimliyor. Asya’da Endonezya ve Bangladeş gibi ülkelerde buğday bazlı ürünlere olan talepte artış gözlemleniyor. Ukrayna tahıl koridorunun varlığı sayesinde, 2024/25 sezonunun ilk iki ayında Ukrayna buğday ihracat hızını bir önceki yıla göre %70 artırmayı başardı. Ülke, Endonezya ve Vietnam’a yapılan sevkiyatları savaş öncesi seviyelere yükseltti. Bunun yanı sıra Cezayir ve Mısır’a da büyük sevkiyatlar yapıldı. Mısır için WASDE, ithalat talebini yıllık 12 milyon ton ile sabit görüyor, ancak SovEcon’un ağustos sonunda öngördüğü 82,5 milyon tonluk rekolte hala iyi bir miktar olduğundan Rusya’nın rekabeti oldukça sert.
Öte yandan, Nijerya ve Kenya, özellikle AB arzının azalmasıyla birlikte önemli bir ithalat potansiyeli gösteriyor. Afrika’nın en büyük buğday ithalatçılarından biri olan Nijerya’nın, bir önceki yıl 2,9 milyon ton olan AB’den ithalatının 2023/24 sezonunda 3,5 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. USDA’ya göre toplam buğday ithalatı 5,2 milyon ton seviyesinde. Ülkenin büyüyen değirmencilik sektörü ve devam eden kentleşme, arzın artırılması ihtiyacına dikkati çekiyor. Ancak Nijerya için Rusya ile rekabet edebilmek çok zor görünüyor.
Türkiye ekim ortasına kadar buğday ithalatından çekildi
Ukrayna için bir sonraki büyük pazar olan Türkiye, Ağustos WASDE’ye göre 2024/25 sezonunda 19 milyon ton buğday hasat edebilir, ancak piyasaya göre üretim yaklaşık 0,5 milyon ton daha yüksek olacak gibi görünüyor. İthalat talebinin de geçen yıla göre yaklaşık 1,4 milyon ton düşüşle 8 milyon tona gerilemesi bekleniyor. Bu sebeple, 21 Haziran 2024 tarihinden ekim ayının ortasına kadar Türkiye buğday ithalatına yasak getirdi. Ülkede üretim ve stok miktarları yüksek olmakla birlikte, çiftçiler %75 enflasyonla mücadele etmek zorunda kaldıkları için TMO’nun alım fiyatlarından memnun değildi.
Atria Brokers brokeri Gözde Nur Karagöz’e göre yerel piyasa katılımcıları yasağın yakın gelecekte kaldırılmayacağını, hatta 2024 sonuna kadar uzatılacağını düşünüyor. Yasak, buğday için başka pazarlar aramak zorunda kalacak olan Rusya’dan gelen ticaret akışını da etkileyecek. Karagöz,“Mısır ve diğer Kuzey Afrika ülkelerine, belki Suriye’ye de daha fazla satış yapmaya çalışacaklar. Bu durum Ukrayna’yı da etkileyebilir, çünkü bu pazarlarda büyük bir payı var ve Rusya ile daha fazla rekabet etmek zorunda kalacak.” yorumunda bulundu.
BUĞDAY FİYATLARI ARTIŞA GEÇEBİLİR Mİ?
Şu anda en önemli sorulardan biri alıcıların buğdaya olan talebi. Zira şu anda talebin çok aktif olmadığı tahmin ediliyor. Herhangi bir ülkenin daha fazla buğday için pazara gelmesi durumunda fiyatlar aniden artabilir. Her faktör çok yakından izleniyor. Asya’daki varış noktaları, Ukraynalı tüccarlara İspanya’dan gelen düşük talebi telafi etmek ve bu sezon Ukrayna’dan 15-16 milyon tonluk ihracat programını yerine getirmek için yeterli olanak verebilir. Asıl önemli olan mesele, varış noktalarında rekabet çok çetin olduğu için Ukrayna’dan ihracatın hızında olacak.