Buğday öğütmede verimliliğin değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulacak en önemli faktörlerden biri, belli miktar buğdaydan alınacak un miktarı yani ‘un verimi’dir. Buğdayın öğütme kalitesi bazı fiziksel özelliklerine bakılarak laboratuvarlarda deneysel ölçekli değirmenler kullanılarak daha objektif olarak tayin edilebilir. Hammadde seçimi fabrika diyagramına göre doğru yapılıyor ise öğütme verimliliği de artar.

İşletmeler günümüz rekabet ortamının çalkantılı doğasında faaliyetlerini sürdürürken, sahip oldukları kaynakları optimum kullanmak zorundadır. Bu durum işletmenin kârlılık, verimlilik, etkinlik gibi üst amaçlarına ulaşma sürecinde, kalitenin artırılması, maliyetlerin azaltılması, kapasite kullanımı gibi alt amaçlarının da koordinasyonunu gerekli kılmaktadır.

Kriz durumları genellikle üreticileri, kendilerini korumak için gizli rezervler aramaya, hayatta kalmanın ve hatta gelişmenin yeni yollarını aramaya zorlar. 2020, fırıncılık ve tahıl işleme gibi temel endüstrileri bile etkileyen küresel krizin canlı bir örneği oldu. Ve şimdi krizin yeni fırsatların zamanı olduğunu bilen herkes başarılı olacak. Herkes için, satın alma gücü ile bağlantılı olarak, üretim verimliliğini minimum maliyetle ve çevre dostu olmaya vurgu yaparak en üst düzeye çıkarmak çok önemli hale geldi.

Eldeki kaynaklardan ne derece yararlanıldığının anlaşılması konusunda, üretimde verimlilik oranları önemli bir ölçüttür. Üretimde verimlilik artırma çalışmalarının başlangıç noktası, doğru planlama ve elde edilen verilerin analiz edilmesidir.

Üretimde verimliliğin artırılması için takip edilmesi gereken başlıca adımlar ise;

 — Çalışma planının doğru yapılması,

 — Kaynakların daha etkili kullanılması,

 — Aynı kaynaklardan daha fazla ürün ve hizmet elde edilebilmesi ya da aynı ürün ve hizmetlerin daha az kaynak kullanılarak üretilebilmesi,

 — Teknolojik ve teknik gelişmelerin üretim sürecine dahil edilmesi,

 — Ar-Ge faaliyetlerinin önemi 

 — Çalışanların eğitim düzeyinin yükseltilmesidir.

İşletmelerin üretimde verimlilik artırma çalışmalarını, olağan süreçlerine dahil etmiş şirketler amaca ulaşmış demektir.

Buğday öğütmede verimliliğin değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulacak en önemli faktörlerden biri, belli miktar buğdaydan alınacak un miktarı yani ‘un verimi’dir. Buğdayın öğütme kalitesi bazı fiziksel özelliklerine (hektolitre, tane ağırlığı, tane şekli vs.) bakılarak laboratuvarlarda deneysel ölçekli değirmenler kullanılarak daha objektif olarak tayin edilebilir. Laboratuvar değirmenleri ile hem buğdayların öğütme performansı hakkında bilgi edinilir, hem de elde edilen unların analitik, reolojik ve ekmeklik kalitelerinin araştırılması için materyal temin edilmiş olunur. Hammadde seçimi fabrika diyagramına göre doğru yapılıyor ise öğütme verimliliği de artar.

Enerji maliyeti; üretim verimliliği, insan gücünün kullanımı ve un verimi açısından önemli bir faktördür. Değirmende tüketilen toplam enerji; değirmen kapasitesi, kullanılan motor sayısı, işlenen buğdayın türü, değirmen diyagramının karmaşıklığı, makine sayısı ve yerleşimi, buğday temizleme sistemi, taşıma ekipmanları ve özellikle tasarım ve pnömatik taşıma sisteminin boyutu gibi birçok faktöre göre değişmektedir. Değirmen verimliliğini etkilemiyorsa detaşör ve sasör kullanımı da ortadan kaldırılarak enerji maliyetleri en aza indirilebilir.

Değirmenin akış şemasını, hiçbir ürünün geri dönmemesi prensibine göre tasarlamak önemlidir. Bu da ‘ürünün, geldiği veya işlem gördüğü makineye geri dönmemesi’ anlamına geliyor.  Değirmenlerin işletim masraflarının başında enerji gelir ve tüm ekipmanın kapasitenin altında kullanılmasının ve israf edilmesinin önüne geçebilmek için bunları optimum kapasitede çalıştırmak gerekir. 

Değirmen teknolojistlerine göre trafo ve kapasitör ile mekanik devre kesicileri düzenli olarak kontrol etmeli, anormallikleri düzeltmeli ve normal çalışma sırasında gereksiz duraklamaları engellemelidir. Manyetik kompakt şalterler de düzenli olarak kontrol edilmeli; kısa devre ve arızaların önüne geçmek için devre kesicilerden yapılan tüm bağlantılar sıkılaştırılmalıdır.

Un fabrikalarında öğütme performansını etkileyen diğer bir önemli faktör de ön temizleme, tavlama ve öğütme sistemlerinin doğru amaca hizmet etmesidir. Ön temizleme esnasında buğday içerisinde bulunan yabancı maddeler, boyut, şekil, yapı ve özgül ağırlıklarına göre ayrılır. Bu işlemleri çöp sasörleri, triyörler, taş ayırıcılar, kabuk soyucu ve radyal tararlar aspirasyon yardımı ile temizleme işlemini gerçekleştirir.

Tavlama işlemi: Tavlama işleminin amacı ürünün fiziksel özelliklerini değiştirmek ve öğütmedeki mekanik işlemlerde en uygun hale getirmektir. Tavlamanın enerji açısından ve kalitesel olarak faydaları büyüktür. Bu işlem sayesinde unda uygun bir partikül iriliği dağılımı elde edilir ve unun elenmesi kolaylaşır Son üründe istenen rutubet oranı sağlanır.

Öğütme sistemleri: Buğdayın kabuğu ile endospermin ayrılması, endospermin öğütülerek un haline gelmesi ya da çeşitli nihai ürünün elde edilmesi faaliyetidir. 

Değirmen ekipman faktörleri de verimi artırmak için bazı kontrol aşamaları ve bakımların yapılması ile gerçekleşir. Kestirimci bakım ve planlı bakımlar ile duruşların önüne geçilip, kapasiteyi tam kullanmak esas olmalıdır.

Vals Boyutları

Değirmende kullanılan çelik valslerin çapı ve boyu kullanım amacına göre değişir. Vals çapı, öğütme zonundaki alanı değiştirerek valslerin yaptığı işi etkiler. Vals çapı büyüdükçe inceltme-ezme etkisi artar. Değirmenin öğütme kapasitesi vals boyuna bağlıdır. O nedenle vals boyu ve kapasite iyi ayarlanmalıdır.

Değirmenlerde vals topları oldukça yüksek hızla dönerler. İstenen sonucun alınması için belli bir hıza ulaşması şarttır. Normal olarak hem kırma hem de redüksiyon sisteminde vals dönüş hızı 500-550 dev/dak kadardır.

Un fabrikasında istenen ekstraksiyon oranında ve istenen kalitede ürün elde edebilmek için hammaddenin ve işletmenin özellikleri dikkate alınarak ekstraksiyon oranının ve yük dağılımının ayarlanması gerekir.

Kırma sisteminde maksimum oranda endosperm alabilmek için kepek temizleyiciler kullanılmaktadır. Kepek temizleme makinelerinden geçen materyal sınıflama eleklerine gelmeden önce ince elemeden geçirilerek un ayrılır.

Eleme ekipmanlarının kapasitesi materyalin rutubetinden önemli derecede etkilenir. Rutubetli materyal akımı iyi olmaz ve eleklerin kapasitesi düşer. Çok kuru materyalde de ayrım iyi olmaz ve ürün kalitesi zayıflar. Bu nedenle optimum ürün rutubesinin sağlanmasında büyük önem vardır.

Tüm bu işlemlerden sonra değirmende elde edilen unlar, müşteri beklenti, son ürün kalite değerlerine göre analiz edilip un silolarında muhafaza edilmesi sağlanmalıdır. Son ürünlerin uygunluk testleri ile birlikte müşterilerin beklentilerine karşılayacak şekilde yapıldığının kontrolü için istenilen ürün yapısına göre deneme ve ürün geliştirme faaliyetleri demo fırınlarında test edilir.