Toprak Mahsulleri Ofisi

Toprak Mahsulleri Ofisi, kurulduğu 1938 yılından beri hububat, bakliyat ve fındık gibi birçok ürün piyasasının düzenlenmesinde ve haşhaş tekelinin işletilmesinde önemli roller üstlenmiş bir iktisadi devlet teşekkülüdür.

TMO, başta hububat olmak üzere görevlendirildiği tarım ürünleriyle ilgili olarak iç ve dış piyasaları yakından takip ederek alım/satım işlemlerini yapmakta ve gerektiğinde ithalat/ihracat argümanlarıyla piyasaların sağlıklı işleyişini temin etmektedir. Böylelikle üretici ve tüketicinin mağdur olmasını önleyerek, üretici-tüketici-tüccar ve sanayici arasında sağlıklı bir yapının oluşmasını sağlamaktadır.

DÜNYA HUBUBAT PİYASALARI Buğday Dünya buğday üretimi, 2012 yılında 655 milyon ton iken 2013 yılında 41 milyon ton artışla 696 milyon ton olmuştur. Bu dönemde dünya buğday fiyatları, 2013 yılı üretimindeki artış öngörülerine paralel olarak, hasat başında düşüş eğilimine girmiştir.

ABD buğday fiyatları; Arjantin’de don olaylarının ürüne zarar vereceği endişesi, Karadeniz Bölgesi’nde yağışların kalite sorunlarına yol açması ve Çin başta olmak üzere ithalat talebinin güçlü olması nedeniyle Eylül ayı ortasından itibaren yükseliş eğilimine girmiştir. Ancak Kasım ayının ilk haftalarından itibaren ABD kışlık ekilişlerinin hızlanması ve ABD kapanış stoklarının beklenenin üzerinde açıklanması nedeniyle düşüş göstermiştir.

Kasım ayının üçüncü haftasından itibaren ise Avustralya’daki hava koşullarının hasadı ve ürün kalitesini olumsuz etkilemesine bağlı olarak ABD buğdayına olan talebin artması ve ABD’nin bazı bölgelerinde yaşanan aşırı soğukların, ekimi yapılan ürünlerde kış zararına yol açabileceği endişesi, fiyatların bir miktar yükselmesine neden olmuştur.

Kışlık ekilişlerin gecikmesi, limanlarda yaşanan yoğunluk ve fiyatların yükselmesini bekleyen üreticinin ürününü satmaktan kaçınması nedeniyle Karadeniz Havzasındaki (Rusya, Ukrayna) buğday fiyatları, Ekim ayından itibaren yükselişe geçmiştir. Ancak hava şartlarının olumlu seyretmesiyle birlikte kışlık ürün ekilişlerinin hızlanması ve TMO’nun gerçekleştirdiği geniş kapsamlı müdahale satışlarının Türkiye’nin Rus buğdayına olan talebini düşüreceği beklentisine yol açmış ve fiyatlar bir miktar gerilemiştir.

Mısır Dünya mısır üretimi, 2012 yılında 863 milyon ton iken 2013 yılında ekim alanlarının genişlemesi ve hava koşullarının olumlu seyretmesine bağlı olarak 85 milyon ton artışla 948 milyon ton olmuştur.

Dünya piyasalarındaki mısır fiyatları hem dünya hem de ABD mısır üretiminin 2013 döneminde rekor seviyede tahmin edilmesi ile son 3 yılın en düşük seviyelerinde seyretmektedir. 2013/14 döneminde; bölgemiz için önemli mısır ihracatçıları arasında yer alan ABD’nin üretimi 352 milyon ton, Ukrayna’nın üretimi 28 milyon ton ve Rusya’nın üretimi 8,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

Üretimdeki artış ve fiyatlardaki azalış neticesinde, 2013/14 döneminde mısır talebinin artması ve küresel mısır ticaretinin 102 milyon tona yükselmesi beklenmektedir.

Arpa Dünya arpa üretimi, 2012 yılında 130 milyon ton iken 2013 yılında ekim alanlarının genişlemesi ve hava koşullarının olumlu seyretmesine bağlı olarak 13 milyon ton artışla 143 milyon ton olmuştur. Dünya arpa üretimindeki artışa karşın, küresel arpa ticaretinin 2013/14 döneminde 0,4 milyon ton azalarak 19 milyon tona gerilemesi beklenmektedir.

Küresel ticaretteki bu gerilemenin sebepleri olarak da; ithalatçı ülkelerin üretimlerindeki artışa bağlı olarak (başta Suudi Arabistan olmak üzere) yemlik arpa ithalatı talebinin azalması gösterilebilir.

Pirinç Dünya pirinç üretimi, 2012 yılında 469 milyon ton iken 2013 yılında 5 milyon ton artışla 474 milyon ton olmuştur.

2013 yılında, üretim ve stok seviyesinin yüksekliğine bağlı olarak Tayland başta olmak üzere dünya pirinç fiyatlarında düşüş gözlenmektedir.

2013 YILI TAHIL ÜRETİMİ Türkiye’de 2012 yılında; 20,1 milyon ton buğday, 7,1 milyon ton arpa, 370 bin ton çavdar, 210 bin ton yulaf, 4,6 milyon ton mısır, 880 bin ton çeltik üretimi yapılmıştır. 2013 yılında ise buğday üretiminin % 9,7 artışla 22,05 milyon tona, arpa üretiminin % 11,3 artışla 7,9 milyon tona, çavdar üretiminin % 1,4 azalışla 365 bin tona, yulaf üretiminin % 11,9 artışla 235 bin tona, mısır üretiminin % 28,2 artışla 5,9 milyon tona, çeltik üretiminin % 2,3 artışla 900 bin tona ulaştığı tahmin edilmektedir (TÜİK 2. Tahmin).

2012 yılında 33,4 milyon ton olan toplam hububat üretimi ise 2013 yılında % 12,3 artışla 37,5 milyon ton olarak tahmin edilmiştir. Türkiye, geniş bir ürün yelpazesine imkân veren iklim ve ekolojik özellikleri nedeniyle tarımsal üretim açısından avantajlı bir konumda olup, TMO’nun alımını yaptığı ürünlerde, kendine yeterlilik açısından iyi durumdadır.

Türkiye’nin buğday tüketimi 18-18,5 milyon ton, arpa tüketimi de 6–7 milyon ton, çeltik tüketimi yaklaşık 600 bin ton, mısır tüketimi ise ikame ürünlerin fiyatlarına bağlı olarak 5,5-6 milyon ton civarında olup üretim tüketimi karşılayacak seviyededir. Ülkemizde üretilen ihtiyaç fazlası buğdaylar, mamul madde haline getirilerek ihraç edilmektedir.

TÜRKİYE TAHIL PİYASASININ SON BİR YILLIK DEĞERLENDİRİLMESİ TMO, Türkiye hububat piyasasının düzenlenmesine yönelik olarak piyasaları yakından takip etmekte, piyasa koşullarının üreticilerin aleyhine seyrettiği durumlarda müdahale fiyatı açıklayarak peşin alım yapmakta, piyasa fiyatlarının üreticiler lehine seyrettiği durumlarda ise emanet alım ve diğer müdahale araçlarını kullanarak üretimin sürdürülebilirliği ve piyasaların düzenlemesi adına politikalar oluşturmaktadır. Bu kapsamda TMO, piyasa düzenlemesi için gerekli her türlü tedbiri zamanında alarak uygulamaya geçmektedir.

Türkiye’de 2013 yılı hububat hasadı, mevsim normallerinin üzerinde seyreden sıcaklık nedeniyle geçen yıla göre daha erken başlamıştır. Arpa hasadı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 30 Nisan’da, buğday hasadı Akdeniz Bölgesi’nde 10 Mayıs’ta başlamıştır. Bu kapsamda hasatla birlikte, piyasa fiyatları üretici aleyhine oluşmadan, müdahale alım fiyatları açıklanıncaya kadar, 20 Mayıs tarihinde tüm kesimlerden taahhütname karşılığı alımlara başlanmıştır.

7 Haziran 2013 tarihinde müdahale alım ve satış fiyatları ile alım politikaları açıklanmıştır. Buna göre Anadolu Kırmızı Sert buğday müdahale alım fiyatı 720 TL/Ton olarak belirlenmiştir. Bu fiyat, % 11,5-12 oranında protein içeren buğdaylar için belirlenmiş olup proteini % 13 ve üzerinde olan, süne oranı düşük kaliteli buğdaylarda fiyat ton başına 742 TL’ye kadar çıkabilmektedir.

Makarnalık buğday alım fiyatı 765 TL/Ton olarak belirlenmiştir. Bu fiyat, % 12-12,5 oranında protein içeren makarnalık buğdaylar için belirlenmiş olup proteini % 13,5 ve üzerinde olan, süne oranı düşük kaliteli makarnalık buğdaylarda fiyat ton başına 788 TL’ye kadar çıkabilmektedir. Piyasa koşullarının üretici lehine seyrettiği arpa, çavdar, yulaf ve tritikale için 2013 yılında müdahale alım fiyatı açıklanmamış, taahhütname karşılığı alım yapılmıştır.

2013 yılında açıklanan müdahale alım fiyatına, Bakanlığımız tarafından verilen prim ve diğer destekler de (Gübre, Toprak Analizi, Sertifikalı Tohumluk ve Mazot Desteği) dâhil edildiğinde, üreticinin eline geçen net fiyat; Anadolu Kırmızı Sert buğday için (123 TL/Ton) 843 TL/Ton, makarnalık buğday için (123 TL/Ton) 888 TL/Ton’a ulaşmaktadır.

2013 dönemi 1. ürün mısır hasadı ülkemizde 01 Ağustos 2013 tarihi itibariyle başlamıştır. Hasatla birlikte piyasa fiyatlarının üretici aleyhine (580-594 TL/Ton) gelişmeye başlaması üzerine, 07 Ağustos 2013 tarihinde mısır müdahale alım fiyatı 640 TL/Ton olarak açıklanarak tüm işyerlerimizde peşin ve emanet alımlara başlanmıştır.

640 TL/Ton olarak belirlenen müdahale alım fiyatı, Bakanlığımızca verilen 56 TL/Ton prim ve diğer desteklerle birlikte 696 TL/Tona yükselmektedir.Diğer ürün alımlarında olduğu gibi mısır alımlarında da tam randevulu sisteme geçilmiştir.

28 Kasım 2013 tarihi itibariyle Kurumumuz 1.305.112 ton peşin, 18.248 ton emanet alım yapmıştır. Alımı yapılan mısırın ortalama fiyatı 629 TL/Ton olarak gerçekleşmiştir. Alımı yapılan 1.305 bin ton mısırın tutarı 796 milyon TL olup bunun 773 milyon TL’si üreticilere ödenmiştir. Vadesi gelmeyen borç miktarı ise 22 milyon TL’dir. 28 Kasım 2013 tarihi itibariyle; Türkiye’nin 1. ürün mısır hasat oran % 97 olup 2. ürün hasat oranı % 58’dir.

TMO’ya mısır arzının yoğun olduğu bölgelerde, işyerlerimizin mevcut depo kapasitelerine ilave olarak üçüncü şahıslardan depo ve kurutma cihazları kiralamak suretiyle mevcut depo kapasitesi, alım noktası sayısı ve günlük alım kapasitesi arttırılmıştır. Bazı noktalarda vardiyalı alım sistemi uygulanmaktadır. Vardiyalı alım yapılan noktalarda, alım yoğunluğuna bağlı olarak gün içerisinde 16 veya 24 saat alım yapılmaktadır.

TMO tarafından 2012 yılında 37 alım noktasında (29 sabit işyeri, 1 geçici alım merkezi ve üçüncü şahıslardan kiralanan 7 depolama ünitesi ile toplam 37 alım noktasında) 125 bin ton mısır alımı gerçekleştirilirken, 2013 yılında 7 şube merkezi, 40 ajans amirliği, 18 tesisli ekip, 5 geçici alım merkezi ve 67 adet kiralık depo olmak üzere toplam 137 noktada 1.305.112 ton alım yapılmıştır. Alımların 50.646 tonu geçici alım merkezlerinde gerçekleştirilmiştir.

Mısır alım yoğunluğunun seyrine göre alım yapılan nokta sayısı daha da artırılabilmektedir. Mısır hasadının başladığı günden 28 Kasım 2013’e kadar, ülke genelinde 1.540.251 ton mısır için randevu alınmış olup alınan randevular kapsamında 1.305.112 ton mısır TMO’ya satılmıştır. Randevuların gerçekleşme oranı % 85’tir. Bu tarihten sonra ise 202.613 ton mısır için randevu alınmış olup randevu alma işlemleri devam etmektedir.

Kuruluşumuz tarafından 24 Ekim 2013 tarihinde 190 bin ton mısırın ihracat ihalesi gerçekleştirilerek satışı yapılmıştır. Ülkemizde çeltik hasadı 8 Eylül 2013 tarihinde başlamış olup 7 Kasım 2013 tarihinde tamamlanmıştır. Ülkemizde üretimi yapılan çeltiklerin % 74’ünü Osmancık, % 17’sini Baldo, % 9’unu ise diğer çeşitlerin oluşturduğu tahmin edilmektedir.

Hasat öncesi piyasalarda çeltik stokunun kalmaması, Dolar kurunun artmasına bağlı olarak ithal ürün maliyetlerinin yükselmesi ve yerli ürüne olan tüketici talebinin artması nedeniyle piyasada işlem gören çeltik fiyatları TMO’nun öngördüğü fiyatın üzerinde seyrettiğinden, müdahale alım fiyatlarının açıklanmasına gerek duyulmamaktadır.

Ayrıca 26 Nisan 2013 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile 1 Eylül 2015 tarihine kadar kullanılmak üzere TMO’ya sıfır gümrük vergisi ile 100 bin ton pirinç ithalatı için tarife kontenjanı tahsis edilmiştir.

Müdahale alım fiyatları açıklanırken; ürün maliyetleri (gübreleme, ilaçlama, toprak hazırlığı, ekim, sulama, bakım, hasat harman, arazi kirası ve bunlar için harcanan işgücü ile mazot fiyatları vs.), üretim miktarı, ekonomik göstergeler, refah payı, üretimin sürdürülebilirliği, dünya piyasalarındaki gelişmeler ve geçtiğimiz yılın fiyatları dikkate alınmaktadır. Ürün maliyetleri ise Bakanlığımızın Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsünce belirlenmektedir.

TMO 2013 yılında uyguladığı alım politikaları çerçevesinde, Türkiye genelinde 1.987.290 ton peşin, 286.453 ton emanet hububat (buğday, arpa) alımı yapmıştır. Ayrıca 28 Kasım 2013 tarihi itibariyle 1.305.112 ton peşin, 18.248 ton emanet mısır alımı yapılmıştır. Alımı yapılan mısırın ortalama fiyatı 629 TL/Ton olarak gerçekleşmiş olup 2013 yılı mısır alımları devam etmektedir.

Kurumumuz, yukarıda da belirtildiği üzere, dünyadaki ve Türkiye’deki hububat üretim durumu ile hububat piyasalarını yakından takip ederek her yıl alım politikalarını belirlemektedir. Hasat başında düşük seviyeleri gören buğday fiyatları, TMO buğday müdahale alım fiyatlarının açıklanmasını müteakip yükselişe geçmiştir. Türkiye genelinde Ağustos-Ekim ayları arasında 720 TL/Ton civarında seyreden AKS ekmeklik buğday fiyatları, son dönemde sektörün yüksek kaliteli buğday talebinin artması ve Rusya’daki fiyat artışlarının da etkisiyle Kasım ayı başlarından itibaren artış eğilimine geçmiştir.

Buğday fiyatlarındaki artış eğilimine karşılık olarak Kuruluşumuzun stoklarındaki buğdayları satışa açarak yaptığı geniş kapsamlı piyasa müdahalesi sonrasında, fiyatların düşüş göstermesi beklenmektedir. Halihazırda 28 Kasım 2013 tarihi itibarıyla piyasa fiyatları; buğdayda 749 TL/Ton, arpada 571 TL/Ton, mısırda 595 TL/Ton, 60 randımanlı Osmancık çeşit çeltikte ise 1.495 TL/Ton civarında seyretmektedir.