Dünya buğday üretimi, 2013/14 ve 2014/15 sezonunda olduğu gibi 2015/16 sezonunda da artış eğilimini sürdürüyor. Yayınlanan son tahmin raporları, üretimde ve buna bağlı olarak stoklarda artışa işaret ediyor. Ancak talebin önceki sezonlara göre düşük olması, dünya ticaretine konu olan buğday miktarına da yansıyor. IGC’nin son raporuna göre 2014/15 sezonunda 153 milyon tona gerileyen dünya buğday ticareti, 2015/16 sezonunda da düşmeye devam edecek ve 149 milyon ton seviyesinde gerçekleşecek.
Dünya buğday üretimi, 2012/13 sezonundaki düşüşün ardından, son iki sezondur olduğu gibi yeni sezonda da artmaya devam etti. Bu artış; üretim, ticaret ve stoklarla ilgili tahmin raporları hazırlayan dünyanın önde gelen kuruluşlarının raporlarına da yansıdı. Bunlardan biri olan Uluslararası Hububat Konseyi (IGC), son tahmin raporunu 24 Eylül’de; USDA ise Ekim ayında yayınladı. Her iki kurum da gerek üretim gerekse stoklarda önemli bir artış öngörüyor. Buna karşılık dünya buğday ticariyle ilgili beklentilerde önceki sezonlara kıyasla düşüş göze çarpıyor.
DÜNYA BUĞDAY ÜRETİMİ VE STOKLAR
IGC’nin daha önceki yıllara dair verilerine göre; 2009/2010 sezonunda 679 milyon ton olan dünya buğday üretimi, 2010/11 sezonunda 26 milyon tonluk düşüşle 653 milyon tona, 2011/12 sezonunda ise 42 milyon tonluk artışla 695 milyon tona ulaşmıştı. 2012/13 sezonunda 40 milyon tonluk rekor düşüşle 655 milyon tona gerileyen dünya buğday üretimi, 2013/14 sezonunda rekor bir atışla 713 milyon tona ulaştı. Piyasayı bir hayli rahatlatan bu artış, 2014/15 sezonunda da devam etti ve dünya buğday üretimi 720 milyon tona ulaştı. 27 Ağustos tarihli raporunda 2015/16 sezonu için herhangi bir artış öngörmeyen IGC, 25 Eylül tarihli son raporunda ise 7 milyon tonluk bir artışa işaret etti. Buna göre; 2015/16 sezonunda dünya buğday üretimi 727 milyon ton civarında gerçekleşecek.
ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) dünya buğday üretimiyle ilgili verileri, 4-5 milyon ton civarında farklılık göstermekle birlikte IGC’nin verilerini destekler nitelikte. 2013/14 sezonu için 715 milyon tonluk üretim açıklayan USDA, 2014/15 sezonu için de 725 milyon tonluk bir üretim miktarı açıklamıştı. Bu miktar, IGC’nin açıkladığı miktardan 5 milyon ton daha fazla. Aynı fark, 2015/16 sezonuna yönelik tahmin raporlarında da kendini göstermeye devam ediyor. Eylül ayında 2015/16 sezonu için 731 milyon tonluk üretim öngören USDA, Ekim ayında bu öngörüsünü 733 milyon tona çıkardı.
Yeni sezonda, üretimdeki artış beklentilerinin talepteki düşüşle birleşmesi, stoklara artış olarak yansıdı. IGC verilerine göre 2013/14 sezonunda 188 milyon ton, 2014/15 sezonunda 202 olan dünya buğday stokları, 2015/16 sezonunda 211 milyon tona ulaşacak. USDA’nın stoklara yönelik tahmini, IGC’den çok daha yüksek. USDA verilerine göre 2013/14 sezonunda 194 milyon ton, 2014/15 sezonunda 212 milyon ton civarında olan stoklar, 2015/16 sezonunda rekor artışla 228 milyon tona ulaşacak.
USDA’nın ülkeler bazında dünya buğday üretimi listesine bakıldığında; Avrupa Birliği, 155,2 milyon tonluk üretim miktarıyla listenin ilk sırasında yer alıyor. Ancak tek tek ülkeler olarak değerlendirildiğinde; 2015/16 sezonunda dünya buğday ihtiyacının büyük bir kısmının her zamanki gibi Çin, Hindistan, Rusya ve ABD tarafından karşılanacağı görülmektedir. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 732 milyon ton civarında gerçekleşecek dünya buğday üretiminin 335,7 milyon tonu (Çin 130 milyon ton, Hindistan 88,9 milyon ton, Rusya 61 milyon ton, ABD 55,8 milyon ton) bu 4 ülke tarafından gerçekleştirilecek. Dünya buğday üretiminde bu 4 ülkeyi 27 milyon tonla Avustralya ve Ukrayna, 26 milyon tonla Kanada, 25 milyon tonla Pakistan ve 19,5 milyon tonla Türkiye takip etmektedir.
USDA verileri incelendiğinde; dünya buğday üretiminde ilk sıralarda yer alan bu ülkeler arasında Hindistan’ın buğday üretiminin, 2015/16 sezonunda bir önceki sezona kıyasla 6,9 milyon ton; Kanada’nın üretiminin 3,4 milyon ton; Pakistan’ın üretiminin ise 500 bin ton civarında düşüş göstereceği tahmin ediliyor. Buna karşılık Çin’in üretiminin 3,8 milyon ton, Rusya’nın üretiminin yaklaşık 2 milyon ton, ABD’nin üretiminin yaklaşık 700 bin ton, Avustralya’nın üretiminin yaklaşık 3 milyon ton, Ukrayna’nın üretiminin yaklaşık 2 milyon ton, Türkiye’nin üretiminin ise yaklaşık 4 milyon ton artış göstermesi bekleniyor. Bu ülkeler arasında, en yüksek üretim artışı beklentisinin Türkiye’de olduğu görülmektedir.
DÜNYA BUĞDAY TÜKETİMİ
Genel tüketim rakamları için IGC’nin verilerine bakıldığında; 2011/12 sezonunda 698 milyon ton olan dünya buğday tüketiminin, 2012/13 sezonunda 21 milyon tonluk rekor bir düşüşle 677 milyon tona gerilediği görülmektedir. 2013/14 sezonunda yeniden artışa geçen tüketim, 696 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda tüketimin 707 milyon tona çıktığını açıklayan IGC, 2015/16 sezonunda da bu artışın devam edeceğine işaret ediyor. 27 Ağustos tarihli raporunda, yeni sezona yönelik dünya buğday tüketimini 716 milyon ton olarak öngören IGC, son raporunda öngörüsünü 3 milyon ton arttırarak 719 milyon tona çıkardı. USDA’nın öngörüsü ise IGC’den 3 milyon ton daha düşük (716 milyon ton).
Dünya buğday üretiminde en büyük paya sahip olan Çin, aynı zamanda en büyük buğday tüketicisi konumundadır. USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda Çin’in buğday tüketimi, 1,5 milyon tonluk düşüş gösterecek ve 116,5 milyon tonda kalacak. Bir diğer önemli üretici olan Hindistan ise, 88,9 milyon tonluk üretimine karşılık 94,5 milyon tonluk tüketim gerçekleştirecek.
2015/16 sezonunda 61 milyon tonluk üretimle ülkeler bazında buğday üretiminde üçüncü sırada yer alan Rusya, bu üretiminin 37 milyon tonluk kısmını kendi iç tüketimi için değerlendirecek. 55,8 milyon tonluk üretimin beklendiği ABD’nin tüketim miktarının ise 33,1 milyon ton olacağı öngörülüyor. 2015/16 sezonunda üretimde olduğu gibi tüketimde de ilk sırayı alan bu 4 ülkeyi, 24,6 milyon tonla Pakistan, 19,6 milyon tonla Mısır, 18 milyon tonla İran ve Türkiye ve 12,7 milyon tonla Ukrayna takip ediyor.
DÜNYA BUĞDAY TİCARETİ
IGC’nin daha önceki raporlarına göre; 2009/10 sezonunda dünya ticaretine konu olan buğday miktarı 128 milyon tondur. 2010/11 sezonunda 126 milyon tona gerileyen dünya buğday ticaret hacmi, 2011/12 sezonunda ise rekor artışla 145 milyon tona ulaşmıştır. 2012/13 sezonunda, üretimdeki düşüşe paralel olarak dünya buğday ticareti de düşüş göstermiştir. 2012/13 sezonunda dünya buğday ticaretinin, bir önceki sezona kıyasla 3 milyon tonluk düşüşle 142 milyon tona gerilediğini açıklayan IGC, 2013/14 sezonunda ise ticaretin 14 milyon tonluk artışla 156 milyon tona ulaştığını açıklıyor. 2014/15 sezonunda ise dünya buğday ticareti açısından düşüş söz konusu. IGC, bu düşüşü 3 milyon ton olarak açıklıyor (153 milyon ton). IGC’nin son raporuna göre 2014/15 sezonunda 153 milyon ton civarında gerçekleşen dünya buğday ticareti, 2015/16 sezonunda da düşmeye devam edecek ve 149 milyon ton seviyesinde kalacak. USDA verileri de ticarette düşüşe işaret etmekle birlikte, toplam ticaret miktarları IGC verilerine göre bir hayli yüksek. USDA verilerine göre 2013/14 sezonunda 162 milyon ton civarında olan buğday ticareti, 2014/15 sezonunda yaklaşık 1 milyon ton gerilemiş ve 161 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı şekilde 2015/16 sezonu için öngörülen düşüş miktarı da yine 1 milyon ton civarında (160 milyon ton).
USDA verilerine göre; 2014/15 sezonunda 161,3 milyon ton olan dünya buğday ihracatının yaklaşık 86,9 milyon ton gibi önemli bir kısmını, 4 ülke gerçekleştirmektedir. 2014/15 sezonunda 24,8 milyon tonluk buğday ihracatıyla dünya buğday ihracatında ilk sırada yer alan Kanada, dünya buğday ticaretinin en önemli aktörlerinden biri. Kanada, 2013/14 sezonunda 22,1 milyon ton buğday ihraç etmişti. Ülkenin 2015/16 sezonunda gerçekleştireceği ihracat miktarının, üretimdeki düşüşe paralel olarak 19,5 milyon tona gerileyeceği öngörülmektedir. 2014/15 sezonunda dünya buğday ihracatında Kanada’yı Rusya takip ediyor. USDA verilerine göre; Rusya’nın 2014/15 sezonunda gerçekleştirdiği ihracat miktarı 22,8 milyon ton. Ülkenin 2015/16 sezonunda da ihracatını arttıracağı ve 23,5 milyon ton seviyesine ulaşacağı öngörülüyor. Dünya buğday ticaretine yön veren ülke konumunda olan ABD, 2013/14 sezonunda dünya buğday ihracatının 31,5 milyon tonluk kısmını tek başına gerçekleştirmişti. Ancak 2014/15 sezonunda, buğday ihracatında önemli bir gerileme yaşayan ABD, 22,7 milyon tonla üçüncü sırada yer almaktadır. ABD için 2015/16 sezonunda öngörülen ihraç miktarı ise 23 milyon ton. 2014/15 sezonunda 16,5 milyon tonluk ihracatla Amerika’nın ardından dünya buğday ihracatında dördüncü sırada yer alan Avustralya, bir önceki sezonda 18,3 milyon ton ihracat gerçekleştirmişti. Ülkenin 2015/16 sezonunda ihracatını yeniden arttıracağı ve 18,5 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Dünya buğday ihracatında 2014/15 sezonu verileri bazında Avustralya’yı 11,2 milyon tonla Ukrayna ve 5,5 milyon tonla Kazakistan takip ediyor. Ukrayna’nın 2015/16 sezonunda ihracat miktarını 15 milyon tona, Kazakistan’ın ise 6,5 milyon tona çıkaracağı tahmin ediliyor.
Dünya buğday ithalatında ise en büyük pay daha önceki sezonlarda da olduğu gibi Mısır’a aittir. USDA verilerine göre 2014/15 sezonunda 161,1 milyon ton olan dünya buğday ithalatının 110 milyon tonunu gerçekleştiren Mısır’ın, 2015/16 sezonunda da 11,5 milyon tonluk ithalatla ilk sırada yer almaya devam edeceği öngörülüyor. 2014/15 sezonunda dünya buğday ithalatında Mısır’ı, Endonezya takip ediyor. 2014/15 sezonunda 7,4 milyon ton ithalat gerçekleştiren Endonezya’nın, 2015/2016 sezonunda ithalat miktarını 7,8 milyon tona çıkaracağı tahmin ediliyor. Dünya buğday ithalatında Endonezya’yı 7,2 milyon tonla Cezayir, 5,9 milyon tonla Türkiye, 5,8 milyon tonla Japonya ve Brezilya takip etmektedir. Bu ülkelerin 2015/16 sezonunda sırasıyla 7,7 milyon ton (Cezayir), 3,8 milyon ton (Türkiye), 5,8 milyon ton (Japonya) ve 6,7 milyon ton (Brezilya) ithalat gerçekleştireceği öngörülmektedir.
TÜRKİYE BUĞDAY ÜRETİMİ
Türkiye’de geçmişten günümüze buğdaydaki gelişmeleri değerlendirdiğimizde üretimin istikrarlı bir şekilde artış gösterdiği görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (Tüik) verilerine göre; 1930’lu yıllarda yaklaşık 2.5 milyon ton olan Türkiye’nin buğday üretimi, 1967 yılında 10 milyon tona, 2009 yılında 20,6 milyon tona, 2011 yılında 21,8 milyon tona çıktı. 2012 yılında ise üretim bir miktar düşerek 20,1 milyon tona gerileyen üretim, 2013 yılında 2 milyon tonluk artışla 22 milyon tona ulaştı. Ancak 2014 yılında yaşanan kuraklık nedeniyle üretimde önemli bir düşüş yaşandı. Tüik verilerine göre 2014 yılında 19 milyon tona gerileyen buğday üretimi, içerisinde bulunduğumuz 2015/16 sezonunda yeniden artışa geçti. Hasat sezonunun hemen hemen tamamlandığı 2015/16 sezonunda Türkiye buğday üretiminin 22 milyon tonu aşacağı tahmin ediliyor.
Tüik verilerine göre; 1930 ile 2013 arasındaki dönemde, buğday üretimindeki artış oran yüzde 780 olarak gerçekleşmiştir. Üretimdeki bu artışta, belli bir döneme kadar ekim alanlarındaki artış etkili olurken, daha sonraki dönemlerde, özellikle de son yıllarda, yapılan ıslah çalışmaları ve verimi arttırmaya yönelik yetiştirme teknikleri etkili olmuştur. Nitekim 1930 yılında 2.8 milyon hektar olan buğday ekim alanları, 1967 yılında 8 milyon hektara, yani 2011 yılındaki düzeyine ulaşmıştır. 2012 yılında ise ekim alanları yaklaşık 5 milyon hektar gerilemiştir. Sonraki yıllarda yeniden artışa geçen ekim alanı, 2013 yılında 78 milyon hektara, 2014 yılında ise 79 milyon hektara ulaşmıştır.
Birim alandan elde edilen verim ise 1930 yılında 92 kg/dekar iken, 1967 yılında % 35.9 artışla 125 kg/dekara, 2011 yılında 269 kg/dekara ulaşmış, 2012 yılında ise 267 kg/dekara gerilemiştir. Hem ekim alanlarının azalması hem de verimin bir miktar gerilemesi, 2012’deki üretim miktarının da bir miktar düşmesine neden olmuştur. 1967’den 2012’ye kadar ekim alanlarındaki artış % 1’ler seviyesinde gerçekleşirken verimdeki artış yüzde 100’ü geçmiştir. 2013’teki üretimin bir önceki sezona kıyasla artışında da ekim alanının ve verimin artışı önemli bir yere sahiptir. Özellikle verimlilikte önemli bir artış yaşanmıştır. 2012 yılında 267 kg/dekar olan verim, 2013 yılında 284 kg/dekara, 2014 yılında ise 240 kg/dekara ulaşmıştır.