“Küresel buğday piyasasının, Karadeniz’deki savaş risklerini önemli ölçüde hafife aldığını hissediyoruz. Dünya buğday arz ve talebi dar durumda ve hâlâ büyük ölçüde Karadeniz arzına bel bağlıyor. Ve bölgede ise hâlâ yakın zamanda bitecek gibi görünmeyen bir savaş var. Aynı zamanda rekor seviyede fonun, buğdayda kısa pozisyonda olduğunu görüyoruz. Bölgede kötü bir şey olursa, bu büyük kısa dönemli fonun ve küresel fiyatların ne olacağını hayal edin. 21. yüzyılın en büyük savaşı sırasında bir barut fıçısı üzerinde oturuyormuşuz gibi geliyor.”

Andrey Sizov
Genel Müdür
SovEcon

24 Şubat, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin birinci yıl dönümüydü. İkinci yılına giren savaş, dünya tahıl arzını ve ticaretini ciddi şekilde etkiledi. Savaşın, küresel tahıl piyasaları üzerindeki etkileri hissedilmeye de devam ediyor. Çatışmaların başlamasından bu yana Ukrayna'dan dünya piyasalarına yapılan tahıl ihracatı önemli ölçüde darbe aldı. Tahıl tedarikindeki kesinti, zaten pandemi sürecinde yükselen fiyatları daha da artırdı ve küresel gıda krizini derinleştirdi. 22 Temmuz 2022'de, Birleşmiş Milletler ve Türkiye’nin arabuluculuğunda imzalanan anlaşma ile Karadeniz'den tahıl sevkiyatı için güvenli bir deniz koridoru açılması ile birlikte tahıl fiyatları savaş öncesi seviyelere geriledi. Küresel piyasaları rahatlatan anlaşma, Kasım 2022'de 120 günlüğüne uzatıldı. Ancak bu süre mart ayında doluyor. Dünya tahıl piyasalarında şimdi gözler, anlaşmanın bir kez daha uzatılıp uzatılmayacağına çevrilmiş durumda.

Geçtiğimiz yıl Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasının hemen ardından savaşın muhtemel etkileri üzerine Karadeniz bölgesinin önde gelen tarımsal danışmanlık şirketlerinden SovEcon'un Genel Müdürü Andrey Sizov ile bir röportaj yapmıştık. Geçen yıl yaşananlar, Sizov'un tahminlerinin ne kadar doğru olduğunu gösterdi.  Savaşın birinci yıldönümünde yine Sizov ile tahıl piyasalarının geleceğini konuştuk.

Tecrübeli analist, tahıl ithal eden ülkelere arz şoklarından kaçınmaları adına ne tavsiye ediyor? Karadeniz tahıl anlaşmasının akıbeti konusunda hangi senaryolar konuşuluyor? Küresel tahıl piyasalarını hangi riskler bekliyor? Tahıl piyasalarının en güvenilir analistlerinden Andrey Sizov, Değirmenci’ye verdiği özel röportajda işte bu kritik konulara ilişkin görüşlerini paylaşıyor.

Rusya-Ukrayna savaşının başlamasının hemen ardından yaptığımız röportajda, savaşın uzamasının tahıl ithalat faturalarını daha da yukarı çekeceğini söylemiştiniz ve haklı çıktınız. Çatışmaların birinci yıldönümünü geride bırakırken savaşın tahıl piyasalarına etkileri hakkındaki değerlendirmelerinizi bizimle paylaşır mısınız?

Savaştan en çok etkilenen buğday piyasası oldu. Chicago Ticaret Borsası vadeli işlemlerinde buğday kontratlarının fiyatı rekor bir hızla artış gösterdi. En yakın kontrat sadece üç haftada %70'ten fazla arttı. O zamanlar piyasa, Karadeniz’deki buğday arzının tamamen duracağını fiyatlıyor gibi görünüyordu.

Hedge fonlarının önemli ölçüde kısa pozisyonda olması da bu yükselişe yardımcı oldu. Şubat ortasında 37 bin kontrat kısa pozisyondaydı ve bunu, acilen buğday satın alarak karşılamak zorunda kaldılar. O haftalarda birçok marj tamamlama talebi geldiğine inanıyorum.

Ancak Karadeniz’den tahıl ihracatı devam etti. Geçici bir duraksamanın ardından Rusya, Karadeniz limanlarından buğday sevkiyatını sürdürdü. Ukrayna da tahıl sevkiyatlarını karayolu ve Tuna nehrine yönlendirmeye başladı.

Piyasa, Karadeniz'in hâlâ tahıl ihracatı yapabildiğini anlayınca sert bir şekilde tersine döndü. Ukrayna'nın aylık tahıl sevkiyatını iki kattan fazla artırmasına imkan tanıyan tahıl koridoru anlaşması, piyasanın aşağı yönlü hareketine çok yardımcı oldu. Muhtemelen anlaşmanın arkasındaki kilit kişi olan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın çok ikna edici olduğu görülüyor.

Tüm bu sürecin ardından şimdi buğday fiyatları bir yıl öncesine göre daha düşük seviyede. 2022 yılının ilk yarısında piyasanın, Karadeniz arz risklerini olduğundan fazla değerlendirdiğini, şimdi ise bu riskleri hafife aldığına inanıyoruz.

Savaş, hayatınızda ve SovEcon’da ne gibi değişikliklere yol açtı?

Bu benim için büyük bir trajedi. Ukrayna ve Rusya'daki birçok insan için büyük bir trajedi. Ukrayna'yı özgür ve barış içinde görmeyi umuyorum. Ekibimize gelecek olursak, zaten birkaç yıldır farklı ülkelerde uzaktan çalışıyorduk ve bu da nispeten bu sürece hızlı uyum sağlamamıza yardımcı oldu.

Karadeniz tahılına ihtiyaç duyan ithalatçı ülkeler, tahıl piyasalarında arz şokuna neden olan bu savaş sırasında ne gibi dersler çıkardı? Bu tür şoklara karşı ne gibi önlemler alındı? Savaş, dünya tahıl ticaretini nasıl etkiledi?

Muhtemelen tahıl ithalatına bağımlı bazı ülkelerin yerli üretimi artırmaya çalışacaklarını göreceğiz. Ancak, olumsuz iklim koşulları nedeniyle bu tür çabalar büyük bir başarı getirmeyecektir. Yurt içinde üretilen tahıl, ithalata göre daha pahalı olacak ve vergi mükelleflerinin cebinden daha fazla para çıkması gerekecek. (Yerel üretimi artırmayı hedefleyen) Bu tür programların başlatılması nispeten kolay, ancak sonuca ulaştırmak zordur.

Bazı ülkeler daha az tahıl ithal ediyor olabilir. Ancak bu, Karadeniz ülkelerinden 200 dolara bir ton buğday almak yerine, değerli su rezervlerinin harcanması ve buğday yetiştirmek için gübre, makine ve diğer girdilere daha fazla para harcayarak bir ton buğdayı 400 dolara mal etmekle sonuçlanır.

Büyük tahıl ithalat faturası olan bir ülke olsaydım ve fiyat şoklarına karşı bir tür koruma sağlamak isteseydim, risklerimi finansal türev ürünler (derivates) yoluyla azaltmayı düşünürdüm. Kavramsal olarak Meksika'nın ham petrol ihracat geliriyle yaptığına benzer bir şey…

Karadeniz tahıl anlaşmasının mart ayı içinde yeniden uzatılması gerekiyor. Ancak anlaşmanın akıbeti konusunda belirsizlik var. Anlaşmanın yenilenme olasılığını nasıl değerlendiriyorsunuz? Kapsamı genişletilebilir mi? Rusya hangi şartlarla anlaşmayı uzatmaya için yeşil ışık yakar?

Bugün, yani 28 Şubat itibariyle, Ankara-Moskova arasında bir ihtilaf olmadıkça uzatma şansının %90’nın üzerinde olduğuna inanıyorum. Ama anlaşma şartlarının değişeceğinden şüpheliyim.

Çatışmalar, Ukrayna'da tahıl ekimlerini nasıl etkiledi?

Ukrayna Tarım Bakanlığı’na göre ülkede kışlık buğday alanı, savaş nedeniyle 6,3 milyon hektardan 3,8 milyon hektara düştü. Ancak nihai ekim alanının 4,1 milyon hektar olacağına inanıyoruz. 2022’de 20,4 milyon ton olan buğday üretiminin de yeni sezonda 18,2 milyon ton olacağı tahmin ediliyor.

Savaşta Ukrayna tarım alanları ve tarımsal ekipmanlar zarar gördü. Çiftçiler topraklarını terk etmek zorunda kaldı. Üreticiler finansal kayıplara uğradı. Ukrayna tahıl arzındaki düşüş orta vadede tahıl piyasalarını nasıl etkileyecek?

2022-23 sezonu Ukrayna tahıl ve ihracat sorunlarının şimdiden fiyatlandığını düşünüyorum. Ukrayna buğday ve mısır ihracat programının yaklaşık %80'i tamamlandı ve tahıl koridoru anlaşması uzatılmadan önce bile bu oran %100'e ulaşacak.  

2023-24 sezonu ise büyük ölçüde savaşın gidişatına bağlı olacak. Örneğin, Ukrayna'nın güneydoğu bölgelerindeki muhtemel bir karşı saldırısı, ülkenin yeni buğday mahsulü üzerinde doğrudan etkiye sahip olabilir. Buğday, ağırlıklı olarak Ukrayna’nın güneyinde yetiştiriliyor. Rusya, askerlerini kuzeydoğu bölgelerine sürmeye karar verirse bu durum, mısır ve ayçiçeği gibi ilkbahar mahsullerinin ekimini etkileyebilir. 2023'te bir ateşkes görecek miyiz? Birçok senaryo var.

Savaşın, Ukrayna tarımı üzerindeki etkisini abartmayacağım. Savaş bittiğinde ve yıllar sürmezse sektör nispeten hızlı toparlanabilir diye düşünüyorum. 2022 yılında Ukraynalı çiftçiler, topyekun savaşa rağmen nispeten iyi bir hasat elde ederek dayanıklılık gösterdi. Barış olduğunda neler yapabileceklerini hayal edin…

Gelelim Rusya’ya...Rusya'nın buğday ihracatının hızla arttığını görüyoruz. Rusya buğday ihracatına dair tahminlerinizi de paylaşır mısınız?

21/22 sezonunda 33,4 milyon ton buğday ihraç eden Rusya’nın, bu sezon 44,2 milyon ton ile rekor seviyede buğday ihraç edeceğini tahmin ediyoruz. Sevkiyatlar şu anda gerçekten hızlı ama 2022/23 sezonu ihracat döneminin yavaş başlamasını telafi edemiyorlar.

Batı’nın savaş sebebiyle getirdiği yaptırımlar Rusya'nın tahıl ihracatını nasıl etkiledi?

Daha uzun uyumluluk, ödemeler ve sigorta ile ilgili sorunlar nedeniyle Rusya ile iş yapmak daha pahalı. Bununla birlikte, bu sezon Rusya tahıl ihracatının ana sorunları, 2022’nin ikinci yarısındaki güçlü ruble ve katı ihracat vergisidir. 2023’ün ilk yarısında Rus buğdayı yine oldukça rekabetçi, stoklar rekor seviyede. Ancak Rusya, altyapı tıkanıklıkları nedeniyle tahıl sevkiyatını artıramıyor. Bu durum, rekor düzeydeki yeni buğday mahsulünün bir kısmının, liman kapasiteleri kaldıramayacağı için ülke içinde sıkışıp kalacağı Avustralya'ya biraz benziyor.

2023/24 sezonuna dair Rusya buğday hasadı için ilk öngörülerinizi de paylaşabilir misiniz?

2022'de 104,4 milyon ton buğday üreten Rusya’nın gelecek sezon 85,3 milyon ton rekolte elde edeceğini tahmin ediyoruz. Önemli bir buğday bölgesi olan Rusya'nın güneyindeki kuraklık sebebiyle tahminimizi biraz düşürdük. Ancak, şu anda vejetasyon döneminin başlamasından hemen önce tam zamanında yağmurlar yağıyor.

Peki, Ukrayna'daki savaş dışında önümüzdeki aylarda tahıl fiyatlarını etkileyecek diğer temel faktörler sizce neler?

Küresel buğday piyasasının, Karadeniz’deki savaş risklerini önemli ölçüde hafife aldığını hissediyoruz. Dünya buğday arz ve talebi dar durumda ve hâlâ büyük ölçüde Karadeniz arzına bel bağlıyor. Ve bölgede ise hâlâ yakın zamanda bitecek gibi görünmeyen bir savaş var.

Aynı zamanda rekor seviyede fonun, buğdayda kısa pozisyonda olduğunu görüyoruz. Bölgede kötü bir şey olursa, bu büyük kısa dönemli fonun ve küresel fiyatların ne olacağını hayal edin. 21. yüzyılın en büyük savaşı sırasında bir barut fıçısı üzerinde oturuyormuşuz gibi geliyor.