Makedonya değirmencilik endüstrisinin, ülkedeki toplam un talebinin yüzde 65’ini karşıladığı bilinmektedir. Kalan yüzde 35 ise ithal edilmektedir. Sırbistan ise 280’den fazla değirmene sahiptir. Bunların yüzde 85’i düşük kapasiteli değirmenler olmakla birlikte, en büyük iki değirmen ise günde 300 ton kapasite ile çalışmaktadır. Avrupa’nın ekonomik açıdan görece daha az gelişmiş ülkelerden biri olan Makedonya, 18 yıl önce bağımsızlığını kazanmasından bu yana, merkezi ve planlı ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçmiş ve bunun sıkıntılarını halen yaşamaktadır. AB’ye adaylık süreci ve bununla bağlantılı olarak son birkaç yıldır gerçekleştirilen reformlar sonucunda sağlanan makroekonomik istikrar sayesinde, ekonomideki büyüme ve yeniden yapılanma devam etmektedir. 7,2 milyonluk nüfusu ile orta ölçekli bir pazar olarak kabul edilen Sırbistan’ın ekonomik yapısı ise, gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi, tarım ve sanayiden hizmetler sektörüne doğru değişim göstermektedir. Ancak Sırbistan’da tarım sektörünün verimlilik ve üretim artışı bakımından potansiyel ortaya koyduğu kabul edilmektedir. Sektörün uygulanacak doğru politikalarla orta ve uzun vadede ülkenin ekonomik büyümesinde kilit rol oynaması mümkün görünmektedir. GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM Kuzeyde Sırbistan ve Kosova, Batıda Arnavutluk, Güneyde Yunanistan, Doğuda Bulgaristan ile komşu olan Makedonya, 1991 yılında Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etmiştir. Makedonya’nın nüfusunun 2,1 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Ülkenin başkenti ise Üsküp’tür. Ülkede 2015 yılı rakamlarına göre 961 bin civarında çalışabilir nüfus bulunduğu düşünülmektedir. Bu işgücünün % 18,3’ü tarım, % 29,1’i sanayi, % 52,6’sı hizmetler sektöründe çalışmaktadır. Sanayi altyapısı, eski Yugoslavya döneminden miras kalan birkaç yatırımdan ibarettir. Kuzeyde Macaristan, Batıda Hırvatistan ve Bosna Hersek, Güneyde Makedonya ve Kosova, Doğuda ise Romanya ve Bulgaristan ile komşu olan Sırbistan, zengin ormanlarla kaplıdır. Sırbistan, büyük ölçüde pazar güçlerinin hâkim olduğu bir geçiş ekonomisine sahip olmakla birlikte, ekonomide devlet sektörü geniş bir alanda hüküm sürmekte ve birçok yapısal reforma hala ihtiyaç duyulmaktadır. Sırp ekonomisi temel olarak yabancı sermaye destekli imalat sektörüne ve ihracata dayanmaktadır. Dünyadaki finansal kriz, uzun vadede ülkenin kalkınması için ihtiyaç duyulan yapısal ekonomik reformları sekteye uğratmışsa da Sırbistan bu olumsuzlukları yavaş da olsa gidermeye çalışmaktadır. 2014 yılında GSYİH’nın sektörlere göre dağılımının; tarım ve hayvancılık % 8,2, sanayi % 36,9, hizmetler % 54,9 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ Makedonya ekonomisi içinde tarım sektörü geleneksel olarak önemli bir yer tutmaktadır. Diğer taraftan, ülkenin toprak yapısı ve iklimi tarıma çok elverişli olup, özellikle Makedonya’daki ekilebilir alanlardaki toprağın yorgun ve kirlenmiş olmaması da dikkate alındığında, tarım ve hayvancılık sektörünün önemi daha da artmaktadır. Tarım sektörü GSYİH’nın %10,2’sini oluşturmakta ve aktif nüfusun da % 18,3’ünü içermektedir. Başlıca tarım ürünleri; pirinç, pamuk, tütün ve çeşitli meyvelerdir. Koyun ve keçi besiciliği de bir o kadar önemlidir. Sırbistan’da tarım, halen ekonominin temeli ve kırsal alanların gelişimindeki en önemli sektördür. Ülkede nüfusun %44’ü kırsal alanlarda yaşamakta ve %24’ü de geçimini tarımla sağlamaktadır. Sırbistan tarım sektörü, 2013 yılında GSYİH’nın %7,9’unu oluşturmuştur. Aynı zamanda tarım sektörü, Sırbistan ekonomisinde pozitif dış ticaret dengesi veren tek sektördür. En önemli tarım ihraç malları mısır, şeker, buğday ve ayçiçeği yağıdır. Tarım alanlarının %60 kadarı mısır, buğday, arpa, ayçiçeği, soya ve şeker pancarı gibi ürünlerin ekimi için kullanılmaktadır. Tarım sektörünün yoğunlaştığı bölge ülkenin kuzeyinde yer alan ve toplam üretimin %84’ünün yapıldığı Voyvodina bölgesidir. Sırbistan toplam 4,2 milyon hektar ekilebilir araziye sahip olup, bunun %90’ı kişilere aittir. MAKEDONYA’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde Makedonya’nın tahıl üretiminde en yüksek miktarın buğdaya ait olduğu görülmektedir. Makedonya’nın 2006/07 ve 2016/17 sezonları arasında gerçekleştirdiği buğday üretimi, 200-300 bin ton arasında değişmektedir. 2006/07 sezonunda 293 bin ton buğday üreten Makedonya, bu miktarı 2011/12 sezonunda 256 bin tona düşürmüştür. 2012/13 sezonunda üretim 215 bin tona kadar gerilemiş, sonraki sezonlarda ise yeniden artışa geçmiştir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda 250 bin ton seviyesinde gerçekleşen buğday üretimin, 2016/17 sezonunda da artmaya devam etmesi ve 300 bin tona ulaşması beklenmektedir. Makedonya’nın buğday tüketimi ise 2006/07 ve 2016/17 sezonları arasında 300-400 bin ton arasında değişen rakamlarla kaydedilmiştir. 2008/09 sezonunda 440 bin tona yükselen buğday tüketimi, 2012/13 sezonunda 375 bin tona gerilemiş, 2014/15 sezonunda ise bir miktar artış göstererek 400 bin tona ulaşmıştır. USDA verileri 2015/16 sezonunda 405 bin ton seviyesinde olan tüketimin, 2016/17 sezonunda da aynı seviyelerde gerçekleşeceğini tahmin etmektedir. Makedonya’nın tahıl üretiminde ikinci en önemli ürün ise mısırdır. Mısır üretimi 2006/07 sezonunda 147 bin ton olarak kaydedilmiştir. Her ne kadar üretim miktarı 2009/10 sezonunda 158 bin tona yükselse de bu tarihten itibaren düşmeye başlamış ve 2012/13 sezonunda 119 bin tona kadar gerilemiştir. Sonraki sezonlarda da 119 bin ton olarak kaydedilen mısır üretiminin, tüketim miktarından bir miktar daha az olduğu görülmektedir. Mısır tüketimi ise 2006/07 sezonunda 225 bin ton olarak kaydedilirken 2012/13 sezonunda 175 bin tona düşmüştür. USDA verileri ülkenin mısır tüketiminin sonraki yıllarda da hemen hemen bu seviyede seyretmeye devam ettiğini göstermektedir. Makedonya’nın tahıl üretiminde bir diğer önemli tahıl ürünü ise arpadır. Arpa üretiminde 2006/07 ve 2016/17 sezonları arasında düşüş gözlenmektedir. 2006/07 ve 2011/12 sezonları arasında 100 bin tonun üzerinde gerçekleşen üretim miktarı, 2012/13 sezonundan itibaren 90 bin ton olarak kaydedilmiştir. Tüketimde de 2011/12 sezonunda kadar 100 bin tonun üzerinde rakamlar gözlenirken, 2012/13 sezonundan itibaren üretime paralel olarak tüketim miktarının da 90 bin ton olarak kaydedildiği görülmektedir. 2016/17 sezonunda ise bir miktar artış olacağı ve arpa tüketiminin 100 bin ton olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. SIRBİSTAN’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ USDA FAS’ın verilerine göre Sırbistan’ın tahıl üretiminde ilk sırada gelen ürün mısırdır. 2006/07 ve 2011/12 sezonları arasında mısır üretiminin 6 milyon tonun üzerinde gerçekleştiği gözlenirken, bu miktar 2012/13 sezonunda 3,7 milyon tona düşmüştür. 2013/14 sezonunda 5,9 milyon tona, 2014/15 sezonunda ise 7,7 milyon tona yükselen mısır üretimi, 2015/16 sezonunda tekrar 6 milyon tona gerilemiştir. 2016/17 sezonunda ise 7 milyon ton olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Mısır tüketiminde, birbirine yakın rakamlar izlenmektedir. 2007/08 ve 2011/12 sezonları arasında 4 ile 5 milyon ton arasında gerçekleşen üretim, 2012/13 sezonunda 3,5 milyon tona gerilemiş, 2013/14 sezonundan itibarense tekrar 4 milyon tonun üzerine çıkmıştır. 2015/16 sezonunda 4,5 milyon ton olarak kaydedilen ülkedeki mısır tüketiminin, 2016/17 sezonunda da yine aynı seviyelerde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Sırbistan’ın tahıl üretiminde ikinci sırada gelen ürün buğdaydır. Buğday üretimi 2006/07 ve 2012/13 sezonları arasında 1,6 ve 2,1 milyon ton arasında değişen rakamlarla kaydedilmiştir. 2013/14 sezonunda 2,7 milyon tona yükselen buğday üretimi, 2014/15 sezonunda 2,4 milyon, 2015/16 sezonunda ise 2,6 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Ülkedeki buğday üretiminin 2016/17 sezonunda bir miktar artacağı ve 3 milyon tonu bulacağı tahmin edilmektedir. Buğday tüketiminde birbirine yakın rakamlar söz konusudur. Son 10 yılın tüketim verilerine bakıldığında Sırbistan’ın 1,5 ve 1,7 milyon ton arasında buğday tükettiği görülmektedir. 2014/15 sezonunda gerçekleştirilen buğday tüketimi 1,5 milyon ton, 2015/16 sezonunda ise 1,6 milyon tondur. Ülkedeki buğday tüketiminin 2017/18 sezonunda artmaya devam edeceği ve 1,8 milyon ton seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Ülkenin tahıl üretiminde bir diğer önemli ürün ise arpadır. Arpa üretiminin 200 ile 400 bin ton arasında gerçekleştiği görülmektedir. Arpa üretiminde en düşük miktar 244 bin tonla 2010/11 sezonunda gerçekleşirken, en yüksek üretim miktarının 400 bin tonla 2016/17 sezonunda gerçekleşmesi beklenmektedir. Arpa tüketiminde ise üretimdekine yakın rakamlar söz konusudur. Son üç sezonda gerçekleşen tüketim miktarları sırasıyla 325 bin ton (2013/14), 315 bin ton (2014/15) ve 340 bin tondur (2015/16). Tüketimin 2016/17 sezonunda da aynı kalacağı tahmin edilmektedir. MAKEDONYA’DA TAHIL TİCARETİ Hububat üretiminin giderek yetersiz kaldığı Makedonya’da üretimin iç talebi karşılamaya yetmemesi nedeniyle tahıl ithalat miktarı da her geçen yıl artmaktadır. Buna göre, Makedonya’da ticarete en çok konu olan tahıl ürünü buğdaydır. Buğday ithalatı, 2007/08 sezonundan itibaren 100 bin tonun üzerinde seyretmiştir. En yüksek ithalat miktarına 217 bin tonla 2011/12 sezonunda ulaşılmış, bu tarihten itibaren ithalat miktarı gerileme gösterse de 2015/16 sezonunda tekrar 150 bin tona yükselmiştir. 2016/17 sezonunda ithal edilen buğday miktarının ise 135 bin ton olması beklenmektedir. Makedonya’nın tahıl ticaretinde bir diğer önemli ürün ise mısırdır. Mısır ithalatı 2006/07 ve 2016/17 sezonları arasında 100 bin tonun altına seyretmiştir. 2013/14 sezonunda 44 bin ton olarak kaydedilen mısır ithalatı, 2014/15 sezonunda 54 bine, 2015/16 sezonunda ise son 10 sezonun en yüksek miktarı olan 75 bin tona yükselmiştir. 2016/17 sezonunda ithal edilen mısır miktarının ise 60 bin ton olacağı tahmin edilmektedir. SIRBİSTAN’DA TAHIL TİCARETİ Sırbistan’ın tahıl ticaretinin mısır ve buğday ihracatı üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. Oldukça düşük miktarlarda tahıl ithal eden Sırbistan’ın en çok ihraç ettiği ürün ise mısırdır. 2008/09 sezonunda 1 milyon tonun üzerine çıkan mısır ithalatı, 2011/12 sezonunda 2,3 milyon tona ulaşmış ve sonraki 2 sezonda düşüş yaşansa da 2014/15 sezonunda 2,9 milyon tonla en yüksek rakama ulaşmıştır. 2015/16 sezonunda mısır ithalatı 1,7 milyon ton olarak kaydedilirken, bu miktarın 2016/17 sezonunda 2,2 milyon tona yükselmesi beklenmektedir. Buğday ihracatında ise son 10 sezonda genel itibariyle artış gözlenmektedir. 2012/13 sezonunda 688 bin tona ulaşan buğday ihracatı, 2013/14 sezonunda 1,1 milyon ton ile en yüksek seviyeye ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 593 bin tona gerilen buğday ihracatının, 2015/16 sezonunda 950 bin tona ulaştığı görülmektedir. 2016/17 sezonunda ise 1 milyon tonu bulması beklenmektedir. Mısır ve buğday ithalatında ise oldukça düşük rakamlar gözlenmekte, ithalat miktarları son üç sezonda 13 bin tonun altında kalmaktadır. MAKEDONYA VE SIRBİSTAN’DA UN ENDÜSTRİSİ Makedonya değirmencilik endüstrisinin, ülkedeki toplam un talebinin yüzde 65’ini karşıladığı bilinmektedir. Kalan yüzde 35 ise ithal edilmektedir. Bu da aynı zamanda Makedonya’daki değirmencilerin yüzde 65 kapasiteyle çalıştığının da göstergesidir. Yerli değirmenciler tarafından işlemden geçirilen buğdayın ise yaklaşık yüzde 60’ının ithal edildiği bilinmektedir. Yapılan analizlerde sektörün en büyük probleminin endüstrideki rekabet eksikliği olduğu belirtilmektedir. İthal un fiyatları ile rekabet edilememesi buna bir örnektir. Zaman zaman ithal buğdayın fiyatı ithal unun fiyatına oldukça yaklaşmakta, bu da değirmencilik endüstrisini ciddi endişelere sokmaktadır. Sırbistan değirmencilik ve fırıncılık endüstrisinin önemli temsilcilerinden biri olan Mlinpek Zavod’un verilerine göre Sırbistan, 280’den fazla değirmene sahiptir. Bunların yüzde 85’i düşük kapasiteli (1,5 ton/saatten az) değirmenler olmakla birlikte, en büyük iki değirmen ise günde 300 ton kapasite ile çalışmaktadır. Sırbistan tamamen ülke içinde kullanılmak üzere yılda yaklaşık 2 milyon ton buğday üretmektedir. Zaman zaman Macaristan ve Avusturya’dan da kaliteli buğday ithal edilmektedir. Sırbistan yılda 1,2 milyon ton buğdayı işlemden geçirmekte ve 860 bin ton un üretmektedir.