Dünya genelinde üretim miktarı bakımından bakliyat ürünleri içerisinde en öne çıkan ürün kuru fasulyedir. 2012 yılı verilerine göre; dünya genelinde yaklaşık 23.5 milyon ton olan dünya kuru fasulye üretiminin önemli bir bölümünü Asya ve Amerika gerçekleştirmektedir. Dünya bakliyat grubu üretiminde, kuru fasulyeyi 11,6 milyon tonla nohut, 9,8 milyon tonla bezelye takip etmektedir. Mercimek, nohut, fasulye, bezelye, bakla ve börülceyi içine alan baklagiller, dünyadaki 2 milyardan fazla insan için protein kaynağıdır. Yağ oranı düşük, karbonhidrat oranı yüksek ve besleyicidir. Dünyada insan beslenmesindeki bitkisel proteinlerin yüzde 22’si, karbonhidratların yüzde 7’si; hayvan beslenmesindeki proteinlerin yüzde 38’i karbonhidratların yüzde 5’i yemeklik tane baklagillerden sağlanmaktadır. Beslenmede bitkisel proteinin ana kaynağını oluşturan yemeklik baklagiller, dünya ve Türkiye için çok önemlidirler. Tarla bitkileri yetiştiriciliğinde ise ekim alanı ve üretim bakımından tahıllardan sonra gelen tane ürünüdürler. Dünyadan yaklaşık 50 milyon ton üretim ve 40 milyar dolarlık piyasa değerine sahip bir ürün grubudur. Ancak son yıllarda dünya baklagil üretimi, ülkelerin biyodizel üretimi için mısır ve diğer bazı bitkileri teşvik etmeleri nedeniyle düşmüştür. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde bu bitki grubunun önemi, son yıllarda yaşanan kuraklık vb. nedenlerle azalan üretimle birlikte daha iyi anlaşılmıştır. Türkiye’de tarla bitkileri üretimi yapılan toplam alanın yaklaşık yüzde 74’ünü oluşturan tahıllar birinci, yüzde 8.3’ünü oluşturan yemeklik tane baklagiller ise ikinci sırada yer almaktadır. Kurak ve yarı kurak alanlarda nohut ve mercimeğin, sulu alanlarda ise fasulyenin ekim nöbetine girmesi, gerek birim alanda elde edilen verimin artırılması, gerekse nadas alanlarının azaltılması açısından önemlidir. DÜNYA BAKLİYAT ÜRETİMİ VE ÜLKELERİN YERİ Bakliyat üretimi dünya geneline yayılmış olmakla beraber, ülkeler genel olarak bir veya iki tür bakliyat ürünü üzerinde ihtisaslaşmışlardır. Kuru fasulye üretimi Asya ve Amerika ülkelerinde; nohut üretimi Asya, Afrika ve Amerika ülkelerinde; bakla üretimi Asya, Afrika ve Avrupa ülkelerinde; mercimek üretimi Amerika ve Asya ülkelerinde; börülce üretimi Afrika ülkelerinde; bezelye üretimi ise Avrupa ve Amerika ülkelerinde yoğunluk kazanmıştır. 2000'li yılların başında 55 milyon ton olan dünya bakliyat üretimi, Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) verilerine göre 2007 yılında yaklaşık 48 milyon ton, 2008 yılında ise 47 milyon tonun üzerinde gerçekleşmiştir. 2000 - 2005 arasındaki 5 yılda sürekli büyüyen bakliyat üretimi, 2005 yılından bu yana düşüşe geçmiş ve 2007 yılında, 2000 yılı üretimine yaklaşmıştır. Bakliyat üretimindeki bu düşüşün çeşitli nedenleri vardır. ABD’de sübvansiyonların arttırılması sonucu Kanada’da üreticilerin risk almak istemeyip mercimek üretimlerini kısmaları ve Kuzey Amerika’da üreticilerin kuru fasulye yetiştirmeye istekli olmamaları, Avustralya ve Türkiye’de görülen kuraklık ve fiyatların düşük seviyelerde seyretmesi bu nedenler arasında sayılmaktadır. Bu sorunların büyük bir kısmı günümüzde de devam etmekte ve bakliyat üretimi önemli bir artış kaydedememektedir. FAO’nun verileri dünya bakliyat üretiminin 2010 ile 2012 yılları arasındaki süreçte de 47-48 milyon ton civarında kaldığını göstermektedir. Dünya bakliyat üretimindeki azalmada, verimlilikte görülen azalmanın da etkisi bulunmaktadır. Dünya bakliyat üretiminde verim 2007 yılında yüzde 5 azalmıştır. Bu azalma özellikle Afrika ülkelerinden kaynaklanmaktadır (- %15,6). Gelişmiş ülkelerin üretim verimliliği, gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha fazladır. Amerika kıtasında verimlilik hektar başına yaklaşık 1.168 kg iken, Afrika kıtasında 475 kg’dır. Dünya bakliyat üretimi 2008’den sonraki yıllarda yeniden artışa geçmiştir. Tüm bakliyat çeşitlerinin toplamında üretim, 2009 yılında yaklaşık 50 milyon ton düzeyini yakalamış, 2010 yılında ise 53 milyon tonu aşmıştır. Ürünler bazında dünya bakliyat üretimine bakıldığında, en fazla yetiştirilen bakliyat türünün kuru fasulye olduğu, börülceyle birlikte kuru fasulyenin toplam üretiminin 2009 yılında yaklaşık 21 milyon ton olarak gerçekleştiği görülmektedir. 2010 yılında 23,2 milyon ton olarak açıklanan kuru fasulye üretimini, yine aynı dönemde 10,9 milyon ton ile nohut, 10,2 milyon ton ile bezelye takip etmektedir. Bakla ve mercimek ise bu ürünlerden sonra gelmektedir. 2010 yılında bakla üretimi 935 bin ton, mercimek üretimi ise 3,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. FAO verileri baz alındığında 2008 ile 2012 arasındaki artış şöyledir: 2008 yılında 20,9 milyon ton olan dünya kuru fasulye üretimi 2012 yılında 23,5 milyon tona ulaşmıştır. Nohut üretimi 8,6 milyon tondan 11,6 milyon tona, mercimek üretimi 2,8 milyon tondan 4,5 milyon tona ulaşmıştır. Buna karşılık bezelye üretimi 10 milyon tondan 9,8 milyon tona gerilemiştir. Ekim alanı açısından bakıldığında, dünyada 29 milyon hektar tarım alanının kuru fasulyeye, 12 milyon hektar alanın nohuda, 6 milyon hektar alanın bezelyeye, 4 milyon hektar alanın ise mercimek ekimine ayrıldığı görülmektedir. Bu ekim alanlarının önemli bir kısmı Asya’da bulunmaktadır. Ülkeler itibariyle dünya bakliyat üretiminde yaklaşık yüzde 25’lik payla Hindistan ilk sırayı almakta, bu ülkeyi ise Kanada, Myanmar, Çin Halk Cumhuriyeti ve Brezilya takip etmektedir. Türkiye’nin dünya bakliyat üretimindeki yeri ise yıllara göre 8.’lik ile 10.’luk arasında değişmektedir. DÜNYA BAKLİYAT TÜKETİMİ VE TİCARETİ Dünya bakliyat üretiminin yüzde 80-85’i iç piyasalarda tüketilmekte, yüzde 10-15’lik kısım ise uluslararası ticarete konu olmaktadır. Dünya bakliyat ihracatında en önemli ülke Kanada’dır. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra bakliyat üretimini önemli ölçüde artıran Kanada, üretim artışına paralel olarak önemli bir ihracatçı olmuştur. 2006 yılı verilerine göre Kanada’nın dünya ihracatındaki payı yüzde 25,4’dür. Kanada’dan sonra ABD ikinci büyük ihracatçı olup, bu ülkeleri sırasıyla Çin Halk Cumhuriyeti, Avustralya, Arjantin, Fransa, Türkiye ve Meksika takip etmektedir. Dünya ihracatında 5. sırada yer alan Türkiye’nin payı yüzde 6,7’dir. 2006 yılı verilerine göre Hindistan en büyük ithalatçı ülke olup, dünya ithalatının yüzde 10’unu gerçekleştirmiştir. Hindistan’ı yüzde 6’lık payı ile Pakistan, yüzde 5’erlik payları ile İspanya ve ABD takip etmektedir. Türkiye’nin ise dünya ithalatındaki payı, miktar olarak yüzde 1,7’dir. Dünya bakliyat ticareti ise 2007 yılında değer bazına 5,1 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. Miktar olarak da son beş yılda yüzde 6 artan dünya bakliyat ticareti, 2007 yılında 10,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya bakliyat ihracatında yüzde 37 ile bezelye en büyük paya sahiptir. Dünya ticaretine konu olan bakliyat miktarı, 2007 yılı verilerine göre 10,2 milyon tondur. 2006 yılında yemeklik tane baklagillerin dünya ihracatı değer bazında dikkate alındığında; 1.298 milyon Dolar ile kuru fasulyenin en yüksek ihraç değerine sahip olan ürün olduğu ve kuru fasulyeyi 880 milyon Dolarlık değeriyle bezelyenin takip ettiği görülmektedir. Miktar olarak bezelye, kuru fasulyeden daha yüksek paya sahip olmasına rağmen, ortalama bezelye ihraç fiyatlarının kuru fasulyeden oldukça düşük oluşu, değer olarak kuru fasulyeyi ön plana çıkarmaktadır. Bezelyeden sonra en yüksek ihraç değerine sahip ürünler mercimek, nohut ve bakla şeklinde sıralanmaktadır. Daha güncel değerler için FAO verilerine bakıldığında; 2011 yılında kuru fasulye ihracat miktarının 3,3 milyon tona, ihracat değerinin de 3.074 milyon Dolara ulaştığı görülmektedir. Miktar bazında en çok ihraç edilen ürün olan bezelyede, ihracat miktarının 4,8 milyon tona, ihracat değerinin ise 1,946 milyon dolara ulaştığı görülmektedir. TÜRKİYE BAKLİYAT ÜRETİMİ VE TİCARETİ Türkiye'de kuru baklagillerin ekim alanı son 20 yıl içerisinde önemli oranda azalma göstermiştir. 1992 yılında 18 milyon dekar olan toplam kuru baklagiller ekim alanı, 2012 yılında 7,7 milyon dekara kadar gerilemiştir. 2013 yılında ise bir miktar artmış ve 8 milyon dekara ulaşmıştır. Buna bağlı olarak toplam bakliyat üretimi de son 20 yılda yüzde 50’ye yakın oranda düşmüştür. Ekim alanlarındaki daralmaya karşın verim birçok bakliyat ürününde artış göstermiş, ancak bu verimlilik artışı toplam bakliyat üretiminin artmasını sağlayamamıştır. Bunun neticesinde 1992 yılında 2,1 milyon ton olan toplam bakliyat üretimi, 2012 ve 2013 yılında 1,1 milyon tona kadar gerilemiştir. Ürün bazında üretim miktarına bakıldığında, en yüksek üretimin nohutta olduğu göze çarpmaktadır. Tüik verilerine göre; 2002 yılında 650 bin ton olan Türkiye nohut üretimi, son 10 yılda yaklaşık 150 bin ton gerileyerek 2013 yılında 506 bin tona düşmüştür. Nohuttan sonraki en yüksek üretim miktarı kırmızı mercimeğe ait. 2002 yılında 500 bin ton olan ve 2006’da 580 bin tona kadar çıkan kırmızı mercimek üretimi 2008’de 106 bin tona kadar düşmüş, sonraki yıllarda bir miktar artarak 2013 yılında 395 bin tona ulaşmıştır. Ancak bu artış dahi kırmızı mercimek üretiminin 10 yıl önceki seviyeye yaklaştıramamaktadır. Bir diğer önemli ürün olan kuru fasulyede üretim miktarı 2002 yılında 250 bin ton civarında iken günümüzde 195 bin tona kadar gerilemiştir. Türkiye’deki bakliyat tüketimine bakacak olursak; kişi başına yıllık tüketimin 2010/11 sezonunda 15,5 kilogram olduğu kuru baklagillerde, toplam tüketim miktarı 2007/08 sezonunda 1,1 ton; 2010/11 sezonunda 1,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Baklagillerde en büyük tüketim oranı nohuda aittir. 2007/08 sezonunda 412 bin ton olan Türkiye nohut tüketimi, 2010/11 sezonunda 473 bin tona yükselmiştir. Nohudu, 2010/11 sezonundaki 449 bin tonluk tüketim miktarıyla kırmızı mercimek takip etmektedir. Türkiye’nin kuru baklagiller grubundaki ithalatı ise azalan tarım alanları ve düşen üretim nedeniyle her geçen gün artış göstermeye devam etmektedir. 2007/08 sezonunda 148 bin ton olan toplam bakliyat ithalatı 2010/11 sezonunda 304 bin tona yükselmiştir. Bakliyat grubunda en yüksek ithalat miktarı mercimeğe aittir. 2009 yılında 141 bin ton mercimek ithalatı 2011 yılında 309 bin tona kadar yükselmiş, sonraki yıllarda bir miktar düşerek 2013 yılında 199 bin ton seviyelerine kadar gerilemiştir. Tüik verilerine göre bir diğer önemli ürün olan nohutta, ithalat özellikle son 2 yılda önemli oranda artmıştır. 2009 4 bin ton olan nohut ithalatı, 2012 yılında 34 bin tona, 2013 yılında ise 56 bin tona ulaşmıştır. Kuru fasulyede ise tam tersi bir duru söz konusudur. 2009’da 53 bin ton olan Türkiye’nin kuru fasulye ithalatı, 2012’de 28 bin tona, 2013 yılında ise 24 bin tona gerilemiştir. İthalatta olduğu gibi Türkiye’nin bakliyat ihracatında da en büyük pay mercimeğe ait. 2009 yılında 130 bin ton olan mercimek ihracatı, 2011 yılında 212 bin tona ulaşmış anca sonraki iki yılda biraz gerilemiş ve 2012 yılında 197 bin ton, 2013 yılında ise 178 bin ton olarak gerçekleşmiştir. İhracatta mercimeği nohut takip ediyor. Ancak Türkiye, 2009 yılında 88 bin ton nohut ihraç ederken, bu miktar 2012 yılında 25 bin tona, 2013 yılında ise 19 bin tona gerilemiştir.