Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) Mayıs ayında yayınlanan raporunda,  2015/16 sezonu verilerine göre; dünyada toplam yağlı tohumlar üretimi yaklaşık 521 milyon tondur. Soya fasulyesi, 313 milyon tonluk üretim miktarıyla ilk sırada yer almaktadır. Soya fasulyesini 70 milyon tonluk üretim miktarıyla kanola, 40,56 milyon tonluk üretim miktarıyla yer fıstığı, 40,51 milyon tonluk üretimle ayçiçeği, 35,9 milyon tonluk üretimle pamuk tohumu ve 15,9 milyon tonluk üretim miktarıyla palm çekirdeği takip etmektedir.

Dünya genelindeki üretim miktarlarına bakıldığında en yoğun üretilen yağlı tohumların soya fasulyesi, kanola, pamuk tohumu, yer fıstığı, ayçiçeği ve palm çekirdeği olduğu görülmektedir. Dünyada ve Türkiye’deki pazar değeri her geçen gün artan bu ürünler; yağ üretimin yanı sıra un, yem, biodizel gibi endüstrilerde de hammadde veya katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.

Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) Mayıs ayı raporuna göre, 2017/18 sezonunda dünya genelindeki yağlı tohum üretiminin çok hafif artması beklenmektedir. Soya fasulyesi üretiminin Brezilya ve ABD’nin üretimlerinin yıldan yıla düşmesiyle birlikte önceki rekor seviyesinden aşağıya düşeceği öngörülmektedir. Diğer tüm önemli yağlı tohumlarda daha fazla üretim artışı beklenmektedir. 2016/17 döneminde gözlenen düşüşün ardından, kolza tohumu alanının artmasıyla birlikte üretimin de ılımlı bir şekilde artması beklenmektedir. Ayçiçeği, yer fıstığı ve Hindistan cevizi üretiminin de biraz artacağı tahmin edilmektedir. Pamuk tohumu ve palm çekirdeği üretiminin 2017/18 sezonunda güçlü bir sıçrama göstermesi beklenmektedir.

Global yağlı tohum tüketiminin, ezilmiş soya üretiminde Çin’in güçlü bir büyüme göstermesiyle yüzde 4 artacağı öngörülmektedir. Soya talebinin iç tüketimin üretimden daha hızlı artmasıyla sağlam bir oranda büyümesi beklenmektedir ve böylece stok yapımının azalması öngörülmektedir. Özellikle pamuk tohumu, palm çekirdeği gibi diğer yağlı tohumların tüketiminin de artması beklenmektedir.

Dünyada ve Türkiye’de yağlı tohumlar, bitkisel yağ ve mamulleri sektörünün son 20 yıl içerisinde büyük bir ivme kazandığı görülmektedir. Talep açısından bakıldığında ise gelişmekte olan ülkelerin artan gıda taleplerinin yanında biodizel talebi de öne çıkmaktadır. Ancak son yıllarda giderek artan ve az gelişmiş ülkelerde büyük sorunlar yaratabilecek olan küresel gıda ihtiyacı göz önüne alındığında, yağlı tohum üretiminin yakıt amacıyla kullanılmasının tarım sektörünü olumsuz etkileyeceği dile getirilmektedir. Ayrıca yapılan araştırmalar, tüm dünyadaki bitkisel yağların biodizele çevrilmesi durumunda, dünyanın sadece bir aylık yakıt ihtiyacının karşılanabildiğini göstermektedir. Dolayısıyla yağlı tohumların gıda dışında kullanılması halen ciddi bir tartışma konusudur. Yağlı tohumların gıda amaçlı kullanımına bakıldığında, yağ üretimi öne çıkmaktadır. Yağ üretiminin yanı sıra bu bitkilerden bazıları un ve diğer gıda maddelerine katkı olarak da kullanılabilmektedir. Bu ürünlerin işlenmesi sonucunda ortaya çıkan atıklar da yem hammaddesi veya katkısı olarak değerlendirilmektedir.

DÜNYA YAĞLI TOHUM ÜRETİMİ Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) 2015/16 sezonu verilerine göre; dünyada toplam yağlı tohumlar üretimi yaklaşık 521 milyon tondur. Soya fasulyesi, 313 milyon tonluk üretim miktarıyla ilk sırada yer almaktadır. Soya fasulyesini 70 milyon tonluk üretim miktarıyla kanola, 40,56 milyon tonluk üretim miktarıyla yer fıstığı, 40,51 milyon tonluk üretimle ayçiçeği, 35,9 milyon tonluk üretimle pamuk tohumu ve 15,9 milyon tonluk üretim miktarıyla palm çekirdeği takip etmektedir.

USDA raporuna konu olan 7 yağlı tohumun toplam üretiminin, 2016/17 sezonunda da son 3 sezondur olduğu gibi artış göstermeye devam ettiği ve 566 milyon tona ulaştığı tahmin edilmektedir. 2017/18 sezonunda ise yağlı tohum üretiminin 572 milyon tonu bulacağı öngörülmektedir.

Dünya yağlı tohum üretiminde öne çıkan ülkelere bakıldığında; ABD’nin 521 milyon ton olan toplam dünya üretiminin 115,8 milyon tonunu gerçekleştirdiği ve bu üretim miktarıyla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. ABD’yi 99 milyon tonluk üretim miktarıyla Brezilya, 60,7 milyon tonluk üretim miktarıyla Arjantin, 54,4 milyon tonluk üretim miktarıyla Çin ve 29,7 milyon tonluk üretim miktarıyla Hindistan takip etmektedir.

DÜNYA SOYA ÜRETİMİ VE ÜRETİCİ ÜLKELER Soya ya da soya fasulyesi, Doğu Asya’ya özgü olan ve çoğunlukla yenebilir fasulyesi için yetiştirilen bir tür baklagil. Ancak Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), tohumunda ihtiva ettiği %18-19 oranındaki yağ nedeniyle soya fasulyesini baklagilden ziyade yağlı tohum olarak sınıflandırılmıştır. Soya fasulyesi, içeriğindeki yağ miktarı nedeniyle dünya genelinde tercih edilen bir ürün haline gelmiştir.

Soya fasulyesinin yaklaşık %85’i soya küspesine ya da bitkisel yağa dönüştürülür. Yağı alınmış soya küspesi, hayvan yemleri ve birçok hazır yemek çeşidi için önemli ve ucuz bir protein kaynağıdır. Soyadan elde edilen bitkisel yağ ise soya fasulyesi bitkisinin işlenmesi ile oluşan bir diğer önemli gıda maddesidir. Bu yağ birçok endüstriyel uygulamada kullanılmaktadır.

Soya, dünyada en yoğun yetiştirilen yağlı tohum çeşididir. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 313 milyon ton olan dünya soya fasulyesi üretiminin 2016/17 sezonunda 348 milyon tona yükseleceği tahmin ediliyor. USDA’nın 2017/18 sezonuna ilişkin soya üretim öngörüsü ise yaklaşık 3,5 milyon tonluk düşüşle 344 milyon tondur.

2015/16 sezonu verilerine göre, ABD’nin gerçekleştirdiği üretim miktarı 106,8 milyon ton civarındadır. ABD’nin 2016/17 sezonunda ise üretimini 117,2 milyon tona çıkardığı tahmin edilmektedir. USDA’nın ABD için 2017/18 öngörüsü 115,8 milyon tondur. 2015/16 sezonu verilerine göre; ABD’yi 96,5 milyon tonluk üretimle Brezilya takip ediyor. Brezilya’nın 2016/17 sezonunda 111,6 milyon tonluk soya fasulyesi üretimi gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Soya üretiminde üçüncü sırada yer alan Arjantin, 2015/16 sezonunda 56 milyon tonluk üretim miktarına sahiptir. Aynı dönemde Çin’in 11,7 milyon tonluk üretim miktarına; Hindistan’ın ise 7 milyon tonluk üretim miktarına sahip olduğu görülmektedir. 2017/18 sezonunda Çin’in 13,8 milyon ton; Hindistan’ın ise 11,5 milyon ton soya fasulyesi üretimi gerçekleştireceği öngörülmektedir.

Ezilmiş soya üretiminde ise Çin ilk sıradadır ve 2015/16 sezonunda 81,3 milyon tonluk ezilmiş soya üretimi gerçekleştirmiştir. Ezilmiş üründe Çin’i ABD, Arjantin, Brezilya ve Avrupa Birliği takip etmektedir.

DÜNYA KANOLA (KOLZA) ÜRETİMİ VE ÜRETİCİ ÜLKELER Kanola, kolzanın ıslahı sonucu elde edilmiş, erüsik asit ve glukosinolat ihtiva etmeyen bir bitki türüdür. Üretim masrafları diğer ürünlerden, özellikle buğdaydan daha azdır. Buğdaydan 1 ay önce hasat edildiğinden üreticiye erken gelir sağlar. Hayvancılıkta yeşil yem ve silaj olarak değerlendirilir. Küspesi, protein ve selüloz bakımından ayçiçeği ve pamuktan daha zengin ve besleyicidir.

Kanolanın ilk önce Kanada’da geliştirilmesinden dolayı, ona İngilizce “Canadian Oil Low Acid” (düşük asitli Kanada yağı) sözcüklerinden türeme, “kanola” adı verilmiştir. Kanola, tanesinde bulunan %38-50 yağ ve %16-24 protein içeriği ile önemli bir yağ bitkisidir. Gıda sanayiinde, nötr özelliği nedeniyle kızartma veya konserve yağı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca biodizel üretiminde ve yem hammaddesi olarak da kullanılmaktadır.

Kanola, bitkisel yağ kaynağı olarak üretilen yağlı tohumlu bitkiler arasında, üretim miktarı açısından ikinci sırada yer almaktadır. Dünyada yıllık üretimi 70 milyon ton civarındadır. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 70 milyon ton olan dünya kanola üretimi, 2016/17 sezonunda 68,8 milyon tona gerilediği tahmin edilmektedir. USDA’nın 2017/18 sezonu için öngörüsü 72,7 milyon tondur.

2015/16 sezonu verileri bazında AB ülkeleri, 21,9 milyon tonluk üretim miktarıyla dünya kanola üretiminde ilk sırada yer alıyor. AB’nin 2016/17 sezonunda 20,3 milyon ton kanola üretimi gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. 2015/16 sezonunda AB ülkelerini 18,3 milyon tonluk üretim miktarıyla Kanada takip etmektedir. Kanada’nın 2016/17 sezonunda 18,5 milyon ton üretim gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Söz konusu sezonda bu ülkeleri sırasıyla; 14,9 milyon ton üretim miktarıyla Çin; 5,9 milyon tonluk üretim miktarıyla Hindistan takip etmektedir. 2016/17 sezonunda Çin’in yaklaşık 13,5 milyon ton; Hindistan’ın yaklaşık 6,9 milyon ton kanola üretimi gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir.

DÜNYA AYÇİÇEĞİ ÜRETİMİ VE ÜRETİCİ ÜLKELER Ayçiçeği, ihtiva ettiği yüzde 65-70’lik yağ oranı nedeniyle günümüzün en önemli yağ bitkilerinden biridir. Ayçiçeği yağı, yemeklik kalitesi yönünden tercih edilen bitkisel yağlar arasında ilk sırayı almaktadır. Dolayısıyla dünyadaki birçok ülkede, ekonomik düzeyde tarımı yapılmaktadır.

Ayçiçeği tohumlarının bin tanesinin ağırlığı 70 ile 200 gram arasındadır. Yağlı çeşitlerin tohumları daha küçük, çerezlik çeşitlerin ise daha büyüktür. Tanesi küçük olan tohumlarda yağ oranı daha fazla, tanesi büyük olanlarda ise daha düşüktür. Ayçiçeği tohumlarında, yüzde 35 oranında kabuk ve yüzde 65 oranında da iç bulunmaktadır. Kabuklu tohumların yağ oranı yüzde 45-55; içteki yağ oranı ise yüzde 65-70 dolayındadır. Ayçiçeğinden elde edilen yağ, yemeklerde, salata, kızartma ve balık konservelerinde; sanayide ise boya ve sabun yapımında kullanılır. Ayçiçeği küspesinde önemli oranda (yüzde 20) protein ve bir miktar yağ (yüzde 1-7) bulunduğu için çok besleyici bir hayvan yemidir. Öğütülmüş ayçiçeği tablaları küçükbaş ve kümes hayvanları için yem olarak kullanılmaktadır. Ayçiçeği tohumunun kabuğu; mayaların hazırlanmasında, alkol ve furfurol elde edilmesinde hammadde olarak kullanılır. Ayçiçeği tohumları Türkiye’de yaygın bir şekilde çerez olarak da tüketilmektedir.

USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 40,5 milyon ton olan dünya ayçiçeği üretiminin 2016/17 sezonunda 45,6 milyon tona ulaştığı tahmin edilmektedir. 2017/18 sezonu için USDA’nın öngördüğü miktar ise 46 milyon tondur.

2015/16 sezonu verilerine göre, başlıca ayçiçeği üreticileri arasında Ukrayna, Rusya, AB, Arjantin ve Türkiye gelmektedir. Ukrayna’nın 2015/15 sezonunda gerçekleştirdiği üretim miktarı 11,9 milyon ton civarındadır. 2016/17 sezonunda 13,7 milyon tonluk bir üretim gerçekleştirdiği tahmin edilen Ukrayna’nın 2017/18 sezonu için öngörülen rakam 13,5 milyon tondur. 2015/16 sezonunda Ukrayna’yı 9 milyon tonluk üretimle Rusya takip etmektedir. Rusya’nın 2016/17 sezonunda 10,8 milyon tonluk ayçiçeği üretimi gerçekleştireceği tahmin edilmektedir. Ayçiçeği üretiminde üçüncü sırada yer alan AB, 2015/16 sezonunda 7,7 milyon ton üretim miktarına sahip. AB’nin ayçiçeği üretiminin 2016/17 sezonunda 8,3 milyon tona yükseldiği tahmin edilmektedir. Aynı dönemde Türkiye’nin üretimin ise 1,1 milyon tondan 1,4 milyon ton seviyesine ulaşması beklenmektedir.

DÜNYA PAMUK TOHUMU ÜRETİMİ VE ÜRETİCİ ÜLKELER Bir lif bitkisi olan pamuk, lif ile yüzde 40 oranındaki tohumdan oluşur. Pamuk, bir lif bitkisi olmasının yanı sıra tohumunda ihtiva ettiği yüzde 40 yağ oranı nedeniyle iyi bir yağ bitkisi olarak değerlendirilir. Pamuk tohumunun kullanım alanı oldukça geniştir. Bu alanlardan bir tanesi hayvancılık için yem ürünleri üretimidir. Hayvan yeminin yanı sıra pamuk tohumları insan beslenmesi için de iyi bir protein kaynağıdır. Tek başına veya diğer bitki ve hayvansal protein kaynaklarıyla karıştırılarak kullanılabilir. Ayrıca pamuk tohumu çekirdeklerinden çıkarılan yağ, yemeklerde ve salatalarda kullanılmaktadır. Katı yağ ve margarin üretiminde de pamuk tohumu yağı oldukça önemli bir unsurdur. Bu tohumlar, içeriğindeki yüzde 41 protein oranı ve omega-9 yağ asitleri gibi doğal besleyiciler sayesinde, organik gübre olarak da kullanılabilmektedir. Pamuk tohumlarının son bir kullanım alanı ise kozmetik ürünleridir.

Pamuk tohumu, dünyada soya, kanola, yerfıstığı ve ayçiçeğinden sonra 5’inci sırada yer alan yağlı tohum bitkisidir. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 35,9 milyon ton olan dünya pamuk tohumu üretimi, 2016/17 sezonunda 38,7 milyon tona ulaştığı tahmin edilmektedir. Pamuk tohumu üretiminin 2017/18 sezonunda da yükselişini sürdüreceği ve 41,7 milyon ton yükseleceği öngörülmektedir.

2015/16 sezonu verilerine göre başlıca pamuk tohumu üreticileri arasında Hindistan (11,2 milyon ton), Çin (8,6 milyon ton), ABD (3,6 milyon ton), Pakistan (3 milyon ton) ve Brezilya (1,9 milyon ton) gelmektedir.

DÜNYA YER FISTIĞI ÜRETİMİ Dünya bitkisel yağ üretiminde kullanılan yaklaşık 8 yağ bitkisinden ilk üçü arasında yer alan yerfıstığı, baklagiller familyasından olan tek yıllık ve yazlık bir bitkidir. Bileşiminde yüzde 45-55 yağ, yüzde 20-25 protein, yüzde 16-18 karbonhidrat, yüzde 25 mineral madde bulunur.

Yerfıstığı, insan gıdası olmanın yanı sıra sanayinin çeşitli alanlarında da büyük miktarlarda kullanılmaktadır. Yerfıstığı yağı yemeklik olarak katı ve sıvı halde kullanıldığı gibi balık konserveciliğinde, bisküvi, pasta, şekerleme ve sabun yapımında da kullanılır. Yerfıstığından yağ çıkarıldıktan sonra geriye kalan küspe, çok değerli bir yem maddesidir. Ayrıca yerfıstığı bir baklagil bitkisi olduğu için bitki kısımları da çok değerli bir hayvan yemidir. Yerfıstığının ana ve yan ürünlerinin çok değişik kullanım alanı olmasına rağmen büyük kısmı çerez olarak tüketilmektedir. Buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak başarıyla yetiştirildiği için üreticiye ek bir gelir sağlamaktadır.

Yer fıstığı, bitkisel yağ kaynağı olarak üretilen yağlı tohumlu bitkiler arasında, üretim miktarı açısından dördüncü sırada yer almaktadır. Dünyada yıllık üretimi 40-43 milyon ton arasındadır. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 40,5 milyon ton olan dünya yer fıstığı üretimi, 2016/17 sezonunda 42,3 milyon tona ulaştığı tahmin edilmektedir. Dünya yer fıstığı üretiminin 2017/18 sezonunda ise 43,2 milyon ton seviyesine yükseleceği öngörülmektedir.

2015/16 sezonu verilerine göre başlıca yer fıstığı üreticileri arasında Çin (16,4 milyon ton), Hindistan (4,4 milyon ton), Nijerya (3 milyon ton), ABD (2,7 milyon ton) ve Sudan (1,8 milyon ton) gelmektedir.

DÜNYA YAĞLI TOHUM TİCARETİ Global yağlı tohum ticaretinin Çin’den gelen talep artışıyla yükseleceği öngörülüyor. Güçlü talep artışı üretim artışını geçtiği için stokların 2017/18’de neredeyse hiç değişmeden kalacağı tahmin ediliyor. Bununla birlikte, ABD ve Brezilya’daki bu yılki ürünlerden elde edilen rekor seviyedeki verilerin, eğilim seviyelerine ulaşamaması durumunda bile, yeterli arz sağlanacağından emin olabilirsiniz. Kolza tohumu, pamuk tohumu ve palm çekirdeği stoklarının büyümesi beklenirken, yerfıstığı ve ayçiçeği tohumlarının azalması beklenmektedir.

Dünya ticaretine konu olan yağlı tohum miktarı, 140 ile 170 milyon ton arasındadır. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) 2015/16 sezonu verilerine göre; dünya yağlı tohumlar ticareti yaklaşık 153,8 milyon ton civarındadır. USDA’nın dünya yağlı tohum ticaretinde dair verilerinde ithalat ve ihracat miktarları arasında bazı farklılıklar söz konusudur. Bu yüzden veriler, ithalat ve ihracat ortalaması üzerinden değerlendirilmektedir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda 153,8 milyon ton olan dünya yağlı tohum ithalatının 87,9 milyon tonluk kısmını tek başına Çin gerçekleştirmektedir. 87,9 milyon ton yağlı tohum ithal eden Çin’i, 20 milyon tonluk ithalat miktarıyla AB; 5,9 milyon tonla Meksika ve 5,7 milyon tonla Japonya takip etmektedir. 2015/16 sezonunda toplam yağlı tohum ihracatının 152,9 milyon ton olduğunu açıklayan USDA verilerine göre; Brezilya ve ABD dünyanın en büyük yağlı tohum ihracatçıları konumunda. Brezilya 54,6 milyon ton ve ABD ise 53,7 milyon ton yağlı tohum ihracatı gerçekleştirmiştir.

125 milyon tonluk ithalat ve ihracat miktarıyla dünya yağlı tohumlar ticaretinde ilk sırada yer alan soya fasulyesi, tek başına dünya yağlı tohum ticaretinin yaklaşık yüzde 85’ini oluşturmaktadır. Dünya yağlı tohumlar ticaretinde soya fasulyesini 14,5 milyon tonla kanola; 3,2 milyon tonla yer fıstığı ve 1,8 milyon tonla ayçiçeği takip etmektedir.