“Uzaktan izleme yöntemleri, fumigasyon dünyasını tamamen değiştirmektedir. Hassas fumigasyon, pahalı bir yöntem olduğundan, çoğunlukla izleme sadece fumigasyonun başında ve sonunda yapılmaktadır. Fumigasyon uygulayıcıları, uzak bölgelerdeki silolara operatörlerin her gün gidip ölçüm yapmasını masraflı ve zahmetli bulmaktadır. Kablosuz sensörler ise sürekli bilgi akışı için yeni fırsatlar yaratmaktadır. Bu sayede, uygulama anbean izlenmekte ve her aşamada düzeltici eylemler ve değerlendirmeler mümkün hale gelmektedir. Akıllı yazılımlar, uygulamanın sonuçlarını önceden kestirmekte ve tavsiyelerde bulunmaktadır. Birkaç yıl içinde tüm fumigasyon takipleri online olarak gerçekleştirilecektir.”

Büyük miktarlarda tahılı yönetmek her zaman zorlu bir süreçtir. Denetlemek, kalitesini korumak, tehlike alanlarını belirlemek, havalandırmak, dezenfekte etmek (fumigasyon) ve ürünü korumak... Silolar, gemi ambarları ve depoların aslında güvenli depolama imkanı sağlaması gerekir. Ancak malzeme yığınının durumunu ölçmek gerçekten zor olduğundan çoğunlukla “kör” depolar olmaktan ileri gidemezler. Büyük yığınların fumigasyonunu başarılı şekilde gerçekleştirmek için bilim ve sanatı birleştirmek gerekir!

Fumigasyon Planı Her iyi şey, önce bir plana ihtiyaç duyar. ABD’de ve diğer bazı birkaç ülkede, bir fumigasyon planı geliştirmek ve bunu yerel yöneticilerle paylaşmak zorunludur. Bazı ülkelerde ise söz konusu plan İyi Uygulama kriterleri arasında değerlendirilir. Ancak geri kalan birçok ülkede plan konusu fumigasyon şefinin keyfine kalmıştır ve bu da iyi bir şey değildir...

ABD’deki standart planda {2}, uygulamanın tam olarak nereye yapılacağı, sorumlu kişiler ve yetkililer zikredilir. Fumigasyonun uygulanacağı yapının duvar türü, bitişik binalar gibi detayları ve hatta teknik resminin de bulunması zorunludur. Can güvenliğiyle ilgili yapılacak takip, risk değerlendirmesine bağlıdır ve tehlikeli durumlar için elektronik takip talep edilir. Emtianın türü, hacmi ve miktarı belirtilmelidir.

Hazırlık, uygulama ve havalandırma sürelerinin deklare edilmesi zorunludur. Fumigasyon maddesinin dozu ve türü de deklare edilir ve etikete iliştirilir.

Sızdırmazlığın nasıl sağlanacağı anlatılır. Tüm kapılar kilitlenmeli, üzerlerine etiket yapıştırılmalı ve personelin kendi anahtarlarıyla girme ihtimalini ortadan kaldırmak için kapılara ekstra kilit vurulmalıdır.

Havalandırma süreci ve hatta kullanılan fumigasyon maddesinin deaktivasyonunun nasıl yapılacağı da anlatılmalıdır. Tahliye ve işaretleme sürecinin de belirlenmiş olması zorunludur.

Direnç Yönetimi Dünyadaki birçok ülkede, fosfine bir miktar direnç gösteren böceklerle ilgili sorun yaşanmaktadır. Direnç tespit edilirse, daha yüksek dozaj ve uzun maruz kalma süresi gerekir. Fumigasyon görevlisi, böcekleri toplayarak teste tabi tutmak suretiyle direnci tespit etmelidir. Yaygın olarak kullanılan beş test vardır [1]: • PCR ve moleküler markerlerin kullanıldığı moleküler test. • 20 saat boyunca 30 ppm kullanılarak yapılan FAO testi. • 6 saatlik maruz kalma süresinin kullanıldığı Nayek vd. tarafından modifiye edilmiş test. • Bir dizi konsantrasyonun 3 gün boyunca kullanıldığı doz tepkisi testi. • 9-12 dakika boyunca 3000ppm kullanılarak yapılan Detia Degesh Kiti

En sondaki test, fumigatörler tarafından uygulama alanında gerçekleştirilebilir.

Fumigasyon protokolü Uluslararası alanda kabul edilmiş az sayıda fumigasyon protokolü söz konusudur. 1. Avustralya hükümetine bağlı Tahıl Araştırma Geliştirme Merkezi (GRDC) standartlarına göre, [3] fosfin konsantrasyonu 10 gün boyunca 200ppm ya da 7 gün boyunca 300ppm’nin üzerinde olmalıdır. 2. Fransa merkezli Tütün Araştırmaları Merkezi’nin 2 No’lu Kılavuzu’na göre [4], ürün sıcaklığı 20C ve üzerinde ise fosfin konsantrasyonu 4 gün boyunca 200ppm ya da üzerinde; 16C ve 20C arasında ise 6 gün boyunca 300ppm’nin üzerinde olmalıdır. Bu kuruluş, sigara böceği ile mücadele üzerinde yoğunlaşsa da araştırmaları depolanan ürünlere gelen birçok böcek türü üzerinde mükemmel sonuç vermektedir. 3. Amerikan Tarım Bakanlığı’nın COFP standardına göre [5], ürün sıcaklığı 20C ve üzerinde ise fosfin konsantrasyonu 4 gün boyunca 300ppm ya da üzerinde; 16C ve 20C arasında ise 6 gün boyunca 300ppm’nin üzerinde olmalıdır.

Tüm standartlarda ortak olan şey, fumigatörün konstrasyon ve ürün sıcaklığını sürekli olarak ölçmesini zorunlu kılmasıdır.

Genel olarak, 16C’nin altında ve 4 günden az süreli fumigasyon önerilmemektedir. Konsantrasyona ulaşılana kadar da bir gün geçtiğinden, bu uygulama 5 günden az süremez.

Silonun hava geçirmez olması Eğer silo/bunker/depo/konteyner/yığın, hava geçirmez değilse, fosfin gazını kaçıracaktır. Bu durum hem çevredeki insan ve hayvanların sağlığını tehdit edebilir hem de uygulamayı akamete uğratabilir.

Hava sızdırmazlık durumunu belirlemek için GRD tarafından geliştirilen bir basınç testi söz konusudur. Yarılanma Süresi Basınç Testi olarak adlandırılan bu yöntemde basınç 25mmHG’ye çıkarılır ve 12 mmHGg’ye kaç dakikada indiği ölçülür. Bu süre, 3 dakikada uzun olmak zorundadır. Aksi takdirde, kaçak noktalarına karşı önlem alınmalıdır.

Devirdaim Moleküler ağırlığı 33,9 gram olan fosfin, havadan (28,9 g) biraz daha ağırdı. Bu durumda da dibe çökmesi beklenir. Ancak fosfin hava ile birlikte hareket ettiğinden dibe çökmez. Tahıl yığının içindeki hava ise gün içinde değişen sıcaklığa göre hareket eder.

Fosfinin devirdaimini sağlayamazsak (j-sistem), tahıl yığınında her noktaya ulaşmasını garanti edemeyiz. Bu durumda da aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, böcekler yaşamaya devam eder. Miktarı 100 tonun üzerinde olan tüm tahıl yığınları için devirdaim sistemi zorunludur. İdeal devirdaim, gaz sızıntısına neden olmamak kaydıyla, tüm uygulama boyunca sürmelidir. Devirdaim sona erdirilirse, Foto 4’te görüldüğü gibi denge bozulur.

Ölçme Uzaktan izleme yöntemleri, fumigasyon dünyasını tamamen değiştirmektedir. Hassas fumigasyon, pahalı bir yöntem olduğundan, çoğunlukla izleme sadece fumigasyonun başında ve sonunda yapılmaktadır. Fumigasyon uygulayıcıları, uzak bölgelerdeki silolara operatörlerin her gün gidip ölçüm yapmasını masraflı ve zahmetli bulmaktadır. Kablosuz sensörler ise sürekli bilgi akışı için yeni fırsatlar yaratmaktadır. Bu sayede, uygulama anbean izlenmekte ve her aşamada düzeltici eylemler ve değerlendirmeler mümkün hale gelmektedir. Akıllı yazılımlar, uygulamanın sonuçlarını önceden kestirmekte ve tavsiyelerde bulunmaktadır. Birkaç yıl içinde tüm fumigasyon takipleri online olarak gerçekleştirilecektir.

İnceleme Tüm fumigasyonların ardından, uygulama alanında canlı halde böcek kalıp kalmadığını belirlemek için ayrıntılı bir inceleme yapılmalıdır. Bu sayede, süreçlerdeki boşluklar tespit edilir, düzeltici ve önleyici tedbirler alınır. Fumigasyonun başarısızlığa uğramasında; sızıntı, düşük dozaj, düşük nem oranı, düşük sıcaklık, yanlış ölçümler, sürenin yeterince uzun olmaması gibi etmenler rol oynayabilir. Eğer canlı böcekler bulduysak, uygulama başarısız olmuş demektir.

Peki, canlı böcek bulmadıysak, ‘fumigasyon kesinlikle başarılı olmuştur’ diyebilir miyiz? Muhtemelen, diyemeyiz. Zira, toplam böcek popülasyonunun (un kurdu için) sadece %15’i yetişkinlerden oluşur. Geri kalanı; larva, pupa, yumurta evrelerindedir ve canlı olabilirler. Üstelik bunları tespit etmek de neredeyse imkansızdır.

Uygulamanın yapıldığı bir yığında bir-iki ay sonra yeniden böcekler görülmeye başlarsa; bu durum, fumigasyonun başarısız olduğunun açık bir göstergesi sayılır.

Uygulama sıklığı Fosfin talimatları ve ülkedeki düzenlemelere göre, aynı yığın üzerinde ve aynı yıl içinde ikinci bir fumigasyona izin verilmeyebilir. Bu da, fumigasyon sanatını geliştirmeyi gerektiren başka bir sebeptir.

Kimyasal olmayan fumigasyon yöntemlerinin silolarda başarılı olabilir mi? Oksijen, kontrollü atmosfer, CO2, N2 gibi uygulamaların dünyanın birçok bölgesinde çok başarılı olduğu rapor edilmiştir. Akademik araştırmalar, kimyasal olmayan bu yöntemlerin kimyasal olanlar kadar başarı olabileceğini göstermiştir. Ancak başarı için hassas izleme çok önemlidir.

İnsan Sağlığı Bu konuda doğru yaklaşım, her uygulama için bir Risk Değerlendirmesi’nin yapılmasıyla başlar. Bu, Fumigasyon Planı’nın bir parçası da olabilir. Her fumigasyonda bizzat izleme, gerçek zamanlı izleme, görsel ve işitsel alarmlar mevcut olmalıdır. Hayat, riskte atılmayacak kadar değerlidir ve modern teknolojinin bize sağladığı imkanları kullanmamanın bahanesi olamaz.

İşin püf noktası, hassas uygulama Modern fumigasyonda, eski geleneksel sezgisel yöntemlere yer yok. Yeni yaklaşımda, bilgiyi elde etmek ve kullanmak çok önemli. Böcekler bile kendilerini geliştiriyorsa, biz de kendimizi geliştirmek zorundayız.

Kaynaklar 1. IMFO grubuna sunum, Prof. C. Athanassiou, 2017 2. Fumigation Plan, Pestcon Systems Inc., 2016 3. Fumigating with Phosphine, GRDC Australia, 2013 4. Phosphine Fumigation Parameters, Coresta Guide No2, 2013 5. Fumigation Handbook, USDA, 2016 6. Pressure testing sealable silos, GRDC, 2014 7. Centaur sensors and platform, centaur.ag, 2019