Afrika kıtasındaki birçok ülkede olduğu gibi Çad, Mali ve Nijer’de de sorgum ve darı, en önemli tahıllar arasında yer almaktadır. Çad’ın hububat üretiminde en yüksek miktarın sorguma ait olduğu görülmektedir. USDA verilerine göre; 2013/14 sezonunda 745 bin ton olan Çad’ın sorgum üretimi, 2014/15 sezonunda 900 bin tona yükselmiştir. Mali’de ve Nijer’de, darı en önemli tahıl ürünü olarak görünmektedir. Çad, en yüksek darı üretim miktarına, 1,7 milyon tonla 2012/13 sezonunda ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda 1,1 milyon ton olarak gerçekleşen üretim, 2014/15 sezonunda 1,6 milyon tona yükselmiştir. Nijer’de ise 2013/14 sezonunda 2,9 milyon ton olan darı üretimi, 2014/15 sezonunda 3,2 milyona ulaşmıştır. 1960’lı yıllara kadar Fransız sömürgesi olan Çad, neredeyse 30 yıl süren iç savaşın sonunda bağımsızlığını kazanmıştır. Çad, Orta Afrika’da, Libya’nın güneyinde yer almakta olup büyük ölçüde Sahra çölüyle kaplıdır. Başkenti N’Djamena olan ülke, 11,4 milyonluk nüfusa sahiptir. Birleşmiş Milletler’in İnsani Gelişme İndeksi’ne göre dünyanın yedinci en fakir ülkesi olan Çad, ekonomisinin yüzde 32’sini hizmet sektörüne dayandırmaktadır. Çad halkının yüzde 80’inin yoksulluk sınırının altında yaşadığı düşünülmektedir. CIA Dünya Gerçekleri Kitabı’na (World Factbook) göre halkın yüzde 80’i tarımla uğraşmaktadır. Batı Afrika’da bulunan Mali, Nijer’in batısında, Cezayir’in güney batısında ve Gine’nin kuzeyinde bulunmakta olup yüzölçümü açısından Afrika’nın sekizinci büyük ülkesidir. Fransız sömürgesi olan ardından da 1991 yılına kadar diktatörlükle yönetilen Mali, günümüzde hala yerel silahlı militanların çıkardığı isyanlara tanık olmaktadır. Mali, kışları sıcak ve kurak, yazları ise yağışlı ve nemli bir iklime sahiptir. 16,4 milyonluk nüfusa sahip olan ülkenin nüfusunun yüzde 39’u kentlerde yaşamaktadır. 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Nijer, 1991 yılına kadar tek partili, askeri iktidar dönemi geçirmiştir. İlk kez 1993 yılında demokratik bir hükümetin kurulduğu ülke, ekonomik şartlarının kısıtlı olmasından dolayı dünyanın en fakir ülkelerinden biri olarak bilinmektedir. Batı Afrika’da Cezayir’in güney batısından yer alan Nijer’de daha çok çöl iklimi görülmekte, yalnızca en güneyinde tropikal iklime rastlanmaktadır. Topraklarının yalnızca yüzde 12’si ekilebilir arazidir. Sık sık tekrarlanan kuraklıklar da ülkenin en önemli doğal afetlerinden biridir. 17,4 milyon nüfusa sahip olan Nijer’de halkın yalnızca yüzde 18’i kentlerde yaşamaktadır. GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM Denize kıyısı bulunmayan Çad’da petrol ve tarım başlıca geçim kaynağıdır. Ülkedeki ihracat gelirinin yüzde 60’ı petrolle karşılanmakta; pamuk, büyükbaş hayvan ve küçükbaş hayvanlar da ihracatın geri kalanını oluşturmaktadır. Çad ekonomik olarak dış yardımlara bağımlı bir ülkedir. Ülkedeki hizmet sektörü, ülke gelirinin üçte birini oluşturmaktadır. Ülke, 2015 yılının Nisan ayında Ağır Borçlu Yoksul Ülkeler kapsamına alınmış ve borçları ertelenmiştir. Dünyanın en fakir 25 ülkesinden biri olan Mali de denize kıyısı olmayan ülkelerden biridir. İhracat gelirinin yüzde 80’i pamuk ve altına dayanan Mali, ekonomik faaliyetlerini daha çok Nijer nehri etrafındaki sulanabilir araziye sınırlamıştır. Ülke topraklarının yüzde 65’i çöl ya da yarı çöldür. Halkın yüzde 10’u ise göçebe olmakla birlikte yüzde 80’i tarım ve balıkçılıkta istihdam edilmektedir. Mali de, Çad gibi dış yardıma bağımlı bir ülkedir. Sahra altı bölgede bulunan Nijer’in ekonomisi, ağırlıklı olarak tarla ürünleri, küçükbaş hayvancılık ve uranyum rezervlerine bağlıdır. Tarım ülke ekonomisinin yüzde 40’ını oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler 2014 yılında Nijer’i dünyanın en az gelişmiş ülkesi ilan etmiştir. Bunun sebepleri arasında gıda güvencesizliği, endüstri yokluğu, yüksek doğum oranı ve zayıf eğitim sistemi yer almaktadır. Ülke büyük ölçüde dış yardımlara bağımlıdır. TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ Tarım Çad’da ülke ekonomisinin yüzde 54’ünü oluşturmaktadır. Ülkede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri pamuk, sorgum, darı, yer fıstığı, susam, mısır, pirinç ve manyoktur. Halkın yüzde 80’ini tarım endüstrisinde istihdam edilmektedir. Ülkenin en önemli tarımsal ürünleri olan sorgum ve darının üretim alanları, 1950’lerden itibaren düşmeye başlamıştır. Tüm tarımsal alanlarda sorgum ve darının oranı ise yüzde 85’tir. Pirinç ekimi Fransız işgalinden sonra daha fazla alana yayılmıştır. Mali’de ise halkın yüzde 80’i tarım endüstrisinde istihdam edilmektedir. Ancak ülke, düşük üretim verimi, hasat sonrası mahsul kaybı, gelişmemiş pazar ve kötü iklim koşulları gibi sorunlar nedeniyle halkının yüzde 29’unu yeteri kadar besleyememektedir. Ülkede üretilen başlıca ürünler pamuk, darı, pirinç, mısır, yer fıstığı ve çeşitli sebzelerdir. Ülke gelirinin yüzde 38’i tarımdan sağlanmaktadır. Ülkedeki ekilebilir arazi oranı yüzde 5,4’tür. Ülkede tarımsal verimliliği etkileyen en önemli sebepler toprak erozyonu, çölleşme ve su kıtlığıdır. Topraklarının yüzde 12,3’ü ekilebilir arazilerden oluşan Nijer, gelirinin yüzde 37’sini tarımdan sağlamaktadır. Tarımın başlıca ekonomik aktivite sayıldığı Nijer’de halkın yüzde 90’ı tarım endüstrisinde istihdam edilmektedir. Tarım endüstrisi ise daha çok iç pazara ve geçimlik tarıma dayalıdır. Bir Sahra-altı ülkesi olan Nijer, ağırlıklı olarak darı, sorgum, manyok ve pirinç gibi tahılların üretimini gerçekleştirmektedir. ÇAD’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde Çad’ın hububat üretiminde en yüksek miktarın sorguma ait olduğu görülmektedir. 2003/04 ve 2011/12 sezonları arasında 400 ile 650 bin ton arasında seyreden sorgum üretimi, 2012/13 sezonunda artış göstererek 1 milyon 172 bin tona yükselmiştir. 2013/14 sezonunda da 745 bin ton olarak gerçekleşen Çad’ın sorgum üretiminin 2014/15 sezonunda 900 bin ton olarak gerçekleştiği kaydedilmiştir. Ülkede 2003/04 ve 2005/06 sezonları arasında 450 ile 600 bin ton arasında seyreden sorgum tüketimi ise 2006/07 ve 2011/12 sezonları arasında 600 bin ton civarlarında kalmıştır. 2012/13 sezonunda 1 milyon 100 bin ton sorgum tüketen Çad, bu miktarı 2013/14 sezonunda 800 bin tona düşürmüştür. 2014/15 sezonunda tüketilen sorgum miktarı ise 850 bin tondur. Çad’ın darı üretimi 2003/04 ve 2009/10 sezonları arasında zaman zaman azalma gösterse de 590 bin tona kadar yükselmiş ve 2010/11 sezonunda 600 bin tona ulaşmıştır. 2011/12 sezonunda yüzde 50’ye yakın bir düşüşle 319 bin tona gerileyen ülkenin darı üretimi, 2012/13 sezonunda ciddi bir artışla 847 bin tona yükselmiştir. Sonraki 2 sezon düşüş gösteren üretim 2013/14 sezonunda 582 bin tona gerilemiş, 2014/15 sezonunda ise biraz artış göstererek 683 bin tona ulaşmış ancak 2012/13 sezonu miktarını geçememiştir. Çad’ın darı tüketim miktarlarının ise üretim miktarlarıyla aynı olduğu görülmektedir. Sorgum ve darı dışında Çad’ın üretimini gerçekleştirdiği bir diğer hububat ürünü ise mısırdır. Ülke 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında, 100 ile 200 bin ton arasında değişen miktarlarda mısır üretimi gerçekleştirilmiştir. 2008/09 sezonunda 226 bin ton mısır üreten Çad, 2012/13 yılına kadar 200 bin ton dolaylarında mısır üretimi gerçekleştirmiş ve üretim miktarını 2012 sezonunda 340 bin tona, 2013/14 sezonunda ise 390 bin tona çıkarmıştır. 2014/15 sezonunda gerçekleştirilen mısır üretim miktarı da 350 bin tondur. Mısır tüketiminin üretime paralel şekilde gerçekleştiği görülmektedir. Buna göre, 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 100 ile 200 bin ton arasında tüketim gerçekleştiren Çad, bu miktarı 2008/09 sezonunda 201 bin tona çıkarmıştır. 2012 sezonunda 300 bin tona ulaşan mısır tüketimi, 2013/14 sezonunda en yüksek miktara ulaşmış ve 350 bin ton olarak kaydedilmiştir. 2014/15 yılı tüketim miktarı ise 325 bin tondur. Çad’ın buğday üretim miktarı ise yok denecek kadar azdır. 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında en yüksek üretim miktarına 30 bin tonla 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında ulaşılmıştır. Buna karşılık tüketim miktarı üretime göre yüksektir. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 50 ile 85 bin ton arasında buğday tüketen Çad, 2008/09 sezonunda bu miktarı belirgin bir yükselişle 253 bin tona yükseltmiştir. Sonraki sezonlar tekrar 300 bin tonun altına düşen tüketim miktarı, 2013/14 sezonunda 255 bin ton, 2014/15 sezonunda da 265 bin ton olarak kaydedilmiştir. MALİ’DE TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Mali’de üretimi ve tüketimi en çok gerçekleştirilen hububat ürünü darıdır. Mali’nin 2003/04 sezonu darı üretimi 1 milyon 260 bin tondur. Bu miktar 2004/05 sezonunda 975 bin tona gerilemiştir. Üretim, 2005/06 ve 2011/12 sezonları arasında tekrar yükselerek 1,1 milyon tondan 1,4 milyon tona kadara ulaşmıştır. En yüksek darı üretim miktarına ise 1,7 milyon tonla 2012/13 sezonunda ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda yeniden gerileyen ve 1,1 milyon ton olarak gerçekleşen üretim miktarı, 2014/15 sezonunda 1,6 milyon tona yükselmiştir. Tüketim miktarlarının da üretim miktarıyla aynı olduğu görülmektedir. Mali’de üretimi gerçekleştirilen bir diğer hububat ürünü mısırdır. 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında 450 ile 700 bin ton arasında mısır üretimi gerçekleştiren Mali, 2009/10 ve 2010/11 sezonlarında bu rakamı 1,4 milyon tona çıkarmıştır. Ülkenin mısır üretim miktarı 2011/12 sezonunda 1,3 milyon tona gerilese de 2012/13 sezonunda 1,7 milyon tonla son 10 yılın en yüksek miktarına ulaşmıştır. Ülke, 2013/14 sezonunda 1,5 milyon ton, 2014/15 sezonunda da 1,6 milyon ton mısır üretimi gerçekleştirmiştir. Tüketim miktarlarının da üretim miktarların paralel olduğu görülmektedir. Ülkede 2003/04 ve 2009/10 sezonları arasında 400 ile 700 bin ton arasında değişen miktarlarda mısır tüketimi gerçekleşmiş ve bu miktar 2010/11 ve 2011/12 sezonlarında 1,1 milyon tona çıkmıştır. 2012/13 sezonunda bir miktar yükselişle 1,2 milyon ton olan mısır tüketimi, 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında tekrar 1,1 milyon ton seviyesine gerilemiştir. Üretimi ve tüketimi gerçekleştirilen bir diğer hububat ürünü ise pirinçtir. Pirinç üretimi 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 450 ile 750 bin ton arasında gerçekleşmiş, 2008/09 sezonunda artışa geçerek 1 milyon tona, 2009/10 sezonunda 1,2 milyon tona ve 2010/11 sezonunda da 1,5 milyon tona ulaşmıştır. 2011/12 sezonunda tekrar 1,1 milyon tona gerileyen pirinç üretimi 2012/13 sezonunda 1,2 milyon tona, 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında ise 1,4 milyon tona ulaşmıştır. Pirinç tüketim miktarlarında da üretime paralel miktarlar söz konusudur. Ancak pirinç tüketimi üretime göre bir miktar daha fazladır. 2008/09 sezonunda 1,1 milyon ton pirinç tüketilirken bu rakam 2009/10 sezonunda 1,3 milyon tona, 2010/11 ve 2013/14 sezonları arasında ise 1,4 milyon tona yükselmiştir. Yükselişe devam eden pirinç tüketimi, 2014/15 sezonunda 1,5 milyon tona ulaşmıştır. Darı, pirinç ve mısırdan sonra Mali’de üretimi ve tüketimi gerçekleştirilen bir diğer önemli hububat ürünü ise sorgumdur. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 1 milyon tonun altında sorgum üretimi yapan Mali, 2008/09 ve 2012/13 sezonları arasında 1 milyon tonun üzerinde üretim gerçekleştirmiş ve son 10 en yüksek üretim miktarına 1,4 milyon tonla 2009/10 sezonunda ulaşmıştır. Sonraki sezonlarda tekrar düşen sorgum üretimi, 2013/14 sezonunda 820 bin tona gerilemiştir. 2014/15 sezonunda ise üretim miktarı yeniden artmış ve 1,3 milyon tona yükselmiştir. Diğer tahıl ürünlerinde olduğu gibi sorgum tüketiminde, üretimindekine benzer miktarlar söz konusudur. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 1 milyon tonun altın tüketim gerçekleşmiş ve bu miktar 2008/09 ve 2012/13 sezonları arasında 1 milyon tonun üzerine çıkarak 1,3 milyon tona kadar yükselmiştir. 2013/14 sezonunda 950 bin ton sorgum tüketimi yapılmış ve 2014/15 sezonunda da bu miktar 1,2 milyon tona ulaşmıştır. NİJER’DE TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Çad ve Mali’de olduğu gibi Nijer’de de hububat üretiminde darı ve sorgum ön plandadır. Nijer’in darı üretimine bakıldığında 2003/04 ve 2005/06 sezonları arasında 2 milyon tonun üzerinde üretim gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu miktar 2006/07 sezonunda 3 milyon tona ulaşmıştır. Üretim miktarı sonraki yıllarda zaman zaman düşse de 2,5 milyon tonun üzerinde seyretmiştir. En yüksek üretim miktarına ise 3,8 milyon tonla 2012/13 sezonunda ulaşılmıştır. 2013/14 sezonunda üretilen darı miktarı 2,9 milyon ton, 2014/15 sezonunda ise 3,2 milyon tondur. Nijer’in darı tüketiminin ise üretim miktarıyla tamamen aynı olduğu görülmektedir. Nijer’de sorgum üretimi ise artış göstermektedir. Üretim miktarı 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 1 milyon tonun altında seyrederken, 2008/09 sezonunda 1,2 milyon tona yükselmiştir. Zaman zaman tekrar 1 milyon tonun altına düşse de 2012/13 sezonunda 1,3 milyon tona ulaşmış ve 2013/14 sezonunda 1,2 milyon tona gerilemiştir. 2014/15 sezonunda üretilen sorgum miktarı ise 1 milyon tondur. Sorgum tüketiminde de benzer bir grafik gözlenmektedir. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 1 milyon tonun altında olan sorgum tüketimi, 2012/13 sezonuna kadar zaman zaman 1 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda ise 1,1 milyon tonla son 10 yılın en yüksek tüketim miktarına ulaşılmıştır. 2014/15 sezonunda gerçekleşen sorgum tüketimi ise 900 bin tondur. Pirinç üretiminin neredeyse yok denecek düzeyde olduğu Nijer’de, pirinç tüketimi ise 400 bin tonun altında seyretmektedir. Tüketim miktarları 2003/04 ve 2008/09 sezonları arasında en fazla 240 bin tona ulaşmıştır. 2009/10 sezonunda ise 318 bin ton olan tüketim, 2012/13 sezonunda 326 bin tona, 2013/14 sezonunda 344 bin tona ve 2014/15 sezonunda da 362 bin tona yükselmiştir. ÇAD,MALİ VE NİJER’DE TAHIL TİCARETİ Birçok Afrika ülkesi gibi Çad’da da tahıl üretimi tüketimi karşılamaya yönelik yapılmakta ve yeterli gelmemesi sebebiyle ithalata gidilmektedir. Bu durum yok denecek kadar az miktarda ihracat yapılmasına sebep olmaktadır. Çad’ın tahıl ithalatında en önemli ürün buğdaydır. Giderek artan buğday tüketimini ithalat yoluyla karşılamaya çalışan Çad, 2003/04 ve 200708 sezonları arasında 100 bin tonun altında buğday ithalatı yapmıştır. Sonraki yıllarda bu miktar 200 bin tonun üzerine çıkmış ve 2009/10 sezonunda 297 bin tonla en yüksek miktarına ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda ithal edilen buğday miktarı 225 bin tondur. 2014/15 sezonunda ise bu miktar 235 bin tona gerilemiştir. Sorgum, pirinç ve mısır ithalat miktarları da oldukça azdır. Çad, 50 bini bile bulmayan hububat ithalatıyla ülke içindeki tüketim miktarını karşılamaya çalışmaktadır. Mali’nin ithalat miktarlarına bakıldığında, pirinç ve buğdayın ön planda kaldığı görülmektedir 2003/04 ve 2014/15 sezonları arasında pirinç ithalatında 100 bin ile 150 bin arasında değişen miktarlarda ithalat yapıldığı görülmektedir. Mali’nin buğday ithalatına 2010/11 sezonundan itibaren başladığı gözlenmektedir. 2010/11 sezonunda 164 bin ton buğday ithal eden Mali, bu miktarı 2013/14 sezonunda 244 bin tona, 2014/15 sezonunda ise 275 bin tona çıkarmıştır. Nijer’in hububat ithalatında ön planda olan ürün ise pirinçtir. Ülkenin 2003/04 sezonunda 100 bin ton pirinç ithalatı gerçekleştirildiği görülürken, bu rakam giderek artmış ve 2009/10 sezonunda 260 bin tona yükselmiştir. 2011/12 sezonunda 275 bin tona, 2012/13 sezonunda ise 280 bin tona ulaşan pirinç ithalatı, 2013/14 sezonunda 300 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 310 bin ton olarak kaydedilmiştir. Pirinçten sonra en çok ithal edilen ürün buğdaydır. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 50 bin tonu geçmeyen buğday ithalatı, 2008 sezonundan itibaren 250 bin tonun üzerine çıkmıştır. 2013/14 sezonunda 245 bin ton, 2014/15 sezonunda ise 255 bin ton buğday ithal edilmiştir. Sorgum ithalatı ise oldukça düşüktür. 2003/04 ve 2011/12 sezonları arasında ortalama 50 bin ton sorgum ithal edilirken bu miktar 2012/13, 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında 25 bin tona gerilemiştir. UN TÜKETİM KÜLTÜRÜ Gerek ekonomik koşullar gerekse kötü iklim ve coğrafi koşullar neticesinde tarımsal üretimde yeterli verimi yakalayamayan Çad, Mali ve Nijer gibi Afrika ülkelerinde halkın büyük bir kısmı kötü beslenmektedir. Unun tüketim kültüründeki yeri incelendiğinde ağırlıklı olarak manyok unu, mısır unu ve darı unu kullanıldığı görülmektedir. Çad’da ekmek tüketim kültürünün darı ve sorgum unundan yapılan ekmeğe dayandığı gözlenmektedir. Darı ve sorgum yaygın olarak lapa halde de tüketilmektedir. Nijer’de ise halkın ağırlıklı olarak tükettiği nişastalı gıdaların daha çok darı ve pirinç unundan yapıldığı bilinmektedir.