Dünyada çavdar ve yulafın üretimi, buğday, pirinç, mısır ve arpa gibi diğer tahıl ürünlerine kıyasla son derece sınırlıdır. Buğdaygiller familyasından olan çavdar, görünüm olarak arpaya çok benzer. Taneleri buğdaya göre daha ince uzun, kavuzları daha dar, kılçıkları da oldukça kısadır.

Daha çok ekmeklik un ve hayvan yemi olarak değerlendirilen çavdarın bileşiminde karbonhidrat, protein, potasyum ve B vitamini bulunur. Çavdar unundan yapılan ekmek de buğday ekmeği gibi hafif olur.

Buğday ve çavdar ununda bulunan protein karışımları (glüten) hamurun kabararak esnek ve yumuşak olmasını sağlar. Bu yüzden, başka tahılların unundan ekmek yapılırken hamura buğday ya da çavdar unu katılması tavsiye edilen bir yöntemdir.

Yulaf da buğdaygiller familyasında yer alan bir tahıl ürünüdür ancak görünümü buğday, arpa ve çavdardan son derece farklıdır. Salkım şeklindeki dağınık başaklarıyla diğer tahıl ürünlerinden rahatlıkla ayırt edilebilir olan yulaf, çavdara kıyasla daha yüksek bir üretim miktarına sahiptir.

Daha çok hayvan yemi olarak değerlendirilen ve bol miktarda nişasta, protein, vitamin ve mineraller içeren yulaf, kabarma sorunu nedeniyle ekmek yapımında tercih edilmez. Yulaf unundan daha çok lapa ya da gözleme gibi yiyecekler yapılır; taneleri ise özellikle kahvaltı için hazırlanan, besleyici değeri yüksek tahıl karışımlarında ve bisküvi üretiminde kullanılır.

DÜNYA ÇAVDAR ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ

Yılda 12-14 milyon ton dolayında olan dünya çavdar üretiminin çok büyük bir bölümünü AB ülkeleri ve Rusya sağlamaktadır. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verilerine göre;

2014/15 sezonunda 14,4 milyon ton olarak gerçekleşen dünya çavdar üretimi, 2015/16 sezonunda yaklaşık 2,3 milyon tonluk düşüşle 12,1 milyon tona gerilemiştir. 2016/17 sezonunda 12,5 milyon tona yükseldiği tahmine edilen üretimin 2017/18 sezonunda ise 12,6 milyon ton olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir.

USDA’nın 2016/17 sezonuna dönük tahminlerinde, AB ülkelerinin 7,4 milyonluk üretimle, 12,5 milyon tonluk dünya çavdar üretiminde ilk sırada yer aldığı görülmektedir.

AB ülkelerini 2,5 milyon tonla Rusya, 800 bin tonla Belarus, 410 bin tonla Kanada, 390 bin tonla Ukrayna, 350 bin tonla Türkiye ve 342 bin tonla ABD takip etmektedir.

USDA’nın verilerine göre AB ülkelerinin çavdar üretiminin, 2017/18 sezonunda 7,7 milyon tona yükseleceği öngörülmektedir. Rusya, Kanada ve ABD hariç, diğer önde gelen çavdar üreticisi ülkelerin üretiminde herhangi bir düşüş öngörülmemektedir.

Çavdarın çok önemli bir bölümü üretildiği bölgede tüketilmektedir. Bu yüzden ülkelerin çavdar tüketim miktarı ve sıralaması, üretimle hemen hemen aynıdır. USDA verilerinde;

2012/13 sezonunda 13,5 milyon ton civarında gerçekleşen dünya çavdar tüketiminin, 2014/15 sezonunda 14,3 milyon ton seviyelerinde seyreden dünya çavdar tüketimi, 2015/16 sezonunda 12,7 milyon tona gerilemiştir. Çavdar tüketiminin, 2016/17 sezonunda aynı miktarda kaldığı tahmin edilmektedir.

2016/17 sezonunda ülkeler bazında tüketim sıralamasının, üretimdeki sıralama ile hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. USDA verilerine göre 2015/16 sezonunda AB ülkelerinin gerçekleştirdiği çavdar tüketimi 8 milyon tondur.

2016/17 sezonunda ise bu oran 7,8 milyon ton seviyesine düştüğü tahmin edilmektedir. Ancak her iki durumda da AB ülkeleri tüketim sıralamasında ilk sırada yer almaya devam etmektedir. Tek ülke bazında en büyük tüketim, üretimde de olduğu gibi Rusya’ya aittir. 2016/17 sezonunda 2,4 milyon tonluk çavdar tüketimi gerçekleştireceği tahmin edilen Rusya’yı, 800 bin tonla Belarus, 499 bin tonla ABD, 380 bin tonla Ukrayna takip etmektedir.

DÜNYA ÇAVDAR TİCARETİ

Üretim ve tüketim verilerinden de anlaşıldığı gibi çavdarın büyük bir bölümü üretildiği ülkede tüketilmekte; çok küçük bir miktarı ise komşu ülkelere ihraç edilmektedir. Bu yüzden dünya ticaretine konu olan çavdar miktarı, 2015/16 sezonunda sadece 345 bin ton civarında kalmıştır. 2016/17 sezonunda ise bu miktarın 335 bin tona düştüğü tahmin edilmektedir.

2015/16 sezonunda dünya ticaretine konu olan çavdar miktarının yarısına yakınını (160 bin ton) AB ülkeleri ihraç etmiştir. 2016/17 sezonunda da AB’nin ihraç miktarının 125 bin tona gerilediği tahmin edilmektedir. Böylece AB, ihracatta Kanada’nın ardından ikinci sıraya gerilemiştir.

Kanada, 2016/17 sezonunda 150 bin tonluk ihracatla ilk sıraya yükselmiştir. 2015/16 sezonunda 23 bin tonluk ihracatla üçüncü sırada yer alan Rusya ise 2016/17 sezonunda da 25 bin tonla üçüncü sırada kalmaya devam etmiştir. 2017/18 sezonunda da Kanada’nın 150 bin tonluk ihracat öngörüsüyle yine birinci sırada kalacağı düşünülmektedir.

Üretim ve tüketim arasındaki farktan da anlaşılacağı üzere dünya çavdar ithalatında en büyük pay ABD’ye aittir. ABD’nin 2015/16 sezonunda gerçekleştirdiği çavdar ithalatı 217 bin tondur. Bunun 2016/17 sezonunda da 200 bin ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. 2016/17 sezonunda dünya çavdar ithalatında ABD’yi 50 bin tonla AB ülkelerinin, 25 bin tonla İsrail’in, 20 bin tonla da Japonya’nın ve 10 bin tonla Norveç’in takip ettiği tahmin edilmektedir.

DÜNYA YULAF ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ

Yılda ortalama 22 milyon ton dolayında olan dünya yulaf üretiminin önemli bir bölümünü AB, Rusya, Kanada ve Avustralya sağlamaktadır. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 22,3 milyon ton olarak gerçekleşen dünya yulaf üretimi, 2016/17 sezonunda yaklaşık 1 milyon tonluk artışla 23,3 milyon tona yükselmiştir.

2017/18 sezonunda ise üretimde bir miktar gerileme yaşanacağı ve dünya yulaf üretim miktarının tekrar 22,3 milyon tona gerileyeceği öngörülmektedir.

2016/17 sezonu verilerine göre ülke sıralamasına baktığımızda; AB ülkelerinin 8 milyon tonla, çavdar üretiminde olduğu gibi dünya yulaf üretiminde de ilk sırada yer aldığını görüyoruz. AB ülkelerini 4,7 milyon tonla Rusya, 3 milyon tonla Kanada, 1,8 milyon tonla Avustralya ve 940 bin tonla ABD, 828 bin tonla Brezilya ve 785 bin tonla Arjantin takip etmektedir.

Avustralya, ABD ve Brezilya, 2016/17 sezonuna kıyasla 2017/18 sezonunda üretimdeki düşüş beklentisinin en yüksek olduğu iki ülke konumundadır.2016/17 sezonunda 1,8 milyon ton yulaf üreten Avustralya’nın 2017/18 sezonunda 817 bin ton, 940 bin ton üretim gerçekleştiren ABD’nin 160 bin ton, 828 bin ton üreten Brezilya’nın ise 132 bin ton kayıp yaşayacağı öngörülmektedir.

Çavdarda olduğu gibi yulafta da tüketim, üretimin gerçekleştirildiği bölgelerde yoğunlaşmakta ve üretimdekine benzer bir tablo sergilemektedir. Genel olarak dünya genelinde 22-23 milyon ton arasında bir yulaf kullanımının olduğu gözükmektedir.

2014/15 sezonunda 22,2 milyon ton civarında olan dünya yulaf tüketimi, 2015/16 sezonunda 22,1 milyon ton civarında, 2016/17 sezonunda ise 23,3 milyon ton civarında gerçekleşmiştir. 2017/18 sezonunda ise dünya yulaf tüketiminin 23,2 milyon ton olacağı öngörülmektedir.

2016/17 sezonundaki 23,3 milyonluk toplam dünya tüketiminde en büyük pay, 8 milyon tonluk tüketim miktarıyla (üretimde de olduğu gibi) AB ülkelerine aittir. 2016/17 sezonunda AB ülkelerini 4,6 milyon tonluk tüketimle Rusya, 2,5 milyon tonluk tüketimle ABD, 1,6 milyon tonluk tüketimle Kanada ve 1,3 milyon tonluk tüketimle Avustralya takip etmektedir.

2017/18 sezonunda yulaf tüketiminde 2016/17 sezonuna kıyasla en büyük artışın 300 bin tonla Avustralya’da; en yüksek düşüşün ise 60 bin tonla Arjantin’de gerçekleşeceği öngörülmektedir.

DÜNYA YULAF TİCARETİ

Çavdarda olduğu gibi yulafta da dünya ticaretine konu olan miktar çok azdır. Her yıl ortalama 2-2,5 milyon ton yulaf, ihraç ve ithal edilmektedir. Dünya yulaf ticaretinde, en büyük ihracat payı Kanada’nındır. Kanada, dünya yulaf ihracatının yüzde 70’inden fazlasını gerçekleştiren ülke konumundadır.

2015/16 sezonunda 1,6 milyon ton yulaf ihracatı gerçekleştiren Kanada’nın, 2016/17 sezonunda da aynı miktarda ihracat gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. 2016/17 sezonuna yönelik yulaf ihracatı tahminlerinde Kanada’yı 300 bin tonla Avustralya, 200 bin tonla AB ülkeleri takip etmektedir.

Yulaf ihracatındaki tabloya benzer bir tablo da dünya yulaf ithalatında karşımıza çıkmaktadır. Yulaf ithalatına bakıldığında, dünya ithalatının neredeyse tamamının ABD tarafından yapıldığı görülmektedir.

2015/16 sezonunda 1,5 milyon ton yulaf ithalatı gerçekleştiren ABD’nin, 2016/17 sezonunda da yine 1,5 milyon ton ithalat gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Dünya yulaf ithalatında ABD’yi 250 bin tonluk ithalatla Çin, 100 bin tonla Meksika ve 50’şer bin tonla Japonya ile İsviçre takip etmektedir.

TÜRKİYE’DE YULAF ve ÇAVDAR ÜRETİMİ

Türkiye’de çavdar ve yulaf ekim alanları; buğday, arpa, mısır ve pirincin gerisinden gelmektedir. Ekim alanlarındaki daralmaya rağmen verimlilikte yaşanan artış, üretim artışında etkili olmuştur.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; 2001 yılında 220 bin ton olan Türkiye çavdar üretimi, 2005 yılında 270 bin tona, 2009 yılında 343 bin tona, 2013 yılında ise 365 bin tona ulaşmıştır. Ancak 2014 yılında önemli bir gerileme yaşanmış ve Türkiye’nin çavdar üretimi 300 bin ton seviyesinde kalmıştır.

2015 yılında ise üretim yeniden artışa geçmiş ve 330 bin ton seviyesine ulaşmıştır. Ancak 2016 yılına gelindiğinde ise çavdar üretimi yeniden 300 bin tona gerilemiştir.

Türkiye’de çavdara kıyasla yulaf ekim alanları çok daha düşüktür. 1938-1960 arasında yulaf ekim alanlarında istikrarlı bir artış söz konusu iken sonraki yıllarda ekim alanları daralmaya başlamıştır. Ekim alanına paralel olarak üretim, alanın arttığı yıllarda artmış, sonraki yıllarda ise sürekli bir düşüş seyri izlemiştir.

2000 yılında 314 bin ton olarak gerçekleşen üretim, 2007’de 189 bin tona kadar gerilemiş, sonraki yıllarda yeniden artışa geçmiş ve 2012 yılında 210 bin tona ulaşmıştır. 2013 yılında da devam eden artış nedeniyle üretim 235 bin tona ulaşmış, ancak 2014 yılında yeniden gerileme yaşanmış ve Türkiye’nin yulaf üretimi 210 bin tonda kalmıştır.

2015 yılında ise ekim alanı ve verimdeki artışla paralel olarak üretim artışa geçmiş ve 250 bin tona ulaşmıştır. Ancak 2016 yılında Türkiye’nin çavdar üretimi yeniden 225 bin tonlara kadar gerilemiştir.