Günümüzde dünyanın en büyük buğday ithalatçısı konumunda olan Mısır, dünya buğday piyasasının şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. Her yıl 18-19 milyon ton civarında buğday tüketen Mısır’ın değirmencilik endüstrisi ise kamu ve özel sektörden oluşmaktadır. Kamu sektörü, toplam öğütme kapasitesinin yüzde 52’sini, özel sektör ise yüzde 48’ini temsil etmektedir. Dünya buğday tüketiminde 8. sırada yer alan ve her yıl 15-17 milyon ton arasında buğday tüketen İran’da ise, un değirmenlerinin sayısının 335’den fazla olduğu bilinmektedir. Bu değirmenlerin çoğu özel sektörde yer almaktadır.

Arap ülkeleri arasında ekonomi büyüklüğünde üçüncü sırada olan Mısır’da, ülke nüfusunun büyük bir kısmı tarım sektörüne çalıştırmaktadır. Uzun yıllar boyunca tarımda büyük öneme sahip olan Nil deltası, günümüzde Mısır’ın tarımsal ekonomisine büyük katkılar sağlamaya devam etmektedir. Ağırlıklı olarak üretilen ürünler pamuk, buğday, mısır, narenciye, şeker kamışı, yem ve pirinçtir. Buğday, Mısır’ın hububat üretiminde ilk sırada yer almaktadır ancak buğdayın üretim miktarı, ülke ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Bu yüzden Mısır buğday ihtiyacının önemli bir bölümünü ithalatla karşılamaktadır. Bugün dünyanın bir numaralı buğday ithalatçısı olan Mısır’da, üretimi gerçekleştirilen diğer önemli tahıl ürünleri ise mısır, pirinç ve arpadır.

Dünyanın önemli petrol üreticilerinden biri olan İran ise tarıma uygun geniş topraklara sahip olmasına rağmen su kaynaklarının ve arazi koşullarının el vermemesi sebebiyle bu topraklardan yeterli verimi alamamaktadır. Çok eski dönemlerden beri topraklarında tarım yapılan ve yel değirmeninin icat edildiği ülke olarak düşünülen İran, ekili alanlarının yüzde 70’inde buğday, mısır, pirinç ve arpa gibi temel ürünlerin üretimini gerçekleştirmektedir. Ülkedeki ekili alanların çoğu bu ürünlere ayrılsa da Mısır gibi İran da tahıl ihtiyacının önemli bir bölümünü ithal etmektedir. Buğday, mısır, pirinç ve arpa ürünlerinde İran da dünyanın önde gelen ithalatçıları arasında yer almaktadır.

GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM Orta Doğu ve Afrika’nın en önemli ülkelerinden biri olan Mısır, 85 milyonluk nüfusa ve 1 milyon km2’yi aşan yüzölçümüne sahiptir. Yüzölçümü gelişmiş olmasına rağmen ülke topraklarının önemli bir bölümü çöllerden oluşmaktadır. Bu yüzden Mısır’da nüfusun yüzde 90’dan fazlası küçük bir alanda toplanmıştır. Ağırlıklı olarak Afrika’nın Kuzey Doğusunda toprağı bulunan Mısır, doğuda İsrail ve Suudi Arabistan, batıda Libya, güneyde ise Sudan ile komşudur. 1953 yılında cumhuriyet rejimine geçen Mısır, aynı zamanda Arap ülkeleri içinde Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin ardından üçüncü büyük ekonomidir. Afrika kıtasında ise Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra ikinci büyük ekonomidir. Mısır ekonomisi her ne kadar gelişme gösterse de büyük bir dış ticaret açığına sahiptir. 2014 yılında yüzde 2,2 büyüme kaydeden Mısır ekonomisinin yüzde 14’ünü tarım, yüzde 38,9’unu sanayi ve yüzde 46,5’ini hizmetler sektörü oluşturmaktadır. Petrol sanayi, tekstil ve hazır giyim ülkedeki önde gelen sektörlerdendir. Turizm, doğal gaz ve Süveyş Kanalı’ndan elde dilen gelirler, körfez ülkelerindeki yenilenme çalışmalarıyla da birleşince Mısır ekonomisinin lokomotifi haline gelmiştir.

Merkez Bankası’na kayıtlı 40 kadar bankası olan Mısır, 1990’lı yıllardan itibaren pazar ekonomisi oluşturma yolundaki reform sürecine de devam etmektedir. Ülke, bu çerçevede maliye-para-banka politikaları ortaya koymuş ve ticaretin serbestleştirilmesine yönelik çalışmalar yürütmüştür. Önümüzdeki dönemlerde Mısır’ın ticaret açığında artış beklenmekle birlikte, Süveyş Kanalı ve turizmin ülke ekonomisine olumlu katkılar sağlamaya devam etmesi beklenmektedir.

Asya ve Avrupa’nın kesişme noktasında yer alan ve stratejik önemini eski çağlardan bu yana koruyan İran, petrolün keşfiyle birlikte daha da önemli hale gelmiştir. 1979’da devrilen Şah yönetiminin ardından dini esaslara dayalı bir devlet düzeninin kurulduğu İran, 71,5 milyonluk nüfusa sahiptir. Nüfusun yaklaşık yüzde 70’i kentlerde yaşamaktadır. Bir nevi devlet kontrolünde İran ekonomisinin yüzde 40’ı doğrudan, yüzde 45’i de “bonyad” olarak adlandırılan vakıflar aracılığıyla yönetilmektedir. Dünyanın en büyük 3. petrol üreticisi olan İran, doğalgaz rezervleri açısından da Rusya’nın ardından 2. sıradadır. Ülke gelirlerinin yüzde 40-50’si petrolden elde edilmektedir.

İran, nükleer faaliyetlerinden ötürü Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararla ekonomik yaptırımlara tabi tutulmuştur. Bu yaptırımlarla ağırlıklı olarak İran’ın uluslararası faaliyette bulunan kurumları hedef almaktadır. Bu çerçevede, bütçe gelirleri azalan hükümet, doğrudan yabancı yatırımlar ve özelleştirmeler yoluyla petrol ve doğalgaz üretiminin sürdürülebilirliği için gerekli yatırımların yapılmasını hedeflemektedir.

TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ Mısır’da GSYİH’in yüzde 14,5’ini oluşturan tarım sektörü, ülke nüfusunun da neredeyse üçte birini istihdam etmektedir. Ülkedeki tarım alanlarının tamamına yakını Nil Deltası üzerinde yer almaktadır. Ağırlıklı olarak çöllerden ve kurak alanlardan oluşan Mısır, dünyanın en eski tarımsal uygarlıklarından biri olarak bilinmektedir. Nil nehrinin binlerce yıldır tarımla uğraşan bir uygarlık yetişmesine olanak vermesi, aynı zamanda nüfusun da bu bölgede yoğunlaşmasına yol açmıştır. Yağışların yeterli derecede olmaması Nil nehrini ülkenin tek su kaynağı haline getirmiştir. Mısır’da en çok üretilen tarım ürünleri ise pamuk, buğday, mısır, narenciye, şeker kamışı, yem bitkileri ve pirinçtir.

İran topraklarının kabaca üçte biri tarıma uygundur. Ancak kıraç arazi ve birçok bölgede su kaynaklarının yetersiz olması, ülke topraklarının çoğunda tarımsal faaliyet yürütülememesine neden olmuştur. Toplam arazilerin yalnızca yüzde 12’sinin ekili-dikili arazi olduğu ve bu arazilerinin üçte birinde sulu tarım yapılabildiği bilinmektedir. Tarım, ağırlıklı olarak ülkenin Batı ve Kuzeybatısında yapılmaktadır.

Tarımsal faaliyetler, İran GSYH’sının beşte birini oluşturmaktadır. Çiftçilerin çoğu 10 hektardan küçük arazileri işletmekte ve eski tarımsal teknikleri kullanmaktadır. İran’ın başlıca tarım ürünleri arasında buğday ve pirinç gibi hububat ürünleri, şeker pancarı, şeker kamışı, meyveler, kabuklu yemişler ve pamuk bulunmaktadır.

MISIR’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Yukarıda da bahsedildiği gibi tahıl ürünleri, Mısır’ın tarımsal üretiminde önemli bir yere sahiptir. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde, Mısır’ın tahıl ürünleri üretiminde en yüksek miktarın buğdaya ait olduğu görülmektedir. Ülke, buğday üretiminde dünyanın en büyük 15 üreticisi arasında yer almaktadır. USDA verilerine göre 2003/04 sezonunda 6,4 milyon ton olan ülkenin buğday üretimi, 2007/08 sezonunda 8,2 milyon tona kadar ulaşmıştır. 2009/10 sezonunda 8,5 milyon ton olan üretim, zaman zaman 8 milyon tonun altına gerilese de 2011/12 sezonunda 8,4 milyon tona ulaşmış ve bu tarihten itibaren 8 milyon tonun altına düşmemiştir. 2014/15 sezonunda 8,3 milyon ton olan buğday üretiminin 2015/16 sezonunda da bu seviyede kalması bekleniyor. Mısır’ın buğday tüketiminin ise üretim miktarının 2 katından fazla olduğu göze çarpmaktadır. 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 13,6 milyon ton ile 15,8 milyon ton arasında değişen miktarlarda buğday tüketimi gerçekleştirilmiştir. 2008/09 sezonundan itibaren tüketim 17 milyon tonun üzerine çıkmış ve 2012/13 sezonunda 18,7 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 19,1 milyon ton olarak gerçekleşen buğday tüketiminin, 2015/16 sezonunda 19,6 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Ülke, bu tüketim miktarıyla dünyanın en büyük 7. buğday tüketicisi konumundadır.

Mısır’ın hububat üretiminde ikinci en yüksek miktarın mısıra ait olduğu görülmektedir. 2003/04 ve 2005/06 sezonları arasında 5,8 milyon ton dolaylarında mısır üretimi gerçekleştiren Mısır, bu miktarı 2006/07 ve 2010/11 sezonları arasında 6 milyon tonun üzerine çıkarmıştır. Bu tarihten itibaren 6 milyon tonun altına gerileyen mısır üretimi, 2013/14 sezonunda 5,8 milyon ton, 2014/15 sezonunda ise 5,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Mısır üretiminin 2015/16 sezonunda da 6 milyon ton civarında gerçekleşmesi beklenmektedir. Ülkenin mısır tüketiminde de buğdaydakine benzer bir tablo söz konusudur. USDA verileri, son 10 sezonda mısır tüketiminin, üretimin 2 kat üzerinde olduğunu göstermektedir. 2003/04 sezonunda 9,2 milyon ton olan mısır tüketimi, sonraki sezonlarda 10 milyon tonun üzerine yükselmiş ve 2010/11 sezonunda 12,5 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda 13,2 milyon ton olarak kaydedilen mısır tüketimi 2014/15 sezonunda 13,9 milyon tona yükselmiştir. Ülke 13,9 milyon tonluk tüketimle dünya mısır tüketiminde 8. sırada yer almaktadır. 2015/16 sezonu için öngörülen mısır tüketimi ise 14,5 milyon tondur.

Ülkedeki hububat üretim ve tüketiminde bir diğer önemli ürün ise pirinçtir. 2003/04 sezonunda 3,9 milyon ton olarak kaydedilen pirinç üretimi, sonraki sezonlarda giderek yükselmiş ve 2012/13 sezonunda 4,6 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda 4,7 milyon tonla en yüksek pirinç üretim miktarına ulaşan Mısır’ın 2014/15 sezonunda da 4,5 milyon ton pirinç ürettiği kaydedilmiştir. Ancak tahminler pirinç üretiminin 2015/16 sezonunda 4 milyon ton civarında kalacağını göstermektedir. Pirinç tüketimi ise 2003/04 ve 2011/12 sezonları arasında 3 ile 4,5 milyon ton arasında seyretmiştir. 2012/13 sezonundan itibaren 4 milyon tona ulaşan pirinç tüketiminin 2015/16 sezonunda da aynı miktarda kalması öngörülmektedir.

İRAN’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA FAS) verileri incelendiğinde İran’ın hububat üretiminde en yüksek miktarın buğdaya ait olduğu görülmektedir. 2003/04 ve 2009/10 sezonları arasında inişli-çıkışlı bir grafik sergileyen İran’ın buğday üretimi, 2010/11 sezonunda 13,5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2011/12 sezonunda 12,4 milyon tona gerileyen üretim, 2012/13 sezonunda 13,8 milyon tona, 2013/14 sezonunda ise 14,5 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 13 milyon ton buğday üretimi gerçekleştiren İran’ın, 2015/16 sezonunda 14 milyon ton buğday üretmesi beklenmektedir.

Tüketimde ise üretime kıyasla daha istikrarlı ve yükselen bir tablo göze çarpmaktadır. USDA verilerine göre 2003/04 ve 2005/06 sezonları arasında14 milyon ton dolaylarında olan İran’ın buğday tüketimi, 2006/07 ve 2011/12 sezonları arasında 15 milyon tonun üzerine çıkmış, 2012/13 sezonunda ise 16 milyon tona ulaşmıştır. Tüketim, sonraki sezonlarda da artmaya devam etmiş, 2013/14 sezonunda 17 milyon tona, 2014/15 sezonunda ise 17,5 milyon tona ulaşmıştır. Bu tüketim miktarıyla dünyanın en büyük 8. buğday tüketicisi konumunda olan İran’ın, 2015/16 sezonunda da 18 milyon tonluk tüketim miktarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.

USDA verilerinde, İran’ın hububat üretiminde ikinci en yüksek miktarın mısıra ait olduğu görülmektedir ancak dünyadaki toplam mısır üretimi ve büyük mısır üreticileriyle kıyaslandığında, ülkedeki mısır üretim miktarının son derece düşük olduğu görülmektedir. 2003/04 sezonunda 1,6 milyon ton olan İran’ın mısır üretimi, son 10 sezonun en yüksek üretim miktarına 2,7 milyon tonla 2011/12 sezonunda ulaşmıştır. Sonraki sezonlarda ise mısır üretimi 2,5 milyon ton civarında seyretmiştir. Mısır tüketimi ise üretime kıyasla çok daha yüksektir. Önemli bir artış grafiği sergileyen İran’ın mısır tüketimi, 2003/04 sezonunda 3,5 milyon ton iken 2007/08 sezonunda 5,1 milyon tona, 2011/12 sezonunda 6,2 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 7,2 milyon tonu bulan tüketimin, 2015/16 sezonunda 7,7 milyon ton civarında seyretmesi beklenmektedir.

Ülkedeki hububat üretim ve tüketiminde bir diğer önemli ürün ise pirinçtir. İran’ın pirinç üretimi geçtiğimiz 12 sezon boyunca en çok 1,9 milyon tona (2003/04) ulaşmıştır. 2003/04 ve 2009/10 sezonları arasında istikrarsız bir tablo sergileyen pirinç üretimi, 2010/11, 2011/12 ve 2012/13 sezonlarında 1,5 milyon ton olarak gerçekleşmiş ve bu miktar 2013/14 sezonunda 1,6 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 1,7 milyon tona ulaşan pirinç üretiminin, 2015/16 sezonunda da aynı seviyede kalması beklenmektedir. Buna karşılık tüketim çok daha yüksektir. 2003/04 ve 2004/05 sezonlarında 2,9 milyon ton pirinç tüketen İran, bu miktarı sonraki sezonlarda 3 milyon tonun üzerine çıkarmış ve 2012/13 sezonunda da 3,5 milyon tona yükseltmiştir. 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında da 3,5 milyon ton olarak kaydedilen pirinç tüketiminin, 2015/16 sezonunda da 3,5 milyon ton olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir.

Arpa ise İran’ın dünya üretiminde de söz sahibi olduğu tahıl ürünlerindendir. Ülkede arpa üretimi son 12 sezon boyunca 2,7 milyon ton ve 3,5 milyon ton arasında gerçekleşmiştir. 2013/14 sezonunda 2,8 milyon ton olarak gerçekleşen arpa üretimi, 2014/15 sezonunda 3,2 milyon ton olarak kaydedilmiştir. İran, diğer ürünlerle kıyaslandığında düşük görünen bu arpa üretim miktarıyla, dünya arpa üretimi sıralamasında 10. sırada yer almıştır. Ülkenin 2015/16 sezonunda gerçekleştireceği arpa üretiminin de 3,3 milyon ton civarında olacağı öngörülmektedir. Diğer tüm tahıl ürünlerinde olduğu gibi arpada da tüketim daha yüksektir ve her sezon artmaya devam etmektedir. Buna göre; 2013/14 sezonunda 4,5 milyon ton olan arpa tüketimi, 2014/15 sezonunda 4,6 milyon tona ulaşmıştır. 2015/16 sezonu için öngörülen tüketim miktarı ise 4,8 milyon tondur.

MISIR’DA TAHIL TİCARETİ Hububat tüketiminin giderek arttığı Mısır’da, üretimin iç talebi karşılamaya yetmemesi nedeniyle tahıl ithalat miktarı her geçen gün artmaya devam etmektedir. Özellikle de buğdayda… Günümüzde dünyanın en büyük buğday ithalatçısı konumunda olan Mısır, dünya buğday piyasasının şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. USDA verilerine göre; 2003/04 ve 2007/08 sezonları arasında 7-8 milyon ton arasında seyreden Mısır’ın buğday ithalatı, 2008/09 sezonunda 9,9 milyon tona, 2009/10 sezonunda ise 10,5 milyon tona yükselmiştir. 2011/12 sezonunda 11,6 milyon tonla son 10 sezonun en yüksek noktasına ulaşan ithalat, 2012/13 sezonunda 8,3 milyon tona gerilemiş, 2013/14 sezonunda ise yeniden artışa geçmiş ve 10,1 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 11 milyon tona ulaşan buğday ithalatının, 2015/16 sezonunda 11,5 milyon ton civarında seyredeceği tahmin edilmektedir. Ülke, buğday ithalatının önemli bir bölümünü Rusya ve Ukrayna gibi Karadeniz bölgesi ülkelerinden gerçekleştirmektedir.

Ülkenin tahıl ithalatındaki ikinci önemli ürün mısırdır. Dünya mısır ithalatında ilk 5 arasında yer alan Mısır, 2005/06 sezonunda 4,3 milyon ton mısır ithalatı gerçekleştirirken, 2008/09 sezonunda bu miktarı 5 milyon tona, 2011/12 sezonunda ise 7,1 milyon tona çıkarmıştır. 2013/14 sezonunda 8,7 milyon tonla son 10 sezonun en yüksek seviyesine ulaşan ülkenin mısır ithalatı, 2014/15 sezonunda 7,5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Mısır ithalatının 2015/16 sezonunda da 8 milyon tona ulaşması öngörülmektedir.

İRAN’DA TAHIL TİCARETİ İran da, Mısır gibi önemli bir buğday ithalatçısıdır. Dünya buğday ithalatı sıralamasında ilk 10’da yer alan İran, özellikle son 4 sezondur buğday ithalatında önemli bir miktara imza atmaktadır. USDA verilerine göre; 2003/04 ve 2011/12 sezonları arasında inişli-çıkışlı bir grafik sergileyen İran’ın buğday ithalatı, bu 8 sezonun sadece 3’ünde 1 milyon tonu aşmıştır. Ancak sonraki sezonlarda ithalat 1 milyon tonun altına düşmemiştir. 2011/12 sezonunda 2,4 milyon ton olan ülkenin buğday ithalatı, 2012/13 sezonunda 5,6 milyon tona, 2013/14 sezonunda 6,6 milyon tona yükselmiştir. 2014/15 sezonunda tekrar 5 milyon tona gerileyen ithalatın, 2015/16 sezonunda da 4,5 milyon ton civarında gerçekleşeceği öngörülmektedir.

İran’ın hububat ithalatında bir diğer önemli ürün mısırdır. 2003/04 sezonunda 1,8 milyon ton olan mısır ithalatı, sonraki sezonlarda giderek yükselmiş ve 2009/10 sezonunda 4,3 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 sezonunda 5,5 milyon tona ulaşan mısır ithalatı, 2014/15 sezonunda 6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2015/16 sezonu için öngörülen ithalat miktarı ise 4 milyon tondur.

İran’ın ithalata başvurduğu diğer iki tahıl ürünü de pirinç ve arpadır. USDA verilerine göre; 2003/04 sezonunda 950 bin ton pirinç ithalatı gerçekleştiren İran, bu miktarı 2008/09 sezonunda 1,6 milyon tona çıkarmıştır. 2010/11 sezonunda 1,9 milyon tona ulaşan pirinç ithalat miktarı, 2012/13 sezonunda 2,2 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Ancak sonraki sezon yeniden düşüşe geçen İran’ın pirinç ithalatı, 2013/14 sezonunda 1,6 milyon ton, 2014/15 sezonunda ise 1,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2015/16 sezonu için öngörülen pirinç ithalat miktarı ise 1,6 milyon tondur.

Arpa ithalatında ise istikrarlı bir grafik söz konusu değildir. Bazı sezonlar 2 milyon tona kadar yükselen ithalat, genel itibariyle 1 ile 2 milyon ton arasında seyretmektedir.

MISIR VE İRAN’DA UN ENDÜSTRİSİ ABD Tarım Bakanlığı tarafından yayımlanan 2014 tarihli Tahıl ve Yem Raporu’na göre, Mısır’ın değirmencilik endüstrisi kamu ve özel sektörden oluşmaktadır. Kamu sektörü, toplam öğütme kapasitesinin yüzde 52’sini, özel sektör ise yüzde 48’ini temsil etmektedir. Üretilen unun yaklaşık yüzde 70’i kamu sektöründen gelmektedir. Ülkede devlet eliyle işletilen değirmenlerin sayısı 126’dır. Bunların birçoğunun küçük ya da orta büyüklükteki değirmenler olduğu bilinmektedir. Bu değirmenlerden 109’u yüzde 82 oranındaki unun üretimine katkıda bulunmaktadır. 10 tanesi ise yüzde 76’lık ekstraksiyon un üretiminde yer almaktadır.

Bu kategorideki unlar “tabaki” isimli geleneksel ekmeğin yapımında kullanılmaktadır. 7 değirmenin ise ticari satışlarda kullanılmak üzere ekstraksiyon un üretmektedir. Bu değirmenlerin tümü “Food Industries Holding Company (FIHC)” ve “Holding Company for Rice and Wheat Mills (HCRWM)” ile bağlantılıdır. FIHC, özellikle yıllık öğütme kapasitesi 7 milyon tona yaklaşan 9 adet değirmen de dahil olmak üzere, kamuya ait birçok değirmen için şemsiye görevi gören bir kurumdur.

İran’da ise un değirmenlerinin sayısının 335’den fazla olduğu bilinmektedir. Bu değirmenlerin çoğu özel sektörde yer almaktadır. Kişi başı yıllık yaklaşık 150 kg un tüketen İran’ın, diğer ülkelere kıyasla buğday unu tüketimi oldukça yüksek miktardadır. İran’da ayrıca 10 milyon tondan fazla un tüketildiği ve bunun büyük bir kısmının da lavaş dediğimiz tipte ekmeklerin yapımında kullanıldığı bilinmektedir.