Prasad JARIPATKE Bakliyat İşletme Bölümü Başkanı

İnsanlar binlerce yıldır bakliyat ekimi gerçekleştiriyor. En önemlisi de arkeologların, M.Ö. 3300’lü yıllarda yaşamış İndus Vadisi Uygarlığının yerleşim alanı olan Hindistan’ın Pencap eyaletinin Ravi Nehri bölgesinde, bakliyat üretimiyle ilgili izler bulmalarıdır. Bakliyat, sonraki yüzyıllar boyunca da, diğer tüm baklagillerle birlikte hem gıda hem de gıda güvenli için önemli bir katkı olarak düşünülen temel ürünlerden birisi olmaya devam etti.

Gıda ve Tarım Örgütü (FAO); ‘kabuk içinde değişik boyut, şekil ve renklerde bir ile oniki arasında tohum üreten’ baklagil ailesinden 11 tane temel bakliyatı tanımlıyor. Bu ürünler; besleyici içeriklerinden ve protein, karbonhidrat, vitamin ve mineral açısından zengin olduklarından dolayı çok değerli görülüyorlar.

Küresel bakliyat pazarının 2012 yılında 70.4 milyon ton olduğu ve Kanada’nın bakliyat ticaretinin yaklaşık %35’ini elinde bulundurduğu tahmin ediliyor. Bakliyat üretimine %23’lük payıyla katkı sağlayan Hindistan’ın, 2016-17 sezonuna kadar yıllık 18-21 milyon tonluk bakliyat üretimi gerçekleştirmesi bekleniyor. Fakat yalnızca Hindistan’da, hükümetin bakliyat ihracatına olan müdahalelerine rağmen, önemli bir bakliyat sıkıntısı yaşanması bekleniyor. Bu açığı kapatmak için Hindistan’ın Kanada, Myanmar, Avustralya ve bazı Afrika ülkelerinden ihtiyacının %17’lik kısmını ithal etmesi muhtemel gözüküyor. İthal edilecek ürünlerin yarısını sarı bezelye oluştururken kalan yarısını da güvercin bezelye (pigeon pea), siyah gram, maş fasulyesi ve nohut oluşturuyor.

BAKLİYATTAN EN İYİ ŞEKİLDE YARARLANMAK Diğer tüm tahıllar gibi bakliyat da yağ açısından zengin tohum ya da embriyodan oluşan nişastalı endosperm ve kabuk veya gövde olarak adlandırılan koruyucu sert dış katmandan oluşmaktadır. Fakat pirinç ve buğday gibi diğer tahılların aksine, hem taneyi saran tohum kabuğu hem de altındaki endosperm doğal olarak meydana gelen zamk katmanı ile sıkıca birbirine bağlıdır.

Bu bağın gücü bakliyatın türüne ve köküne de bağlıdır ve kabuklarının kolay ya da zor olarak soyulmasında belirleyicidir. Mercimek ve nohutta zamk katmanı gevşek bir şekilde bağlıdır; bu yüzden de oldukça az miktarda ön işleme tabi olurlar. Güvercin bezelye (pigeon pea) ve maş fasulyesi ise kabuklarının soyulması için yağ eklenmesine, tavlamaya ve ara kurutmaya gereksinim duyar.

Tohum kabuğunu soymak ve besleyici çeneğin ikiye ayrılmasını sağlamak için bakliyat; sindirilebilirliği, dokusu, pişirme kalitesi ve lezzetini geliştiren bir süreçle işlenir.

Karmaşık bakliyat işleme sürecinde kullanılan tüm ekipmanlar, minimum endosperm kaybına yol açacak şekilde tane içindeki çeşitli yapışkan etkilerin üstesinden gelmelidir. Bu sebeple; eğer yüksek verim, daha iyi ürün kalitesi ve kar oranında artış isteniyorsa, herhangi bir tesisin işleme akışı belirlenmeden önce hammaddenin özellikleri ve tepkisi hakkındaki bilgilerin edinilmesi esastır. Başarılı bakliyat işleme tesisleri, sadece arzu edilen nihai ürünü üretmek için değil, ayrıca özel gereksinimlerine göre işlenen her bir bakliyatın elden geçirilmesi için de tasarlanıp düzenlenmektedir.

Bakliyat kalitesi, genellikle görünümü ve yabancı maddelerin yokluğu ile tanımlanmaktadır. Kalite açısından da bakliyatlar üç sınıfa ayrılır: birinci sınıf kalitede, keskin kenarlarla sabit bir renge sahip olan bakliyatın üzerinde hiçbir zarar göze çarpmaz; ikinci sınıf kalitede, eşit olmayan kesimlerden dolayı daha düşük kalitede bir görünüm elde edilir; üçüncü sınıf kalitede ise bakliyat, tanenin yarısının olmadığı kırık tanelerden oluşur ve genellikle hayvan yemi olarak satılır.

Son olarak, herhangi bir bakliyatın işlenmesini belirleyen kriter verimdir. Eğer bakliyat işlenirken azami özen gösterilmiyorsa, yüksek oranda yabancı maddeler ve zorlu işleme parametreleri verimi düşürebilir. Tanenin uygun bir şekilde şartlandırılmasıyla birlikte yumuşak bir işleme tutulmasını sağlayan modern teknolojiler mevcuttur. Bühler gibi tecrübeli tedarikçiler sayesinde, yıllar geçtikçe mükemmelleşen bu teknolojiler verimde önemli ölçüde artış sağlayabilirler. Bakliyat üretim sürecine sundukları otomasyon ve çok yönlülük; zararı azaltmaya, yabancı maddelerin daha etkin şekilde ayrıştırılmasına ve daha hafit tane olarak atık koluna atılacak olan değerli ürünlerin daha iyi bir şekilde kurtarılmasına yardımcı olur.

Giderek daha rekabetçi bir dünyada faaliyet gösterdikleri için tüm imalat sanayilerinde olduğu gibi tarımsal emtia işlemcileri için de kârlılık ve sürdürülebilirlik kritik faktörlerdir. Rekabet edebilmek için, bakliyat işleyicileri daha modern ve etkin işleme metotlarını tercih ediyorlar; böylece sabit ürün kalitesi, kayıpların azaltılması ve verimin arttırılması sağlanmış oluyor. Ekipman entegrasyonunda tecrübe ve uzmanlıklarını sunan tanınmış çözüm tedarikçileri tarafından sağlanan tam işleme çözümleri, günümüzün bakliyat işleyicilerini, daha önce tek tek makine parçalarıyla mümkün olmayan verimlilik, tutarlılık, güvenlik ve etkinlik seviyelerine çıkartıyor.

Son teknoloji ürünü otomasyon ve kontrol sistemleri, bakliyat üreticilerine daha yüksek seviyede işleme esnekliği ve daha önce elde edilmemiş derecede ürün verimliliği elde etmede yardımcı oluyor. Ayrıca işleyicilerin işgücüne olan bağımlılığını azaltmaya yardımcı olup daha sorunsuz bir operasyon sunuyor. Arıza süreleri, işleme maliyetleri ve elle müdahalenin azaltılmasıyla elde edilen daha fazla kapasite göz önünde bulundurulduğunda; otomasyon uygulanan bir tesiste geri dönüşler daha hızlı olacaktır.

Bakliyat işleme için başarılı bir anahtar teslim çözüm; tesisi tozdan koruyan ve değirmenin içerisinde en üst seviyede hijyenik çalışma ortamı sağlayan havalandırma sistemleri de dahil, gelen hammaddeden nihai ürünün teslim edilmesine kadarki bütün tesis düzenini kapsar.

Genel işleme akışları değişmemesine rağmen, farklı kökenlere sahip bakliyatların özelliklerindeki önemli farklılıklar, etkili anahtar teslimi çözüm tasarımıyla ortadan kaldırılabilir. Bu farklı özellikler arasında; yabancı madde seviyelerinde, nem içeriğinde, ebatlarında ve veriminde değişiklik ile tohum ve kabuk arasındaki zamk katmanının mukavemeti yer almaktadır.

Gelen maddenin hasar veya saflık miktarı büyük oranda değişiklik gösterebilir ve bu değişiklik gerekli dinlendirme sürelerine, kurutma sıklıklarına ve kabuk soyma geçişlerine yanıt verebilecek şekilde programlanmış tam otomatik anahtar teslim çözümlerle etkin bir şekilde giderilebilir. Tam bir anahtar teslim çözüm, bu zorlayıcı etkenlerin her birini hesaba katmak için tasarlanmıştır. Böyle bir çözüm, en yüksek düzeyde verimle ön temizleme, hassas temizleme, sınıflandırma, kabuk soyma, kesme, optik sınıflandırma ve cilalama süreçlerini yerine getirebilir, verimliliği geliştirebilir ve tutarlı ürün kalitesi, düşük işletim maliyetleri, yüksek randıman sağlayabilir.

Değişen müşteri ve piyasa gereksinimlerini anlamak önemli bir noktadır. Daha karlı bir ürün elde edilmesi, ürünlerin temizlenmesi ve yabancı maddelerden arındırılması ve de istikrar sağlanabilmesi için bir teknoloji tedarikçisinin, bakliyat işlemenin her bir aşamasında yer alan incelikleri anlaması gerekmektedir. En iyi bakliyat işleme çözümü; bu çok önemli ve sürekli genişleyen sanayi içerisinde, üzerine düşen görevi yapabilmesine olanak sağlayan son teknolojiyi kullanması için farklı bakliyatların zorluklarına, gelen maddenin değişen kalitesine ve farklı bölgelerin gereksinimlerine uyum sağlar ve düzenler.