Natalja Skuratovic
Kıdemli Satış Müdürü
CESCO EPC GmbH

Genellikle yeni bir yıla girerken,  geçen yıla bir göz atıp önümüzdeki yıl için bize ışık tutacak bir rehber arayışı içinde oluruz. Dünya son birkaç yıl içinde dramatik bir dönüşüm geçirdi. Pandeminin neden olduğu tedarik zinciri kısıtlamaları, Ukrayna’da savaşın patlak vermesiyle yerini tedarik zinciri aksaklıklarına bıraktı ve tahıl piyasalarında birçok dramatik değişiklik meydana geldi.

Genel olarak emtia piyasaları ve özel olarak tahıl piyasaları, savaşın neden olduğu büyük dalgalanma ile uğraşmak zorunda kaldı. Karadeniz buğdayının erişebilirliğine ilişkin endişeler, bu yaz ihraç edilebilir tahıl fazlasını düşüren Avrupa’daki en büyük kuraklıkla birleşti ve 2008’den bu yana piyasalardaki en büyük fiyat artışını ateşledi. Tahıl fiyatları, Mayıs 2022 ortasında rekor seviyelere yakın şekilde zirve yaptı. O zamandan bu yana fiyatların yüksek seviyelerden geri geldiğini gördük, ancak tahıl piyasaları gergin ve dalgalı olmaya devam ediyor. Öyle ki Fransa’nın Rouen limanında teslim edilen standart Fransız buğday için en yüksek ve en düşük fiyat farkı ton başına 180 Euro’ya ulaştı! Kasım 2019’un başında bir ton Fransız ekmeklik buğdayının FOB fiyatının 180 Euro olduğunu hatırlatırsak, piyasalardaki dalgalanmanın boyutunu daha iyi ortaya koymuş oluruz. Hiçbir piyasa oyuncusu, bu değişken tahıl piyasasında yönünü değiştirmek  yerine zikzaklar çizerken yakalanmak istemez. Öte yandan ise piyasalara dair tahmin yürütmenin saçmalığı ve beyhudeliği hiç bu kadar belirgin bir şekilde ortaya çıkmamıştı.

Mısır, geleneksel olarak dünya buğday fiyatları seviyesi için iyi bir turnusol testidir. Mısır’da tahıl alımlarından sorumlu kamu kuruluşu Emtia Tedariki Genel Müdürlüğü (GASC), 27 Aralık’ta düzenlenen ve Dünya Bankası tarafından finanse edilen yılın son ihalesinde, şubat ayında teslim edilmek üzere 200 bin ton Rus buğdayı için 339 $/ton fiyatla sözleşme imzaladı. Mısırlılar bu fiyatı, başlangıçta taahhüt edilen 80 bin tonluk miktarı, 200 bin tona çıkaracak kadar beğendiler. Karadeniz navlun ücretleri ve sigorta sorunları göz önüne alındığında, bunu telafi edecek kadar düşük olması için Fob değerleri üzerinde ek bir baskı olması kaçınılmazdır.

Çin, tüm emtia sektörü için çok büyük bir faktör. Küresel ekonomik yavaşlama, 2020-2021 sezonunda gördüğümüz Çin’in buğday alma iştahını azaltacaktır. USDA, 2022/2023 sezonunda Çin buğday üretiminin geçen yıla göre 2 milyon ton, iç tüketiminin de 4 milyon ton azalacağını tahmin ediyor. Yani, iki yıl önce 16 milyon ton olan yerel üretim ve tüketim arasındaki fark, 9 milyon tona düşecek. Küresel durgunlukla ilgili artan bir endişe var ve bu, denklemin talep tarafını olumsuz etkiliyor. Çin’deki amansız Covid salgını ve durgunluk endişeleri, sözleşmeli yemlik tahıl stokunun tüketilmeden kalabileceği ve önümüzdeki çeyreğe devredeceği anlamına gelebilir. Bu da anlık talep ve yakın fiyatlar için pek iyiye işaret değil.

ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA), 2022’de açıkladığı son dünya tahıl arzı ve talebi raporunda büyük bir değişiklik yoktu. Arjantin’in buğday üretim tahminini düşürdüler. Arjantin’de hasat neredeyse bitti ve rekoltenin yaklaşık 11-12 milyon ton olduğu tahmin ediliyor. Bu da iç talebin 6 milyon ton olduğu göz önüne alındığında, geçen sezon 16 milyon ton buğday ihraç eden Arjantin’in bu sezon sadece 5-6 milyon ton buğday ihraç potansiyeli olduğu anlamına geliyor. 

USDA, Avustralya için buğday üretim tahminini ise 36,3 milyon tona yükseltti. Kanada’nın 2022/23 sezonu  buğday üretimi de USDA tarafından 33,8 milyon ton olarak tahmin ediliyor. Bu, 5 yıllık rekorun %10 üzerinde ve Kanada’nın en büyük üçüncü buğday hasadı olarak kayıtlara geçecek.

ABD’de piyasa, rekabet gücünün olmamasından olumsuz etkileniyor. ABD buğdayı, AB ve Karadeniz rekabeti karşısında hâlâ pahalı. Ukrayna buğdayının ton başına fiyatı 300 dolar olduğu bildirilirken, yüzde 11,5 proteine sahip Fransız buğdayı da ton başına 300 dolar olarak fiyatlandırılıyor. AB’nin son ihracat güncellemesi, AB buğday sevkiyatlarının hâlâ geçen yılın yüzde 5-6 üzerinde olduğunu gösteriyor. Bu nedenle, aralık tatili öncesi son ihracat rakamlarının beklenenden daha iyi olmasına rağmen, ihracat hâlâ bugüne kadar eğrinin gerisinde kalıyor.

Rusya’nın Aralık 2022 buğday ihracatı, 4,1 milyon ton olarak öngörülüyor. Bu, aralık ayının ilk yarısındaki olumsuz hava koşulları ve gergin lojistik şartları göz önüne alındığında etkileyici 2017 rekorunun sadece 0,2 milyon ton gerisinde. Kesinlikle Karadeniz ve Azak’taki hava, aralık ayının ilk yarısında Rus tahıl sevkiyatlarının ilerlemesini olumsuz etkileyen çok zor koşullarına göre önemli ölçüde iyileşti. Ancak yeni yılın ikinci haftasında açıklanan ani bir soğuk hava dalgası var. Kış tahılını korumak için önemli bir kar örtüsü olmadan sıcaklığın eksi 20-25 derecelere düşmesi bekleniyor. Bu nedenle durumun yakından izlenmesi gerekecek.

Buğday piyasasının kilit noktası, Rus çiftçilerin kış tatilinden sonra ocak ortasında piyasaya döndüklerinde tahıllarını satmaya ne kadar agresif bir şekilde hazırlandıkları olacak. Şüphesiz, hâlâ satacak çok fazla eski mahsulleri var. Rusya Federal İstatistik Servisi Rosstat, 1 Aralık itibarıyla Rus buğday stoklarını 25.6 milyon ton olarak veriyor. Bu durum, potansiyel olarak fiyatları düşürebilir. Zayıf ruble kesinlikle Rusya’nın buğday ihracatının rekabetçi olmasına yardımcı oluyor. Rus para biriminin değeri, Nisan 2022’nin sonundan bu yana ABD doları karşısında bu kadar düşük olmamıştı.

Özetle, yeni yılda tahıl piyasalarının yönünü belirleyecek olan şey, jeopolitik belirsizlik ve kuzey yarımküredeki hava koşulları karşısında alım hızıyla dengelenen satış hızı olacak.

Unutmamamız gerekir ki AB, enerji arzı için Orta Doğu’ya bağımlı durumda. Suudi Arabistan eskiden ABD’nin müttefikiydi, ancak şimdi Çin›e daha da yakınlaşıyor. Çin de Rusya’nın yanında yer alıyor. Rusya’nın Ukrayna’ya operasyon başlattığı gün, Çin yönetimi Rusya’nın tüm bölgelerinden buğday ithalatını onayladı ve Rus tahılı için alternatif bir pazar sağladı.

Bu son olaylar, dünyayı şu anda iki büyük bloğa ayıran, dünyayı net arz ve talebe dayalı piyasa ekonomisinden daha da uzaklaştıran jeopolitik manzaradaki büyük değişikliklerden kaynaklandı. Önümüzdeki birkaç yıl içinde ticaret akışı hareketlerinin nasıl gelişeceği belli olacak. Ancak şu an için mevcut denge, aralarında stratejik öneme sahip emtiaların da bulunduğu sermaye akışlarında ve mal akışında meydana gelen potansiyel değişiklikler nedeniyle kırılgan.

Sonuç olarak, hoşumuza gitsin ya da gitmesin, tahıl piyasalarını, artık küreselleşmenin hızlandığı, tahılın, sermayenin ve insanların serbest dolaştığı geçmiş yıllardaki gibi analiz edemeyiz. Tüm bunlar dramatik bir şekilde değişiyor ve kaçınılmaz olarak 2023’te de tedarik zincirlerini bozmaya devam edecek. Hiç şüphesiz tahıl piyasalarında ilginç bir yıl bizi bekliyor.