Küresel tarım ürünleri piyasaları, artan ticaret gerilimlerinin gölgesinde kalırken, bu durum dünya genelinde gıda güvenliğini tehlikeye atabilir. Tarımsal Piyasa Bilgi Sistemi (AMIS) tarafından yayımlanan son rapora göre, başta buğday, mısır, soya fasulyesi, biyoyakıtlar ve gübreler olmak üzere temel tarım ürünlerine yönelik son dönemde uygulanan gümrük vergileri ve misilleme tedbirleri ciddi riskler barındırıyor. Raporda, bu olumsuz etkilerin hafifletilebilmesi için ülkelerin diyaloğu ve şeffaflığı öncelemesi gerektiği vurgulanıyor.
AMIS’in değerlendirmesine göre, Mart 2025 sonu itibariyle tarımsal emtia piyasalarında arz durumu görece istikrarlı olsa da, bu dengenin hızla bozulabileceğine dikkat çekiliyor. “Son siyasi gelişmeler şu ana kadar küresel piyasalarda keskin fiyat dalgalanmalarına yol açmadı. Ancak, AMIS kapsamındaki ürünler ve diğer gıda-tarım ürünlerine yönelik geniş kapsamlı kısıtlamaların ticareti etkilemesi halinde bu durum hızla değişebilir.” uyarısında bulunuluyor. Özellikle artan ithalat vergileri gibi ticaret engellerinin, gıda fiyatlarını yukarı çekerek kırılgan kesimlerin uygun fiyatlı gıdaya erişimini zorlaştırabileceği ifade ediliyor.
Durumun ciddiyeti oldukça yüksek. Beş Birleşmiş Milletler kuruluşunun verilerine atıfta bulunan rapora göre, 2023 yılında dünya genelinde yaklaşık 733 milyon kişi—her on bir kişiden biri—açlıkla karşı karşıya kaldı. Karadeniz bölgesinden yeniden başlayan sevkiyatlar ve alternatif kaynakların devreye alınması, 2022’nin başındaki gıda fiyatlarındaki ani yükselişi yatıştırmıştı. Ancak yeni ticaret savaşları bu kazanımları tersine çevirebilir. Raporda, “Hükümetlerin gıda ithalatına uyguladığı vergileri artırması, fiyatları daha da yukarı taşıyacak; bu da birçok tüketicinin ihtiyaç duyduğu gıdayı karşılamasını imkânsız hale getirecektir.” deniliyor.
Küresel piyasalar, artan gıda talebinin karşılanmasında tarihsel olarak hayati bir rol oynadı. Raporda, 2000-2022 yılları arasında gıda ve tarım ürünleri ticaretinin beş kat arttığı belirtiliyor. Bu büyüme, nüfus artışı ve gelir düzeyindeki yükselişin yanı sıra, 2005’te ortalama %13 olan gümrük vergilerinin 2022 itibariyle %5,8’e kadar düşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çatısı altındaki istikrarlı ticaret kurallarıyla desteklendi. Ancak, bugün yeniden yükselen ticaret gerilimleri bu dengeyi tehdit ediyor.
AMIS, tarım tedarik zincirlerinin sürdürülebilirliği için, ülkeler arasında ayrımcılık yapılmaması ve DTÖ çerçevesindeki vergi tavanlarına uyulması gibi öngörülebilir ticaret kurallarının önemine dikkat çekiyor. Bu tür kurallar sayesinde çiftçiler yem, yakıt ve gübre gibi kritik girdilere erişebilirken, tüketiciler de sağlıklı ve güvenli gıdaya düzenli olarak ulaşabiliyor. Çiftçi örgütleri ve ürün birlikleri ise ticaret gerilimlerinin hızlı şekilde çözülmesi yönünde çağrıda bulunuyor. Liderler arasında başlayan diyalogların, yeni ticaret engellerinin ertelenmesinde umut verici işaretler taşıdığı belirtiliyor.
Diplomatik alanda ise, ABD ile Kanada, ABD ile Çin, Kanada ile Çin arasında planlanan DTÖ istişarelerine dikkat çekiliyor. Bu görüşmelerin, anlaşmazlıkların mevcut mekanizmalar üzerinden çözümüne yönelik bir çaba olduğu vurgulanıyor. Raporda, “Ticaret anlaşmazlıkları ortaya çıktığında, ülkeler mevcut ihtilaf çözüm mekanizmalarını kullanmalı ve bu sayede gerginlikleri azaltarak çözüme giden yolu kolaylaştırmalıdır.” çağrısında bulunuluyor.