Buğday, pirinç, mısır ve arpa gibi tahıl ürünlerine kıyasla son derece sınırlı miktarda üretimi yapılan çavdar ve yulaf, özellikle yeni beslenme alışkanları nedeniyle yeniden değer kazanmaya başlamıştır. Yılda 12-14 milyon ton dolayında olan dünya çavdar üretiminin çok büyük bir bölümünü AB ülkeleri ve Rusya sağlamaktadır. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 12,1 milyon ton olarak gerçekleşen dünya çavdar üretimi, 2016/17 sezonunda artışa gidecek ve 13 milyon tona ulaşacak. Yulafta ise 2015/16 sezonunda 22,1 milyon ton olan üretimin, yeni sezonda 22,8 milyon tona ulaşması bekleniyor.
Dünyada çavdar ve yulafın üretimi, buğday, pirinç, mısır ve arpa gibi diğer tahıl ürünlerine kıyasla son derece sınırlıdır. Buğdaygiller familyasından olan çavdar, görünüm olarak arpaya çok benzer. Taneleri buğdaya göre daha ince uzun, kavuzları daha dar, kılçıkları da oldukça kısadır. Daha çok ekmeklik un ve hayvan yemi olarak değerlendirilen çavdarın bileşiminde karbonhidrat, protein, potasyum ve B vitamini bulunur. Çavdar unundan yapılan ekmek de buğday ekmeği gibi hafif olur. Buğday ve çavdar ununda bulunan protein karışımları (glüten) hamurun kabararak esnek ve yumuşak olmasını sağlar. Bu yüzden, başka tahılların unundan ekmek yapılırken hamura buğday ya da çavdar unu katılması tavsiye edilen bir yöntemdir.
Yulaf da buğdaygiller familyasında yer alan bir tahıl ürünüdür ancak görünümü buğday, arpa ve çavdardan son derece farklıdır. Salkım şeklindeki dağınık başaklarıyla diğer tahıl ürünlerinden rahatlıkla ayırt edilebilir olan yulaf, çavdara kıyasla daha yüksek bir üretim miktarına sahiptir. Daha çok hayvan yemi olarak değerlendirilen ve bol miktarda nişasta, protein, vitamin ve mineraller içeren yulaf, kabarma sorunu nedeniyle ekmek yapımında tercih edilmez. Yulaf unundan daha çok lapa ya da gözleme gibi yiyecekler yapılır; taneleri ise özellikle kahvaltı için hazırlanan, besleyici değeri yüksek tahıl karışımlarında ve bisküvi üretiminde kullanılır.
DÜNYA YULAF ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Yılda ortalama 22 milyon ton dolayında olan dünya yulaf üretiminin önemli bir bölümünü AB, Rusya, Kanada ve Avustralya sağlamaktadır. USDA verilerine göre; 2012/13 sezonunda 21,1 milyon ton olarak gerçekleşen dünya yulaf üretimi, 2013/14 sezonunda yaklaşık 2 milyon tonluk artışla 23,4 milyon tona yükselmiştir. 2014/15 sezonunda 22,5 milyon tona gerileyen üretim, 2015/16 sezonunda 22,1 milyon tona kadar gerilemeye devam etmiştir. 2016/17 sezonunda ise üretimde bir miktar artış yaşanacağı ve dünya yulaf üretim miktarının 22,8 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
2016/17 sezonu tahminlerinde ülke sıralamasına baktığımızda; AB ülkelerinin 8,1 milyon tonla, çavdar üretiminde olduğu gibi dünya yulaf üretiminde de ilk sırada yer aldığını görüyoruz. AB ülkeleri 2015/16 sezonunda da 7,5 milyon tonla ilk sırada yer almıştır. AB ülkelerini 4,5 milyon tonla Rusya, 3,2 milyon tonla Kanada, 1,5 milyon tonla Avustralya ve 1,1 milyon tonla ABD, 650 bin tonla Brezilya ve 600 bin tonla Çin takip etmektedir. Kanada ve ABD, 2015/16 sezonuna kıyasla üretimdeki düşüş beklentisinin en yüksek olduğu iki ülke konumundadır. 2015/16 sezonunda 3,4 milyon ton yulaf üreten Avustralya’nın, 2016/17 sezonunda 230 bin ton; 2015/16 sezonunda 1,3 milyon ton üretim gerçekleştiren ABD’nin ise 2016/17 sezonunda yaklaşık 200 bin ton kayıp yaşayacağı tahmin edilmektedir.
Çavdarda olduğu gibi yulafta da tüketim, üretimin gerçekleştirildiği bölgelerde yoğunlaşmakta ve üretimdekine benzer bir tablo sergilemektedir. Genel olarak dünya genelinde 21-24 milyon ton arasında bir yulaf kullanımının olduğu gözükmektedir. 2012/13 sezonunda 21,9 milyon ton civarında olan dünya yulaf tüketimi, 2013/14 sezonunda 23 milyon tona yükselmiş, 2014/15 sezonunda ise 22,4 milyon tona gerilemiştir. 2015/16 sezonunda da gerilemesini sürdüren ve 22,2 milyon tonda seyreden dünya yulaf tüketiminin, 2016/17 sezonunda bir miktar artması ve 22,8 milyon tona ulaşması bekleniyor.
2015/16 sezonundaki 22,2 milyonluk toplam dünya tüketiminde en büyük pay, 7,5 milyon tonluk tüketim miktarıyla (üretimde de olduğu gibi) AB ülkelerine aittir. AB ülkelerinin 2016/17 sezonunda tüketim miktarını bir miktar arttıracağı ve 7,8 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. 2016/17 sezonunda AB ülkelerini 4,5 milyon tonluk tüketimle Rusya, 2,6 milyon tonluk tüketimle ABD, 1,6 milyon tonluk tüketimle Kanada ve 1,1 milyon tonluk tüketimle Avustralya’nın takip edeceği tahmin edilmektedir. Yulaf tüketiminde 2015/16 sezonuna kıyasla en büyük artışın 300 bin tonla Brezilya, 225 bin tonla Avrupa Birliği ve 200 bin tonla Avustralya’da; en yüksek düşüşün ise 100 bin tonla Rusya ve 50 bin tonla Arjantin’de gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
DÜNYA YULAF TİCARETİ
Çavdarda olduğu gibi yulafta da dünya ticaretine konu olan miktar çok azdır. Her yıl ortalama 2-2,5 milyon ton yulaf, ihraç ve ithal edilmektedir. Dünya yulaf ticaretinde, en büyük ihracat payı Kanada’nındır. Kanada, dünya yulaf ihracatının yüzde 70’inden fazlasını gerçekleştiren ülke konumundadır. 2015/16 sezonunda 1,6 milyon ton yulaf ihracatı gerçekleştiren Kanada’nın, 2016/17 sezonunda da 1,7 milyon ton civarında bir ihracat gerçekleştireceği tahmin edilmektedir. 2016/17 sezonuna yönelik yulaf ihracatı tahminlerinde Kanada’yı 300 bin tonla Avustralya, 200 bin tonla AB ülkeleri takip etmektedir.
Yulaf ihracatındaki tabloya benzer bir tablo da dünya yulaf ithalatında karşımıza çıkmaktadır. Yulaf ithalatına bakıldığında, dünya ithalatının neredeyse tamamının ABD tarafından yapıldığı görülmektedir. 2015/16 sezonunda 1,5 milyon ton yulaf ithalatı gerçekleştiren ABD’nin, 2016/17 sezonunda da 1,6 milyon ton ithalat gerçekleştireceği tahmin edilmektedir. Dünya yulaf ithalatında ABD’yi 200 bin tonluk ithalatla Çin, 100 bin tonla Meksika ve 50 bin tonla Japonya takip etmektedir.
DÜNYA ÇAVDAR ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
Yılda 12-14 milyon ton dolayında olan dünya çavdar üretiminin çok büyük bir bölümünü AB ülkeleri ve Rusya sağlamaktadır. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verilerine göre; 2012/13 sezonunda 13,7 milyon ton olarak gerçekleşen dünya çavdar üretimi, 2013/14 sezonunda yaklaşık 2 milyon tonluk artışla 15,7 milyon tona yükselmiştir. 2014/15 düşüşe geçen ve 14,4 milyon tona gerileyen üretim, 2015/16 sezonunda 12,1 milyon tona kadar düşmüştür. USDA verilerine göre, dünya çavdar üretimi 2016/17 sezonunda artışa gidecek ve 13 milyon ton civarında olarak gerçekleşecek.
USDA’nın 2016/17 sezonuna dönük tahminlerinde, AB ülkelerinin 8,1 milyonluk üretimle, 13 milyon tonluk dünya çavdar üretiminde ilk sırada yer aldığı görülmektedir. AB ülkelerini 2,5 milyon tonla Rusya, 800 bin tonla Belarus, 350 bin tonla Ukrayna, 350 bin tonla Türkiye, 325 bin tonla Kanada ve 311 bin tonla ABD takip etmektedir. Bu tahminlere göre AB ülkelerinin çavdar üretimi, 2015/16 sezonuna kıyasla yaklaşık 350 bin ton daha yüksek olacak. Ukrayna hariç, diğer önde gelen çavdar üreticisi ülkelerin üretiminde herhangi bir düşüş beklenmiyor.
Çavdarın çok önemli bir bölümü üretildiği bölgede tüketilmektedir. Bu yüzden ülkelerin çavdar tüketim miktarı ve sıralaması, üretimle hemen hemen aynıdır. USDA verilerinde; 2012/13 sezonunda 13,5 milyon ton civarında gerçekleşen dünya çavdar tüketiminin, 2013/14 sezonunda yaklaşık 2 milyon ton artışla 15,1 milyon tona yükseldiği görülmektedir. 2014/15 sezonunda da 14,3 milyon ton seviyelerinde seyreden tüketim, 2015/16 sezonunda 12,6 milyon tona gerilemiştir. Çavdar tüketiminin, 2016/17 sezonunda da 13 milyon ton seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
2016/17 sezonunda ülkeler bazında tüketim sıralamasının, üretimdeki sıralama ile hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda AB ülkelerinin gerçekleştirdiği çavar tüketimi 8,1 milyon tondur. 2016/17 sezonunda ise bu oran 8,2 milyon ton seviyesine yükselecek. Ancak her iki durumda da AB ülkeleri tüketim sıralamasında ilk sırada yer almaya devam edecek. Tek ülke bazında en büyük tüketim, üretimde de olduğu gibi Rusya’ya aittir. 2016/17 sezonunda 2,3 milyon tonluk çavdar tüketimi gerçekleştireceği tahmin edilen Rusya’yı, 850 bin tonla Belarus, 525 bin tonla ABD, 350 bin tonla Ukrayna takip etmektedir.
DÜNYA ÇAVDAR TİCARETİ
Üretim ve tüketim verilerinden de anlaşıldığı gibi çavdarın büyük bir bölümü üretildiği ülkede tüketilmekte; çok küçük bir miktarı ise komşu ülkelere ihraç edilmektedir. Bu yüzden dünya ticaretine konu olan çavdar miktarı, 2015/16 sezonunda sadece 340 bin ton civarında kalmıştır. 2016/17 sezonunda ise bu miktarın 420 bin tona yükseleceği tahmin edilmektedir.
2015/16 sezonunda dünya ticaretine konu olan çavdar miktarının yarısına yakınını (160 bin ton) AB ülkeleri ihraç etmiştir. 2016/17 sezonunda da AB’nin ihraç miktarının 150 bin tona gerileyeceği tahmin edilmektedir. Her iki durumda da AB, üretim ve tüketimde olduğu gibi ihracatta da ilk sırada yer almaya devam edecek.
2014/15 sezonunda dünya çavdar ihracatında ikinci sırada yer alan Rusya, 2015/16 sezonunda 50 bin tonluk ihracatla üçüncü sırada yer almıştır. Rusya’nın 2016/17 sezonunda da 100 bin tonla üçüncü sırada kalmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. 2014/15 sezonunda 89 bin tonluk ihracat gerçekleştiren ve bu miktarla dünya çavdar ihracatındaki ikinciliğini Rusya’ya kaptıran Kanada’nın, 2015/16 sezonunda 100 bin tonluk ihracatla yeniden ikinciliğe yükseldiği görülmektedir. Kanada’nın 2016/17 sezonunda da 150 bin tonluk ihracatla ikinciliğini koruyacağı tahmin edilmektedir.
Üretim ve tüketim arasındaki farktan da anlaşılacağı üzere dünya çavdar ithalatında en büyük pay ABD’ye aittir. ABD’nin 2015/16 sezonunda gerçekleştirdiği çavdar ithalatı 200 bin tondur. Bunun 2016/17 sezonunda da 200 bin ton civarında olacağı tahmin edilmektedir. 2016/17 sezonunda dünya çavdar ithalatında ABD’yi 100 bin tonla AB ülkelerinin, 25 bin tonla İsrail’in, 20’şer bin tonla da Japonya ve Norveç’in takip edeceği tahmin edilmektedir.
TÜRKİYE’DE ÇAVDAR VE YULAF ÜRETİMİ
Türkiye’de çavdar ve yulaf ekim alanları; buğday, arpa, mısır ve pirincin gerisinden gelmektedir. Türkiye'de 1960 yılında 670 bin hektar olan çavdar ekim alanı, 1987'de 242 bin hektara kadar düşmüştür. Bu alandan elde edilen ürün 1987 verilerine göre 380 bin ton dolayındadır. Ekim alanlarındaki daralma günümüze kadar devam etmiş ve 2011 yılında 128 bin hektara kadar düşmüştür. 2012 yılında bir miktar artış göstererek 143 bin hektara ulaşan ekim alanı, 2013’te 138 bin hektarda kalmış, 2014 yılında 115 bin hektara, 2015 yılında ise 112 bin hektara gerilemiştir.
Ekim alanlarındaki daralmaya rağmen verimlilikte yaşanan artış, üretimin artışında etkili olmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; 2001 yılında 220 bin ton olan Türkiye çavdar üretimi, 2005 yılında 270 bin tona, 2009 yılında 343 bin tona, 2013 yılında ise 365 bin tona ulaşmıştır. Ancak 2014 yılında önemli bir gerileme yaşanmış ve Türkiye’nin çavdar üretimi 300 bin ton seviyesinde kalmıştır. 2015 yılında ise üretim yeniden artışa geçmiş ve 330 bin ton seviyesine ulaşmıştır. Verimlilik ise son 10 yılda yüzde 41 civarında artış göstermiş, 2005 yılında dekara 208 kg olan verimlilik 2015 yılına 294 kg’a ulaşmıştır.
Türkiye’de çavdara kıyasla yulaf ekim alanları çok daha düşüktür. 1938-1960 arasında yulaf ekim alanlarında istikrarlı bir artış söz konusu iken sonraki yıllarda ekim alanları daralmaya başlamıştır. 1938'de 248 bin hektar olan yulaf ekim alanları, 1960'ta 430 bin hektara kadar ulaşmıştır. Ancak 1960’tan itibaren daralma başlamış ve ekim alanları 1975'te 260 bin hektara, 2005 yılında 133 bin hektara, 2012 yılında ise 89 bin hektar gibi çok küçük bir alana gerilemiştir. 2013 yılında 92 bin hektar olan Türkiye’nin yulaf ekim alanı, 2014'te bir miktar artarak 94 bin hektara, 2015 yılında da 103 bin hektara ulaşmıştır.
Ekim alanına paralel olarak üretim, alanın arttığı yıllarda artmış, sonraki yıllarda ise sürekli bir düşüş seyri izlemiştir. 1964 yılında 550 bin tona kadar ulaşan yulaf üretimi, 1980'de 355 bin tona, 1990'da 270 bin tona düşmüştür. 1990'lı yıllardan bu yana da üretimde bir istikrar yakalanamamış ve 2000 yılında 314 bin ton olarak gerçekleşen üretim, 2007'de 189 bin tona kadar gerilemiş, sonraki yıllarda yeniden artışa geçmiş ve 2012 yılında 210 bin tona ulaşmıştır. 2013 yılında da devam eden artış nedeniyle üretim 235 bin tona ulaşmış, ancak 2014 yılında yeniden gerileme yaşanmış ve Türkiye’nin yulaf üretimi 210 bin tonda kalmıştır. 2015 yılında ise ekim alanı ve verimdeki artışla paralel olarak üretim artışa geçmiş ve 250 bin tona ulaşmıştır.