Dünya buğday üretimi, son 2 sezondur önemli oranda artış gösterdi. 2012/13 sezonunu bir önceki sezona göre düşük bir üretimle geçiren dünya buğday ve un pazarı, üretimdeki bu düşüş nedeniyle yüksek buğday fiyatlarıyla karşı karşıya kalmıştı. Ancak 2013/14 sezonunda üretimin rekor artışla 713 milyon tona ulaşması ve artışın içinde bulunduğumuz sezonda da devam etmesi, yatırımcılar için olmasa da un üreticileri açısından memnuniyet vericiydi. Gelen üretim tahminleri, dünya buğday üretiminin 2014/15 sezonunda 718 milyon ton seviyesinde gerçekleşeceği yönünde. Buğday dünyada en çok üretilen ve pek çok ülkenin beslenme, ticaret ve ekim nöbeti sistemlerinde vazgeçilmez bir kültür bitkisidir. Özellikle insan beslenmesinde alternatifsiz bir bitki olan buğdayın ekim alanları ve üretimi, nüfus artışına paralel olarak artmaktadır. 1802 yılında 1 milyarı aşan dünya nüfusu, 1927 yılında yaklaşık 2 milyar olmuş ve 2012 yılında da 7 miyarı aşmıştır. Dünya nüfusunun 2020’de 8.5 milyar, 2030’da 9.6 milyar, 2050’de ise 12 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Nüfus artışına paralel olarak artan dünya buğday üretimi de 1960’li yıllarda yaklaşık 222 milyon ton iken, 2000’li yıllarda 586 milyon tona, 2012 yılında ise 695 milyon tona, 2013’te 713 milyon tona ulaşmıştır. Dünyada kişi başına buğday tüketiminin 1960’li yıllarda yaklaşık 70 kg olduğu, günümüzde ise 100 kg/kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir. Dünya ortalama buğday verimi ise son yıllarda 300 kg/da’a kadar yükselmiştir. Bugüne kadar dünya buğday üretimindeki artış çoğunlukla ekim alanlarındaki artışa bağlıydı ancak önümüzdeki yıllarda buğday üretimindeki artışın, mevcut ekim alanlarındaki artıştan ziyade, birim alandan elde edilen veriminin artırılması yoluyla sağlanacağı düşünülmektedir. DÜNYA BUĞDAY ÜRETİMİ Uluslararası Hububat Konseyi (IGC)’nin verilerine göre; 2009/2010 sezonunda 679 milyon ton olan dünya buğday üretimi, 2010/11 sezonunda 26 milyon tonluk düşüşle 653 milyon tona, 2011/12 sezonunda ise 42 milyon tonluk artışla 695 milyon tona ulaştı. 2012/13 sezonunda 40 milyon tonluk rekor düşüşle 655 milyon tona gerileyen dünya buğday üretimi, 2013/14 sezonunda rekor bir atışla 713 milyon tona ulaştı. Piyasayı bir hayli rahatlatan bu artışın 2014/15 sezonunda da devam etmesi bekleniyor. 25 Eylül tarihli raporunda 2014/15 sezonu için 4 milyon tonluk bir artış öngören IGC, 30 Ekim tarihli son raporunda bu oranı 5 milyon tona çıkardı. Buna göre; 2013/14 sezonunda dünya buğday üretimi 718 milyon ton civarında gerçekleşecek. ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) önceki yıllara ait dünya buğday üretimiyle ilgili verileri de IGC’nin verilerini destekler nitelikte. Ancak 2014/15 sezonuna ilişkin öngörülerde USDA’nın beklentisi, Ekim ayında çok daha yüksekti. Ekim ayında 2014/15 sezonu için 721 milyon tonluk üretim öngören USDA, Kasım ayında bu öngörüsünü 719 milyon tona düşürdü. Avrupa Birliği, 143,1 milyon tonluk üretim miktarıyla 2013/14 sezonunda dünya buğday üretiminde ilk sırada yer alıyor. Ancak ülkeler bazında bakıldığında; 2013/14 sezonunda dünya buğday ihtiyacının büyük bir kısmının her zamanki gibi Çin, Hindistan, ABD ve Rusya tarafından karşılandığı görülmektedir. USDA verilerine göre; 2013/14 sezonunda 714 milyon ton civarında olan dünya buğday üretiminin 325,5 milyon tonu (Çin 121,9 milyon ton, Hindistan 93,5 milyon ton, ABD 58,1 milyon ton, Rusya 52 milyon ton) bu 4 ülke tarafından gerçekleştirilmiştir. Dünya buğday üretiminde bu 4 ülkeyi 37,5 milyon tonla Kanada, 27 milyon tonla Avustralya, 24 milyon tonla Pakistan, 22,2 milyon tonla Ukrayna ve 18 milyon tonla Türkiye takip etmektedir. USDA verileri incelendiğinde; dünya buğday üretiminde ilk sıralarda yer alan bu ülkeler arasında ABD’nin buğday üretimi bir önceki sezona kıyasla 3 milyon tonluk düşüş gösterirken; Rusya’nın üretimi yaklaşık 14 milyon ton, Kanada’nın üretimi yaklaşık 10 milyon ton, Avustralya’nın üretimi yaklaşık 5 milyon ton, Ukrayna’nın üretimi ise yaklaşık 7 milyon ton artış göstermiştir. USDA, 2014/15 sezonunda; dünyanın en büyük buğday üreticileri arasında yer alan ülkelerden Çin’in buğday üretiminin yaklaşık 4 milyon ton, Hindistan’ın üretiminin yaklaşık 2 milyon ton, Rusya’nın üretiminin yaklaşık 7 milyon ton, Pakistan’ın üretiminin yaklaşık 1 milyon ton, Ukrayna’nın üretiminin ise yaklaşık 2 milyon ton artacağını öngörmektedir. ABD, Kanada ve Avustralya için düşüş öngören USDA verilerine göre; ABD’nin buğday üretimi yaklaşık 3 milyon ton, Kanada’nın üretimi yaklaşık 10 milyon ton, Avustralya’nın üretimi ise yaklaşık 3 milyon ton düşüş gösterecek. Dünya dönem sonu buğday stoklarının ise 2014/15 sezonunda 8 milyon ton artacağı tahmin ediliyor. Dönem sonu stoklarıyla ilgili IGC verileri incelendiğinde; 2011/12 sezonun 191 milyon ton olan dünya buğday stokunun, 2012/13 sezonunda 169 milyona gerilediği, 2013/14 sezonunda ise artışa geçerek 185 milyon tona ulaştığı görülüyor. IGC’nin 2014/15 sezonu için öngördüğü dönem sonu dünya buğday stoku ise 193 milyon ton. DÜNYA BUĞDAY TÜKETİMİ Genel tüketim rakamları için IGC’nin verilerine bakıldığında; 2011/12 sezonunda 698 milyon ton olan dünya buğday tüketiminin, 2012/13 sezonunda 21 milyon tonluk rekor bir düşüşle 677 milyon tona gerilediği görülmektedir. 2013/14 sezonunda yeniden artışa geçen tüketim, 697 milyon tona ulaşmıştır. IGC’nin 2014/15 tüketim öngörüsü ise yine artışa işaret ediyor. IGC’ye göre dünya buğday tüketimi 2014/15 sezonunda 13 milyon tonluk artışla 710 milyon tona ulaşacak. Dünya buğday üretiminde en büyük paya sahip olan Çin, aynı zamanda en büyük buğday tüketicisi konumundadır. USDA verilerine göre; 2013/14 sezonunda Çin’in buğday tüketimi, 121 milyon tonla üretimle paralellik göstermektedir. Bu verilerden de anlaşılacağı üzere Çin, üretiminin tamamına yakınını kendi iç tüketimi için kullanmaktadır. Bir diğer önemli üretici olan Hindistan ise 93,5 milyon tonluk üretimine karşılık 94 milyon tonluk tüketim oranına sahiptir. 2013/14 sezonunda 58,1 milyon tonluk üretimle ülkeler bazında buğday üretiminde üçüncü sırada yer alan ABD, bu üretimin 34,1 milyon tonluk kısmını kendi iç tüketimi için kullanmaktadır. 52 milyon tonluk üretime sahip Rusya ise 34,1 milyon tonluk tüketim gerçekleştirmektedir. 2013/14 sezonunda üretimde olduğu gibi tüketimde de ilk sırayı alan bu 4 ülkeyi, 24,1 milyon tonla Pakistan, 18,5 milyon tonla Mısır, 18 milyon tonla İran, 17,7 milyon tonla Türkiye ve 11,5 milyon tonla Ukrayna takip etmektedir. DÜNYA BUĞDAY TİCARETİ IGC’nin raporuna göre; 2009/10 sezonunda dünya ticaretine konu olan buğday miktarı 128 milyon tondur. 2010/11 sezonunda 126 milyon tona gerileyen dünya buğday ticaret hacmi, 2011/12 sezonunda ise rekor artışla 145 milyon tona ulaşmıştır. 2012/13 sezonunda üretimdeki düşüşe paralel olarak dünya buğday ticareti de düşüş göstermiştir. 2012/13 sezonunda dünya buğday ticaretinin, bir önceki sezona kıyasla 4 milyon tonluk düşüşle 141 milyon tona gerilediğini açıklayan IGC, 2013/14 sezonunda ise ticaretin 14 milyon tonluk artışla 155 milyon tona ulaştığını açıklıyor. IGC verileriyle kıyaslandığında farklılıklar gösteren USDA verilerine göre ise; 2012/13 sezonunda 147 milyon ton olan dünya buğday ticareti, 2013/14 sezonunda 162,1 milyon tona ulaştı. USDA, 2014/15 sezonunda dünya buğday ticaretinin 155,2 milyon tona gerileyeceğini öngörüyor. USDA verilerine göre; 2013/14 sezonunda 162,1 milyon ton olan dünya buğday ihracatının yaklaşık 90 milyon ton gibi önemli bir kısmını, 4 ülke gerçekleştirmektedir. Dünya buğday ticaretine yön veren ülke konumunda olan Amerika, 2013/14 sezonunda dünya buğday ihracatının 31,4 milyon tonluk kısmını tek başına gerçekleştirdi. 2012/2013 sezonunda 27,7 milyon ton buğday ihraç eden ABD, son dört yılda buğday ve un ihracatındaki en yüksek seviyeye 36 milyon ton ihracatla 2010/11 sezonunda ulaştı. Amerika için 2014/15 sezonu için öngörülen ihraç miktarı ise 25,5 milyon ton. 2013/14 sezonunda 22,1 milyon tonluk buğday ihracatıyla ABD’nin ardından ikinci sırada yer alan Kanada, dünya buğday ticaretinin en önemli aktörlerinden bir diğeri. Kanada, 2012/13 sezonunda 18,5 milyon ton buğday ihraç etmişti. Ülkenin 2014/15 sezonunda da 22,5 milyon tonluk buğday ihraç edeceği öngörülmektedir. 2013/14 sezonunda dünya buğday ihracatında Kanada’yı Rusya takip ediyor. USDA verilerine göre; Rusya’nın 2013/14 sezonunda gerçekleştirdiği ihracat miktarı 18,5 milyon ton. Ülkenin 2014/15 sezonunda da ihracatını arttıracağı ve 22,5 milyon ton seviyesine ulaşacağı öngörülüyor. 2012/13 sezonunda 21,2 milyon tonluk ihracatla Amerika’nın ardından dünya buğday ihracatında ikinci sırada yer alan Avustralya, 2013/14 sezonunda Kanada ve Rusya’nın gerisinde kaldı. Dünya buğday ticaretinde dördüncü sırada yer alan Avustralya, 2013/14 sezonunda 18,3 milyon tonluk ihracat gerçekleştirdi. Avustralya’nın ihracat miktarının 2014/15 sezonunda 18 milyon tonda kalacağı öngörülüyor. Dünya buğday ihracatında 2013/14 sezonu verileri bazında Avustralya’yı 9,7 milyon tonla Ukrayna, 8 milyon tonla Kazakistan, 5,3 milyon tonla Hindistan ve 4,2 milyon tonla Türkiye takip ediyor. IGC ve USDA verilerinde belirtilen dünya buğday ticaretine ilişkin rakamlar, buğday ve un ihracatının, buğday bazındaki karşılığını temsil etmektedir. Tek başına un ihracatı dikkate alındığında ülkelerin sıralaması tamamen değişmektedir. Dünya un ticaretinde en etkili iki ülke Kazakistan ve Türkiye’dir. Dünyanın miktar bazında lider un ihracatçısı olan Kazakistan, 2009–2010 döneminde 3,5 milyon ton ihracat gerçekleştirirken, aynı dönemde dünyanın ikinci büyük un ihracatçısı olan Türkiye’nin ihracatı 2,6 milyon tondur. Kazakistan sadece 5 ülkeye ihracat yaparken Türkiye 100’den fazla ülkeye ihracat gerçekleştirmektedir. 2012 içinde Kazakistan 2,2 milyon ton ihracat ile 606 milyon dolarlık gelir elde ederken, Türkiye 1,9 milyon ton ile 841 milyon dolar gelir elde etmiştir. Uluslararası Hububat Birliği istatistiklerine göre ise; 2012/13 hasat döneminde Türkiye ve Kazakistan, buğday karşılığı olarak 2,8 milyon tonluk ihracatla berabere kalmışlardır. Yeni sezonunda da Kazakistan’ın 3 milyon ton, Türkiye’nin ise 2,8 milyon ton un ihraç edeceği tahmin ediliyor. Dünya buğday ithalatında ise en büyük pay daha önceki sezonlarda da olduğu gibi Mısır’a aittir. USDA verilerine göre 2013/14 sezonunda 162,1 milyon ton olan dünya buğday ithalatının 10,1 milyon tonunu gerçekleştiren Mısır’ın, 2014/15 sezonunda da 9,5 milyon tonluk ithalatla ilk sırada yer almaya devam edeceği öngörülüyor. 2014/15 sezonunda dünya buğday ithalatında Mısır’ı, Cezayir takip ediyor. 2013/14 sezonunda 7,4 milyon ton ithalat gerçekleştiren Cezayir’in, 2014/2015 sezonunda da bu seviyede kalacağı öngörülüyor. Dünya buğday ithalatında Cezayir’i 7,3 milyon tonla Endonezya, 7 milyon tonla Brezilya, 6,6 milyon tonla İran, 6,1 milyon tonla Japonya takip etmektedir. TÜRKİYE’DE BUĞDAY VE UN ÜRETİMİ Türkiye’de geçmişten günümüze buğdaydaki gelişmeleri değerlendirdiğimizde üretimin istikrarlı bir şekilde artış gösterdiği görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (Tüik) verilerine göre; 1930’lu yıllarda yaklaşık 2.5 milyon ton olan Türkiye’nin buğday üretimi, 1967 yılında 10 milyon tona, 2009 yılında 20.6 milyon tona, 2011 yılında 21.8 milyon tona çıktı. 2012 yılında ise üretim bir miktar düşerek 20,1 milyon tona gerileyen üretim, 2013 yılında 2 milyon tonluk artışla 22 milyon tona ulaştı. Ancak içerisinde bulunduğumuz sezon içerisinde, yaşanan kuraklık nedeniyle üretimde önemli bir düşüş yaşandığı bilinmektedir. Hasat sezonunun hemen hemen tamamlandığı 2014/15 sezonunda Türkiye buğday üretiminin 18 milyon tonda kalacağı tahmin ediliyor. Tüik verilerine göre; 1930 ile 2013 arasındaki dönemde, buğday üretimindeki artış oran yüzde 780 olarak gerçekleşmiştir. Üretimdeki bu artışta, belli bir döneme kadar ekim alanlarındaki artış etkili olurken, daha sonraki dönemlerde, özellikle de son yıllarda, yapılan ıslah çalışmaları ve verimi arttırmaya yönelik yetiştirme teknikleri etkili olmuştur. Nitekim 1930 yılında 2.8 milyon hektar olan buğday ekim alanları, 1967 yılında 8 milyon hektara, yani 2011 yılındaki düzeyine ulaşmıştır. 2012 yılında ise ekim alanları yaklaşık 5 milyon hektar gerilemiştir. Birim alandan elde edilen verim ise 1930 yılında 92 kg/da iken, 1967 yılında % 35.9 artışla 125 kg/da, 2011 yılında 269 kg/da’a ulaşmış, 2012 yılında ise 267 kg/da’a gerilemiştir. Hem ekim alanlarının azalması hem de verimin bir miktar gerilemesi, 2012’deki üretim miktarının da bir miktar düşmesine neden olmuştur. 1967’den 2012’ye kadar ekim alanlarındaki artış % 1’ler seviyesinde gerçekleşirken verimdeki artış yüzde 100’ü geçmiştir. 2013’teki üretimin bir önceki sezona kıyasla artışında da ekim alanının ve verimin artışı önemli bir yere sahiptir. Özellikle verimlilikte önemli bir artış yaşanmıştır. 2012 yılında 267 kg/dekar olan verim, 2013 yılında 284 kg/dekara ulaşmıştır. TÜRKİYE UN TİCARETİ Türkiye’nin yıllara göre değişmekle birlikte, ortalama 8-10 milyon ton olan dünya un ticaretindeki payı yaklaşık 2 milyon tondur. 2005 yılında dünya un ihracatında birinci olan Türkiye, son birkaç yıldır da Kazakistan’ın hemen ardından ona çok yakın bir miktarla ikinci sırada yer almaktadır. Bununla birlikte Türkiye teknolojik üstünlüğü sebebiyle daha kaliteli un ürettiğinden, değer bazında dünya un ihracatında birinci konumdadır. 2011 yılının ilk beş ayında, 75 ülkeye 679 bin ton un ihraç eden Türkiye, bunun karşılığında 324,3 milyon dolar gelir elde etmiştir. Tüik verilerine göre; 2011 yılının tamamında ihraç edilen un miktarı 1,9 milyon ton, değer olarak karşılığı ise 891 milyon dolardır. 2012 yılı içerisinde 2 milyon tona yaklaşan ihracatla 840 milyon dolar gelir elden Türkiye, 2013 yılında un ihracatını 2,1 milyon tona (946 milyon dolar) çıkarmıştır. 2014 için tahmin edilen ihracat miktarı ise 1,6 milyon tondur (701 milyon dolar). Türkiye’nin un ihraç ettiği ülkelerin sayısı ise günümüzde 100’ü geçmektedir.