Saad I. Yousif *, Prof. Dr. Mustafa BAYRAM*# *Gaziantep Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü #mbayram@gaztep.edu.tr

BETON BUĞDAY SİLOSU ÖZET Depolamanın amacı, ürün özelliğinin ve tazeliğinin korunmasıdır. Uygun depolama koşulları sağlanamazsa, ürün çeşitliliği, kalitesi ve miktarında kayıplar yaşanır. Bu kayıpların azaltılması, uygun depolama koşulları ve depolama yönetimiyle mümkündür.

GİRİŞ Tarih öncesi zamanlardan bu yana insanlar tarafından gıda olarak kullanılan tahıllar, günümüzün de en önemli ekonomik ürünlerinden kabul edilmektedir. Günümüzde, tahıl depolama prosesi, büyük güçlerin en önemli ekonomik silahlarından bir tanesidir. Bazı ülkelerdeki yanlış depolama koşullarından dolayı tahıllarda % 50’ye varan kayıplar yaşanmaktadır (AlSaaidy, 1983).

Dünya nüfusunun beslenme ihtiyacından dolayı, dünya kaynaklarının sürdürülebilir bir biçimde kullanılması esastır. Son dönemde artan tarımsal üretim, birim alandan daha fazla ürün elde edilmesine dayanmaktadır. Ancak, bu ürünlerin depolama ve işleme durumları çok daha önemlidir. Ürünün hasadından işlenmesine kadar depolanması bir gerekliliktir. Tahılların depolanmasının temel amacı, tahılları hava, kuş, kemirgen ve böcek etkisinden korumaktır. ABD’de, tahıllar genellikle metal depolarda, düz depolarda ve beton silolarda korunmaktadır; bazen, kısa ya da geçici bir süreliğine yerde istiflenmekte ve plastik ile kaplanmaktadır.

Afrika ya da dünyanın gelişen ülkelerinde ise tahıllar, yer altında ve toprak depolarda depolanmaktadır. Drenaj ve güvenlik için depolama sisteminin özelliklerinin ve büyüklüğünün yanı sıra lokasyonu da büyük bir önem taşımaktadır (Brooek, ve ark., 2009).

Hem sebze hem de hayvan kaynaklı gıdalar, uzun süre depolandıklarında yapısında bazı değişimler gösterirler. Bundan dolayı, gıda ve hammaddelerin bozulmadan muhafazasını ve ürünün temel özelliği ile tazeliğinin korunmasını sağlamak depolama işlemlerinin temel amacıdır. Depolamanın amacı, hasat edilen ürünün özelliklerini korumaktır; geliştirmek değildir. Depolama koşullarında tohumun bozulması doğal bir olaydır. Uygun depolama koşullarının sağlanamaması durumunda, ürün çeşidi, kalitesi ve miktarında çeşitli kayıplar yaşanmaktadır (Nasreen, 2000; Sisinan, 2005; Sisinan ve Albut, 2010).

Depolama sırasında tahıl kalitesini etkileyen temel unsurlar entomoloji, mikrobiyolojik ve çevresel faktörlerdir. Bu faktörler, üründe nicel kayıplara neden olan fizikokimyasal ve organoleptik değişiklikler ile sonuçlanır (Iconomou ve ark., 2006). Bozulmalar, filizlenme, ısınma, böcek ve küften kaynaklanan tahıl kaybı, hasat, nakliye ve depolama sırasında her yıl milyonlarca dolara mal olmaktadır. Depolama sırasında yaşanan bu bozulma ve kayıplar, uygun depolama yöntemleri ve depolama yönetimi aracılığı ile düşürülebilir ve bu durum, ülke ekonomisine katkı sağlayacaktır. Sisman ve ark. (2004), depolama koşullarına etki eden farklı depolama tesislerinin, depolama sırasında bu kayıpları artırdığı tespitinde bulunmaktadır.

Tohum, yaşamını sürdürmek için hasattan sonra da solunuma devam eder. Solunum, atmosferik oksidasyonun, tohum bileşenlerini karbon dioksite dönüştürmesidir. Tohumdaki bu fizyolojik prosesten dolayı, tohumda bulunan karbonhidratlar parçalanmakta, su ve ısı açığa çıkmaktadır. Bu olaydan dolayı, tohumda yapısal bozulmalar ve ısınma oluşabilir (Gumuskeserv 1999). Tohum devamlılığı, nem ve sıcaklık gibi depolama koşullarınca etkilenmektedir ve bu parametrelerin düşürülmesi, tohumun depolama ömrünü önemli ölçüde artırmaktadır (Sharmaetal, 2007). Depolama koşulları olarak adlandırılan depo sıcaklığı ve tohumun nem içeriği, kayıpları etkileyen en önemli faktörlerdir. Uygun depolama koşullarının sağlanamaması durumunda, ürün çeşidi, kalitesi ve miktarında çeşitli kayıplar yaşanmaktadır.

TAHIL DEPOLAMA İÇİN FARKLI BİR YÖNTEM Finansal imkânlar, silo ve yardımcı tesislerin inşa edilme imkânlarından dolayı tahılların depolama metotları, ülkeden ülkeye ve bölgeden bölgeye farklılık arz eder. Buğday depolama için kullanılan en önemli metotlar şu şekildedir: • Yer üstü açık depolama (geçici depolama) • Üstü kapalı depolama: Tahılların özellikle torbalarda depolandığı bu depolama metodunda duvarlar konsolide edilir ve güçlendirilir. • Modern silolar: Teknik yönler ve aletler bakımından en gelişmiş ve sofistike yöntemdir ve farklı teknik özellikleri ile birlikte gerekli olan mekanizmalarla donanımlıdır. Depolar, büyüklük, fonksiyon ve kapasite bakımından farklılık gösterir: A – Küçük Silolar: Depolama kapasitesi 5 ile 100 ton arasında değişmektedir ve galvanizli demir levhalar, ahşap veya betondan yapılmaktadır. B – Terminal Silo: Kapasite 500 ile 500 bin ton arasında değişmektedir. Normal silo şekli, duvarlara karşı yatay olarak ve temelinde (depo temeli) dikey iç güçlerin söz konusu olduğu halka şeklindedir.

Beton silo duvarlarının kalınlığı ile kıyaslandığında duvar kalınlığının az olduğu demir sacdan yapılan bu siloların duvarları, beton siloların absorbe ettiğinden daha fazla güç absorbe edebilir.

Silolar için yapım malzemelerinin seçiminde kullanılan farklı faktörler şunlardır: • Maliyet • Hız • Bakım kolaylığı • Yapım kolaylığı • İnşaat zamanı • Temizlik • Yüzey düzgünlüğü • Silo inşası için gerekli teknolojinin varlığı • İnşaat maliyeti • Kullanım ömrü • Depolama kapasitesi • Yükleme ve boşaltma metotları

TAHIL DEPOLAMA İÇİN BETON SİLOLAR Yapılan bir çalışma, silo inşa etmek için hammaddenin kolay bulunmasından dolayı Orta Doğu’daki siloların çoğunlukla betondan yapıldığını ve diğer silo türlerine göre daha uzun kullanım ömürlerine sahip olduklarını göstermiştir.

Ayrıca, beton silonun, en önemli yeri binanın en büyük bölümüdür ve taşıma ve temizlik basınçlarına dayanabilme özelliklerine sahiptir.

Beton siloları dış koşullara ve olumsuz koşullara karşı daha dayanıklıdır. • Yağmur, kar ve sıcaklık gibi olumsuz hava koşullarından dolayı, tahıl nemini etkileyebilir ya da nem içeriğini azaltabilir ve bundan dolayı depolama sırasındaki kayıplara neden olabilir. • Beton siloların çatlayan duvarlarının en önemli dezavantajlarından bir tanesi, önemli oranda tahıl miktarı kaybı yaşanması ve bu çatlakların, böceklerin saklanması için elverişli yerler olmasıdır. • Beton siloların bakım prosesi, diğer türlerle kıyaslandığında çok zordur, pahalıdır ve çok zaman alır.

Beton silolara oranla metal siloların daha fazla kullanılmasını sağlayan bazı avantajları da vardır: • Beton siloları, genelde metal silolardan daha düşük maliyetlidir. • Beton silolarının, korozyona karışı direnci yüksektir. Bu, depolanan büyük miktarda üründen kaynaklanan iç duvar korozyonu ve nemden kaynaklanan dış korozyonu içermektedir. • Korozyondan dolayı siloların yüksek maliyetli boya ile boyanmasına gerek yoktur ve böylece, operasyonel maliyetler azalmaktadır. • Kaynak noktalarında ve bağlantılarında elektrolitik etkilerden kaynaklanan kaygı yoktur. • Metal duvarların özensiz detayları, içe bakan çıkıntı ve kaynaklara neden olabilir ve bu durum, duvar basıncını artırabilir. Bu durum, betonda görülmez. • Beton, birçok metale göre aşınmaya karşı daya dirençlidir. • Beton daha güçlüdür ve bundan dolayı, iç basınç yüklerine daha iyi dayanır. • Beton, birçok metale göre daha yüksek duvar sürtünme açılarına sahiptir. Bu, silindir duvarlarda daha yüksek sürtünme ile sonuçlanırken, silindir ve hazne duvarlarına daha düşük basınç anlamına gelir. • Cıvatalı bağlantılar gibi kaynak kalitesi ya da stres noktaları ile ilgili kaygıya gerek yoktur. • Çevreye sızıntı ile ilgili kaygılara gerek yoktur.

Kaynakça:

1. Al Saaidy. MohammedA.1983, Cereal Technology. Book. P (137, 143, 153, 154, 188). 2. Abid, H., Ali and A. Hussain, 2009. Suitability of different wheat varieties grown in NWFP for bread making and effect of storage time on falling number. Pak. J. NuIr., 8: 616-61 9. 3. Brooker, D.B., F.B. Arkema and C.W. Hall, 1992. Drying and Storage of Grains and Oilseeds. Van Nostr and Reinhold, New York, ISBN: 0-44220515-5. P (216-217, 374). 4. Gumuskesen, A.S., 1999. Herbal Oil Technology. Asia Medical Publishing Ltd. Co., London, pp: 1-15. 5. Anon, http://www.mariettasilos.com/advantages_of_concrete 6. Iconomou, D., P. Athanasopoulos, D. Arapoglou, T. Varzakas and N. Christopoulou, 2006. Cereal quality characteristics as affected by controlled atmospheric storage conditions. Am. S. Fond Technol., 1: 149-157. 7. Nasreen, S., 2000. Effects of storage temperature, storage period and seed moisture content on seed viability of mash bean (Vigna mango). Pak, I. Biol, Sci, 3:513-514. 8. Sharrna, S., S. Gambhir and 5K. Munshi, 2007. Changes in lipid and carbohydrate composition of germinating soybean seeds under different storage conditions. AsianS. Plant Sci., 6:502-507. 9. Sisman, C.B., 2005. Quality losses in temporary sunflower seed stores and influences of storage conditions on quality losses during storage. I. Cent. Eur. Agric., 6: 143-150. 10. Sisman, GB. and L. Delibas, 2005. Storing sunflower seeds and quality losses during storage. Helia, 28: 115-132. 11. Sisman, C.B., L. Delibas and G. Cifek, 2004. Temporary sunflower seed stores and quality losses during storage. Pak, S. Biol, Sci., 7: 812-821.