“Romanya, Karadeniz bölgesinde büyük bir rol oynuyor. Romanya şu anda Ukrayna tahılının ana güzergahı. Karadeniz bölgesinin öngörülebilir ve sürdürülebilir tek hububat çıkış noktası. Romanya'yı lojistik alanında gelecekteki büyümenin bir sütunu olarak görmeliyiz. Romanya, önümüzdeki 5-10 yıl içerisinde hem hammadde hem de işlenmiş ürünler için Karadeniz'de bir ihracat ve ithalat merkezi olacak. Romanya’nın geleceği adına anahtar kelimeler: Güvenli ihracatçı, güvenli işleyici ve ticaret için güvenli bir platform.”

Cezar Gheorghe
Romanya Tarım Bakanı Danışmanı
AGRIColumn Kurucusu

Küresel tahıl ticareti piyasası, Rusya'nın Karadeniz tahıl koridoru anlaşmasından çekilmesiyle ateşlenen, benzeri görülmemiş boyutlarda bir geçiş sürecinden geçiyor. Rusya'nın kararı hububat ticaret dinamiklerinde önemli bir değişimi tetikleyerek, mevcut ticaret yollarının yeniden gözden geçirilmesine ve Ukrayna tahılının dünya pazarlarına ulaşması için alternatif yolların tartışılmasına yol açtı.

Bu önemli değişimlerin ortasında, tahıl endüstrisinde yirmi yılı aşkın deneyime sahip kıdemli bir Rumen uzman olan Cezar Gheorghe ile zihin açıcı bir söyleşi yapma fırsatı bulduk. Tahıl piyasası danışmanlık şirketi AGRIColumn'un kurucusu olan Gheorghe, bu özel röportajda Karadeniz tahıl piyasasındaki değişimler, jeopolitik zorlukların etkisi ve sektörün geleceğine ilişkin görüşlerini bizlerle paylaştı. Ukrayna'nın değişen ticaret rotalarına, tahıl ihracatını desteklemek ile yerel pazarları korumak arasında kalan Avrupa Birliği’ndeki karmaşık dengelere ve Romanya'nın Karadeniz tahıl ticaretindeki artan rolü üzerine sorularımızı cevaplayan Gheorghe’nin sunduğu perspektifler, tahıl endüstrisinin paydaşlarına zorlukların üstesinden gelmek ve fırsatları değerlendirmek adına bir yol haritası sunuyor.

Rusya, anlaşmadan çekilmesinin ardından Ukrayna'nın Tuna Nehri'ndeki liman altyapısına yönelik saldırılar gerçekleştiriyor. Bu saldırıların geniş kapsamlı sonuçları olabileceğini belirten Cezar Gheorghe, bu durumun Ukrayna'nın Karadeniz'e erişimi açısından yarattığı zorlukları inceleyerek, Ukrayna'nın ulaşım ve depolama altyapısı açısından karşı karşıya olduğu kırılganlıkları ve potansiyel tıkanıklıklara dikkat çekiyor. Ayrıca Romanya'nın süregelen sorunlar arasında bölgesel tahıl ticaretinin kolaylaştırılmasındaki önemli rolünün altını çiziyor. Romanya'nın istikrar, öngörülebilirlik ve stratejik açıdan konumuna vurgu yaparak, ülkesinin Karadeniz'de tahıl ihracat ve ithalatı için bir merkez haline geleceğini anlatıyor.

İşte, Romanya Tarım Bakanlığı’nın danışmanı olarak da görev yapan Cezar Gheorghe’nin Değirmenci’nin sorularına verdiği cevaplar:

Sn. Gheorghe, Rusya'nın Karadeniz tahıl anlaşmasından çekilmesinin ardından Ukrayna, tahıl ihracatı için alternatif AB rotalarına bağımlı hale geldi. Bu değişimin tahıl piyasalarını ve bölgedeki ticaret yollarının dinamiğini nasıl etkilediğini biraz anlatabilir misinizi?

Nisan 2023'ün sonundan beri Karadeniz tahıl anlaşmasının artık mevcut olmayacağı belliydi. Bu anlaşma, İstanbul'daki Ortak Koordinasyon Merkezi'nde (JCC) yapılan yavaş denetimler nedeniyle Rusya tarafından adım adım baltalandı. Diğer taraftan Ukrayna da bu durumu gördü ve tahıl akışı için farklı yollar bulmaya çalıştı.

Nihayetinde, Karadeniz anlaşmasının her iki tarafın, Rusya ve Ukrayna'nın sebebiyet verdiği bir şekilde sona ereceğini öngördüğümüzü de eklememiz gerekiyor. Rusya, Ukrayna'nın işgalden önce faaliyet gösterdiği geleneksel pazarlara ulaşmak istiyordu. Ukrayna ise tahılın nakliyesinde büyük bir maliyetle karşılaşıyordu. Sigorta maliyeti ve JCC İstanbul denetim merkezindeki bekleme süresi, Köstence'den 13 dolara kıyasla Süveyş'e kadar ortalama 52-54 dolar/tonluk bir maliyet oluşturuyordu.

Başka görüşler olsa da dinamikler çok fazla değişmedi. Ukrayna ticaret sezonunun sonunda sayılırdı ve ihraç edilecek çok fazla şey kalmamıştı. Ancak Köstence'de boşaltma ve yükleme yaparak rotayı Reni-İzmail üzerinden değiştirmek lojistikten tasarruf sağlıyor. Süveyş'e kadar 1 ton için ortalama maliyet 35-37 USD/ton civarındaydı, bu da Karadeniz tahıl anlaşması yoluyla yapılan teslimatta ödenen ortalama 52-54 dolardan daha düşük. Bu rotada ayrıca zamandan da tasarruf ediyorsunuz. Gemilerin üst üste 35-50 gün JCC denetimi için beklemesi gerekmiyor.

Bazı Orta Avrupa ülkelerinde Ukrayna tahılının yurt içinde satışının yasaklanması karmaşık bir durum yarattı. Ukrayna'nın tahıl ihracatının desteklenmesi ile bu AB üyesi ülkelerin kendi pazarlarını korumaya yönelik çıkarları arasındaki denge nasıl olmalı?

Denge o kadar açık ki kimsenin şüphesi yok. Romanya'nın yanı sıra Polonya, Macaristan ve Bulgaristan'da da büyük aksamalar meydana geldi. Burada birden fazla faktör sayabileceğimizi eklememiz gerekiyor.

Yerel menşeli tahıla karşı fiyat indirimleri: Bu durum, yukarıda belirtilen ülkelerde bir damping piyasasının oluşmasına zemin hazırladı. Tahıl işleyicileri, yerel çiftçileri göz ardı ederek düşük fiyatlarla büyük miktarlarda Ukrayna menşeili tahıla ulaştı. Bunun serbest ticaret olduğunu düşünebiliriz ama değil. Zira AB'de mahsulleri yasak maddeler, gübre izinleri, zirai ilaç ve böcek ilacı kullanımına ilişkin diğer pek çok husus bakımından düzenleyen kurallarımız, prosedürlerimiz ve politikalarımız var. Ayrıca, örneğin Romanya'da bir hektarın finansman maliyeti, Ukrayna'dakinin neredeyse iki katı.

Lojistik %70-75 oranında arttı: Lojistik şirketleri daha iyi gelir elde etmek için Ukrayna'ya akın etti. Sonuç olarak, iç pazarlarda bir sıkışıklık ve daha düşük bulunabilirlik meydana geldi. Örneğin, Rusya işgalinden önce Tuna limanı Corabia'dan Köstence'ye bir barge navlun 16 euro/ton iken, şimdi 35 euro/ton. Tekerlekli nakliye maliyeti 170 km'lik bir güzergah için 17 euro/ton civarındaydı. Şimdi ise 28-30 euro/ton. Demiryolunda da Romanya'nın batısından Köstence'ye giden bir tren için 22 euro/ton maliyetimiz vardı, şimdi ise 35 euro/ton.

İthalat: Romanya, Ukrayna'dan 4.5 milyon tonu aşan bir tahıl thalatı yaptı. Aslında Romanya, kuraklık nedeniyle toplam hasat seviyesinin düştüğü 2020 yılı hariç, her yıl 29 milyon tonu aşan hasat miktarı sayesinde net ihracatçı konumunda. Romanya her yıl yaklaşık 22-23 milyon ton buğday, arpa, mısır, ayçiçeği tohumu ve kolza tohumu ihraç ediyordu. Son sezonda, Mart 2022'den Nisan 2023 sonuna kadar, Romanya 1 milyon tondan fazla buğday, 1,5 milyon ton mısır, 870 bin ton ayçiçeği tohumu ve 470 bin ton kolza tohumu ithal etti. Başka bir deyişle, Ukrayna menşeli ürünler nedeniyle 4,5 milyon ton Romanya mahsülü iç pazardan silinmiş oldu.

Ayrıca bazı farklı noktalara da dikkat çekmeliyim. Ukrayna ile sınırı olan her ülkenin kendine has özellikleri var. Örneğin, Macaristan'ın mısıra çok ihtiyacı var, çünkü 2022'deki mahsul seviyesi sıcak hava ve yağış eksikliği nedeniyle düşmüştü. Bulgaristan'ın Ukrayna'dan ucuz fiyata ayçiçeği tohumuna ihtiyacı var. Bulgaristan'ın büyük bir işleme kapasitesi var; 3 milyon ton ucuz ürün, işleyiciler için bir lütuf oldu. Polonya'nın da domuz yetiştiriciliği için mısıra ihtiyacı var ve Polonya mahsulü de düşmüştü.

Romanya da dahil olmak üzere bu devletlerin hiçbirinin bu aksaklıkların etkilerini öngörmek ve önlemek istemediğini de eklememiz gerekiyor. Her yerde yasa dışı uygulamalar oldu. Tüccarlar büyük mali usulsüzlükler yaptılar, KDV bedelini düşürmek için faturalardaki tutarı düşürdüler ve bir ton mal için geri kalan tutarı Dubai'de kayıtlı şirketler aracılığıyla ödemek suretiyle fatura kestiler.

RUS SALDIRILARI UKRAYNA TAHIL İHRACAT ROTALARINI ZORA SOKUYOR

Rusya'nın, Ukrayna'nın iç liman altyapısına yönelik saldırılarının yarattığı zorluklar, özellikle de Ukrayna tahılının uluslararası pazarlara ulaştırılması üzerindeki etkisi hakkındaki görüşlerinizi paylaşabilir misiniz?

Ukrayna'nın artık Karadeniz'e erişimi yok. Bu bir gerçek ve net. Farklı senaryolar üzerinde çalışmaya gayret ettiler. Örneğin Split Limanı üzerinden Hırvatistan'dan transit geçiş. Split, turistik bir liman ve oraya kadar olan demiryolu maliyeti, ürün bedelini geçebilir.

Ukrayna şu anda tamamen savunmasız durumda. Ruslar, iç kesimlerdeki nakliye ve depolama altyapısını yok etmeye çalışacaktır. Sınır noktalarına erişimi, Tuna üzerindeki yükleme noktalarına erişimi... En kötü senaryo, Bastroe geçidini kapatmaları olabilir. Sadece bir ya da iki gemiyi batırarak tüm geçişi engelleyebilirler.

Bununla birlikte Ukrayna tahılının ülke dışına çıkarılması için yeterli geçiş noktası olacaktır. Elbette bunun da bir bedeli olacak. Bu sezon için düşük fiyat seviyesiyle ikiye katlanan lojistik, ana zorluk.

Ukrayna tahılının Romanya üzerinden transit geçişinde bir artış var. Bu eğilimin nasıl gelişeceğini öngörüyorsunuz ve bunun, bölgesel ticaret dinamikleri üzerindeki etkileri neler olabilir?

Açık olmak gerekirse, Ukrayna'nın 28 milyon tonluk mısır hasadının 22 milyon tonu ihraç edilecek ve buna ek olarak, düşük hasat nedeniyle 4 milyon tonluk eski stok da AB'ye gidecek. Bütün kolza tohumu, 4 milyon ton ve işlenmek üzere Kuzey Avrupa'ya gidecek. Ayçiçeği tohumları Ukrayna'da işlenecek, 14 milyon ton, ancak yine de önemli bir miktar Romanya ve Bulgaristan'a gidecek. İhraç edilebilir buğday miktarı 12-13 milyon ton civarında ve kalitenin çoğunlukla yemlik olduğu görülüyor. Bu da fiyatlarda indirim yapılmasına ve nakde dönülmesine yol açacak.

JEOPOLİTİK DEĞİŞİMLER DÖNEMİNDE ROMANYA'NIN KİLİT ROLÜ

Romanya Ulaştırma Bakanı geçtiğimiz günlerde Ukrayna tahılının Karadeniz limanı Köstence üzerinden aylık sevkiyat kapasitesini iki katına çıkarma planlarından bahsetti. Sizce bu hedef ne kadar uygulanabilir?

Romanya şu anda Ukrayna tahılının ana güzergahı. Öyleydi ve öyle olacak, çünkü Romanya'nın Karadeniz'e erişimi var. Başka bir sebepten dolayı değil… Yüzyıllardır en ucuz ulaşım yolu, su yolu olmuştur. Sorunlar, operasyonel tarafta olacaktır.

Köstence limanı yılda en fazla 27 milyon ton tarımsal ürün kaldırabilir ve Ukrayna'nın niyeti çok yüksek, 30 milyon ton istiyorlar. Burada Romanya'nın 22 milyon tonluk kendi sevkiyatını ve belki Sırbistan'dan 1-2 milyon tonu da hesaba katın. İlk bakışta bu misyonun imkansız olduğunu söyleyebilirim.

Ancak iyi bir planlama ve akıllı çözümlerle bu zorluklar aşılabilir. Öncelikle, Ukrayna ve Romanya’nın ortak bir ekip oluşturarak işbirliği yapmaları gerekiyor. Ardından Sulina Kanalı'nı tam kapasite kullanmaları gerekiyor.

Karadeniz'e çıkış için kullanılabilecek bir hat var ve daha sonra gemiler kıyı boyunca Romanya ve Bulgaristan karasularından geçerek İstanbul Boğazı'na ulaşabilir. Ayrıca Romanya karasularında, büyük gemilere mavnalardan, yüzer vinçlerle serbestçe yükleme yapabilirler. Bu da akıllıca bir çözüm olacaktır.

Üçüncü olarak Ukrayna tahılı için Romanya'da yerel depolama ağı kurabiliriz. Tüm Romanya lojistiğini boğmamak adına teslimat için acele etmelerine gerek yok. Romanya gümrüğü tarafından yönetilen bir antrepo sistemi kapsamında silo ağı kurulabilir. Bu şekilde hareket etmezsek, Romanya çiftçisi açısından büyük darboğazlar ve sosyal huzursuzluklar görebiliriz.

Rusya'nın tahıl anlaşmasından çekilmesi nedeniyle karşılaşılan zorluklar göz önünde bulundurulduğunda, Ukrayna, tahılını küresel pazarlara ihraç etmeye devam etmek için hangi alternatif yolları veya stratejileri değerlendirebilir?

Romanya üzerinden gitmekten daha iyi bir yol yok. Deniz taşımacılığı, demiryolu ya da karayoluna kıyasla en ucuz ulaşım yoludur.

Karadeniz bölgesinde süregelen ve tahıl ihracatını etkileyen jeopolitik durumu düşünürsek, Romanya'nın bölgesel tahıl ticaretini kolaylaştırmadaki rolü hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Romanya günümüzde Karadeniz bölgesinde büyük bir rol oynuyor. Romanya, Karadeniz bölgesinin öngörülebilir ve sürdürülebilir tek hububat çıkış noktası olmaya devam ediyor. Ayrıca Romanya'yı lojistik alanında gelecekteki büyümenin bir sütunu olarak görmeliyiz. Bölgede bir istikrar faktörü olarak, bir NATO ülkesi olarak ve Rus saldırılarına karşı gerçek bir duvar ve kale olarak, şimdi ve potansiyel olarak ileride... Konteynerlerle gelen mallar için yeni güzergâhlar oluşturulmasında da Romanya önemli bir rol oynayacaktır. Romanya, önümüzdeki 5-10 yıl içerisinde hem hammadde hem de işlenmiş ürünler için Karadeniz'de bir ihracat ve ithalat merkezi olacaktır. Romanya’nın geleceği adına anahtar kelimeler şunlar: Güvenli ihracatçı, güvenli işleyici ve aynı zamanda ticaret için güvenli bir platform.

Ancak çiftçiler, tüccarlar, tahıl işleyicileri ve politikacılar da dahil olmak üzere tüm Romen paydaşların bunu öngörmesi ve anlaması gerektiğini de eklemeliyim. Eğer gözlerini yukarıya ve ufka dikmek yerine aşağıya bakarlarsa sorun yaşayabiliriz. Önce kendimizi anlamalı ve değiştirmeliyiz, başkasının bize ne yapacağımızı söylemesini beklememeliyiz. Vizyonumuz, proaktif olmalı.

Geleceğe dönük bakıldığında, bu yaşananların tahıl ticareti dinamikleri üzerindeki uzun vadeli etkileri neler olabilir? Bölgenin istikrarlı ve dirençli bir tahıl tedarik zinciri sağlamak için nasıl adaptasyon sağlayabileceğini öngörüyorsunuz?

Ticaret dinamikleri su gibidir. Hedeflerine ulaşmanın yolunu bulacaklardır. Bir yıl öncesine baktığımızda, şimdiden bir fark yarattığımızı görüyoruz. Bunun için sadece fiyat farklılıklarına göz atmak yeterli. Bir yıl birkaç ay önce buğday fiyatının 415 avro ve ayçiçeği tohumunun ton başına 1200 dolar olduğu dönemde gördüğümüz büyük dalgalanmalar olmaksızın, şimdi varış noktaları ve menşe fiyatları düşük bir seviyede fiyatlandırılıyor.

Son olarak, Romanya tahıl endüstrisinin temel özelliklerini ve mevcut durumu hakkında genel bir bilgi verebilir misiniz? Romanya tahıl üretimi son on yılda nasıl bir gelişim gösterdi?

Hoşumuza gitsin ya da gitmesin, Romanya'nın AB üyeliği diğer gelişmiş AB ülkelerinin gerisinde bir toparlanma yarışı başlattı. Üyelik sayesinde Romen çiftçiler en son teknolojik gelişmelere ve ürünlere ulaştılar, kalkınma için Avrupa fonlarına erişim sağladılar, mahsul yetiştirmek de dahil olmak üzere birçok şey için sübvansiyon aldılar ve bu da bir toparlanma yarışına yol açtı. "Açlık sizi bir şampiyon yapar." sözü bir kez daha kanıtlandı. Romanya şu anda AB'deki en büyük ayçiçeği tohumu üreticisi konumunda. Romanya, mısır hacmi açısından da bir ölçüde Fransa'yı yakaladı. Bu yıl, Romanya tüm tarihindeki en büyük kolza tohumu hacmine ulaştı. Ve Romanya buğday ihracatında da büyük bir oyuncu olduğunu kanıtladı. Romanya yakın gelecekte Mısır'a satılan buğday hacminde Karadeniz havzasının lideri olacak.

Son olarak, okuyucularımızla paylaşmak ya da eklemek istediğiniz başka bir şey var mı?
Okurlarımızı, tahıl ticareti ile ilgili her türlü sorularını cezar@agricolumn.eu adresinden bana iletmeye davet ediyorum. Romanya fırsatlarla dolu bir ülke.

CEZAR GHEORGHE KİMDİR?

Cezar Gheorghe, tahıl piyasasında 20 yılı aşkın deneyime sahip kıdemli bir uzman. Daha önce Cargill, Ameropa, Bunge, Agricover gibi özel şirketlerin yanı sıra Köstence'nin en büyük liman işletmecisi Chimpex'te genel müdür, CEO ve ticaret direktörü pozisyonlarında görev yaptı. Tahıl ve yağlı tohum ticaretinden bütçe geliştirmeye, kontrat pazarlıklarından kurumsal yapılandırmaya, operasyon ve kâr yönetiminden iş modellerinin ve risk yönetim sistemlerinin oluşturulmasına kadar geniş bir uzmanlık alanında tecrübesi bulunan Cezar Gheorghe, kariyeri boyunca uygulamaya koyduğu sağlam bir ticaret bilgisine sahip. Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Çalışmaları Fakültesi mezunu olan Cezar Gheorghe, Avrupa, ABD ve Kanada'da eğitim ve konferanslara katılarak mesleki eğitimine devam etmiştir. 2004 yılından bu yana sözleşme hükümleri, kontratlar ve kontrat uyuşmazlıklarının çözümü konularında GAFTA sertifikasına sahiptir. Danışmanlık, piyasa raporları, eğitim, risk yönetimi vb. yollarla tarım sektöründe katma değerli hizmetler üreten AGRIColumn şirketinin kurucusu olan Cezar Gheorghe, aynı zamanda Romanya Tarım Bakanı'nın danışmanlığını da yapmaktadır.