İran’da tarımsal üretim geçtiğimiz on yıllarda artış gösterdi. Yetiştirilen başlıca ürünler arasında buğday, arpa ve mısır geliyor. İran’da en önemli tahıl buğday. Bu ürün tüm tahıl üretiminin yüzde 70’ini oluşturuyor. İran’da bu yıl buğday üretiminin, son beş yılın ortalamasının yüzde 20 üzerinde gerçekleşmesi ve rekoltenin 16,8 milyon tonu bulması bekleniyor. İran’da 350 un değirmeni var ve bu değirmenlerin yıllık kapasitesi 24 milyon ton. Kapasite kullanım oranı ise %50 seviyesinde.

Üst-orta gelir grubunda yer alan İran, 83 milyonluk nüfusa sahip ve nüfusun %71’i şehirlerde yaşıyor. İran’ın komşuları; Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan, Irak, Pakistan, Türkiye ve Türkmenistan. Ülkenin %52’si dağlar ve çöllerle kaplı, yüzde 16’sının rakımı ise 2000 metrenin üzerinde.

Suudi Arabistan’dan sonra Ortadoğu’daki ikinci büyük ekonomi olan İran, önemli doğalgaz ve petrol rezervlerine sahip. Ülke, hidrokarbon ürünlerinin ihracından elde ettiği gelirlere büyük ölçüde bağımlı. Bu yüzden de ekonomik büyüme, petrol piyasasındaki gelişmelerden doğrudan etkileniyor. İran, son 20 yıldır, gelirlerini çeşitlendirmeye ve petrole olan bağımlılığını azaltmaya yönelik bir ekonomi politikası takip etmeye çalışıyor.

İran’da tarım, gayri safi milli hasılanın yüzde 8’ini oluşturuyor. İstihdamın yüzde 19’u tarım sektöründe çalışıyor. Önemli bir tarım ülkesi olan İran; buğday, arpa, tavuk ve patates gibi ürünlerde dünyanın en büyük 20 üreticisi arasında yer alıyor. İran’ın tarım sisteminde geleneksel ve modern yöntemler bir arada kullanılıyor. Küçük ve orta ölçekteki tarlaların yanı sıra ticari amaçlı büyük çiftlikler de yer alıyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, İran’da ekili arazilerin toplamı 15 milyon hektarı buluyor. Tarım daha çok ülkenin batı, kuzeybatı ve kuzeydoğu eyaletlerinde yoğunlaşıyor. İran’da yılda 80 milyar dolarlık tarım ürünü elde ediliyor ve 75 milyar dolar değerinde tarım ürünü ülke içerisinde tüketiliyor.

İran’da tarımsal üretim geçtiğimiz on yıllarda artış gösterdi. Yetiştirilen başlıca ürünler arasında; buğday, arpa ve mısır geliyor. İran’da en önemli tahıl buğday. Bu ürün tüm tahıl üretiminin yüzde 70’ini oluşturuyor. Resmi rakamlara göre, yerel buğday üretimi 2006 yılında ülke ihtiyacının tamamını karşılamıştı. Ancak 2008 yılındaki kuraklık ve bunu takiben üretimde görülen düşüş sebebiyle, buğday ithalatının yeniden başlatılmasına karar verildi. 2008’de şiddetli soğuk ve daha sonra görülen kuraklık özellikle tahıl ve baklagil üretimini vurdu ve aynı üretim seviyesini bir daha yakalamak İran için mümkün olmadı.

İran’da tahıl üretimi için ayrılan alanların büyüklüğü ortalama 15 milyon hektardır. Üretim artışı, ekili alanların artmasına değil, tarımda modernleşme ve suluma sayesinde veriminin artmasına bağlı olarak gerçekleşti. İran’da su kıtlığı önemli bir sorun ve suyun tarım sektöründe daha etkili şekilde kullanılması gerekiyor. FAO’ya göre, İran’da arazilerin tarıma açılması değil, bu arazilerin sulanması konusunda sorun yaşanıyor.

BAŞLICA GIDA MADDELERİ: BUĞDAY VE PİRİNÇ İran’da gıda pazarı, serbest piyasa esasına dayanmakla birlikte, hükümetin bu piyasa üzerinde kontrolü de söz konusu. Hükümet özellikle; buğday, süt, pirinç, tavuk gibi ürünlerin hem fiyatlarını hem de ithalatını düzenliyor. Hükümet, bu alana Ekonomi Konseyi ve Tüketiciyi ve Üreticiyi Koruma Kurumu üzerinden müdahale ediyor, arz eksiği olan ürünlerin ithalatını yönetiyor. Bunun yanında, yine hükümete bağlı İran Ticaret İşbirliği Kurumu da önemli gıda ürünlerinin satın alınması, depolanması ve dağıtımında etkili bir rol oynuyor.

İran’ın temel gıda maddelerinin başında buğday ve pirinç geliyor. Buğdaydan yapılan ekmek, geleneksel olarak temel enerji kaynağı olmaya devam ediyor. İran, kişi başına düşen buğday tüketiminde dünya liderlerinden biri ancak uzun zamandır tüketim oranlarında herhangi bir artış gözlenmiyor. Kişi başına düşen pirinç tüketimi ise zaman içinde tedrici olarak arttı. Özellikle gelirin artmasıyla buğday yerine pirinç tüketiminin de artması dikkat çekiyor. Ancak son birkaç yıldır pirinç tüketimi bir miktar azaldı. İran’ın, içinde bulunduğumuz mali yıl içerisinde pirinç üretiminde kendi kendine yeten bir ülke olması bekleniyor. Pirinç üretiminin, bu yıl %42 oranında artacağı ve 3 milyon ton seviyesine yaklaşacağı tahmin ediliyor. İran’ın tarım bakan yardımcısına göre, söz konusu miktar iç talebi tamamen karşılayacak ve ithalat yapmaya gerek kalmayacak.

Buğday, İran’da en çok arazinin ayrıldığı tarım ürünü. Son 5 yıldır, buğday ekili alanların büyüklüğü 6,6 milyon hektar seviyelerinde. İran, 13,4 milyon tonluk ortalama buğday üretimi ile dünyadaki en büyük 15 üreticiden biri. Hektar başına verim 2 tondan biraz fazla ve bu bakımdan Rusya ve Avustralya’nın performansıyla kıyaslanabilir. İran’da buğday ekili alanların yüzde 40’ı sulanıyor ve bu alanlardaki verim ise dekar başına 3 tonu buluyor.

BUĞDAY ÜRETİMİNDE YÜZDE 20’LİK ARTIŞ BEKLENTİSİ İran’da bu yıl buğday üretiminin, son beş yılın ortalamasının yüzde 20 üzerinde gerçekleşmesi ve rekoltenin 16,8 milyon tonu bulması bekleniyor. Ülkede yağışların buğday için elverişli olacak şekilde düşmesi, mart ayında meydana gelen sel felaketinin yol açtığı zararın telafi edilmesini sağladı. İran hükümeti, iç tüketimde ithalata bağımlılığı ortadan kaldırmak için 2019 yılındaki rekolteden 10 milyon tonluk buğdayı satın almayı planlıyor. İran Gıda Endüstrisi Birliği Genel Sekreteri Kave Zergeran 21 Mart’ta sona erecek bir yıllık dönemde 3 milyon ton buğday ithal edilmesinin öngörüldüğünü açıkladı.

İran’da son 5 yıldır yıllık ortalama 1,6 milyon hektarlık alana arpa ekiliyor ve 3 milyon tonluk rekolte elde ediliyor. Hektar başına düşen üretim miktarı ise 1,9 ton. Ülkedeki tarım arazilerinin yaklaşık yüzde 10’una ise pirinç ve mısır ekiliyor. Pirinçte hektar başına düşen üretim 4,2 ton; mısırda ise 6,3 ton civarında.

Temel tahıl ürünlerinin elde edilmesi için zorluklar yaşayan ve nüfusu giderek artan İran, ihtiyacını karşılamak için ithalata önemli ölçüde bağımlı durumda. 2011-2015 döneminde, buğday tüketiminin yüzde 23’ü, arpanın yüzde 29’u, pirincin yüzde 52’si ve mısırın yüzde 71’i yurtdışından karşılandı. İran, mısırı başta Brezilya olmak üzere Arjantin ve Ukrayna’dan alıyor. Pirinç ithalatının ise neredeyse tamamını Hindistan’dan yapıyor. İran’ın soya fasülyesi tedarikçileri ise Arjantin, Brezilya ve Hindistan. 2011-2015 döneminde buğday ithalatını Avustralya ile Avrupa ve Orta Asya ülkelerinden gerçekleştirdi.

İRAN’DA DEĞİRMENCİLİK SEKTÖRÜ Buğday ekim alanlarının 6 milyon hektarı bulduğu İran’da 350 un değirmeni var. Bu rakamlar, İran’ın bölgede tahıl bakımından önemli bir oyuncu olduğunu gösteriyor. Yılda kişi başına 160 kilogram ekmek tüketen İranlılar, bu alanda dünya ikincisi. İran halkı, dünya ortalamasının tam 6 katı kadar ekmek tüketiyor. Ülkede her yıl 15 milyon ton ekmek üretiliyor. Bu üretimin %20’sini endüstriyel ekmek fabrikaları karşılarken, geri kalanını geleneksel fırınlar üretiyor. Fırınlar için ayrılan unun sadece %2’si endüstriyel ekmek fabrikalarına gönderiliyor. %98’lik bölümü ise geleneksel mahalle fırınları kullanıyor. Ülkede kullanılan unun %80’i devlet tarafından sübvanse edilirken, kalanı piyasa fiyatlarına göre satılıyor.

İran, Kazakistan ve Rusya 2019 yılında bir anlaşma yaparak, Hazar Denizi üzerinden İran’a buğday ihraç edilmesinde mutabık kaldı. İran hükümeti, ithal edilen buğday sayesinde ülkedeki değirmenlerin âtıl kapasitesinin doldurulmasını ve üretilen unun da Basra Körfezi üzerinden dış pazarlara satılmasını hedefliyor. Plana göre, ithal edilen buğdayın tamamı un haline getirilerek ihraç edilecek. Ülke içinde üretilen buğday ise yine iç piyasada tüketilecek.

İran Devlet Ticaret Kurumu, uluslararası piyasalardan öğütmelik buğday alıyor, tahılın depolanması işini yönetiyor. Bunun yanında, hükümetin yüksek fiyat vererek desteklediği yerli buğdayın bir kısmını da bu kurum alıyor.

İranlı değirmenciler, buğdayı Devlet Ticaret Kurumu’ndan alıyor. Üretilen un; demir ve folik asitle zenginleştiriliyor. İran’da 350 un değirmeni var bu değirmenlerin yıllık kapasitesi 24 milyon ton. Kapasite kullanım ortalaması ise %50 seviyesinde.

İran’da tarımsal üretimin artırılması için büyük bir potansiyel söz konusu. Bu potansiyelin değerlendirilebilmesi için ise kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılması, gıda israfının azaltılması, ulaşım ve altyapının iyileştirilmesi gerekiyor.