Türkiye’de 710 civarında un üretim tesisi bulunmaktadır. Ancak bu tesislerden 476 tanesi aktif olarak çalışıyor, geriye kalan 234 firma ise atıl durumda. Türkiye’nin yıllık buğday üretimi ortalama 20 milyon tondur. Dünyadaki un fabrikalarının ortalama kapasite kullanımı yüzde 65 iken bu oran Türkiye için yüzde 45’tir. Dünyanın en büyük un ihracatçılarından Türkiye’nin un ihraç ettiği başlıca ülkeler ise Irak, Sudan ve Suriye’dir.

Türkiye’nin tahıl üretimi ve tüketimi buğday ağırlıklıdır. Dünyanın en büyük buğday unu ihracatçılarından biri olan Türkiye’nin buğday üretimi son yıllarda ortalama 20 milyon ton civarındadır. Buğdaydan sonra Türkiye’nin ürettiği diğer tahıllar arasında sırasıyla arpa, mısır, pirinç, çavdar ve yulaf yer almaktadır. Türkiye’de değirmencilik endüstrisi buğday ağırlıklıdır. Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF)’nun verilerine göre, Türkiye 2016 yılında 3,5 milyon ton buğday unu ihracatı gerçekleştirmiştir.

Birçok açıdan önemli bir kesişme noktası olan Türkiye, coğrafi konumu ve ürün çeşitliliğiyle gıda konusunda kendi kendine yetebilen az sayıdaki ülkelerden biridir. Verimli toprakları, tarıma elverişli iklimi ve yeterli yağış oranı Türkiye’nin neredeyse her çeşit ürünü yetiştirmesine olanak tanımaktadır. Hemen hemen her bölgesinde tarımsal faaliyetlere rastlanan Türkiye, tarımsal üretimde dünyanın en önemli ülkelerinden biridir. Dünya Bankası’nın verilerine göre; 2010 yılında ekilebilir alanlar, ülke arazisinin yüzde 31’ini oluşturmaktadır.

TÜRKİYE’DE HUBUBAT ÜRETİMİ Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre Türkiye’de en çok üretimi gerçekleştirilen tahıl ürünü buğdaydır. 2013 yılında 22 milyon ton buğday üretimi gerçekleştiren Türkiye, 2014 yılında bu rakamı 19 milyon tona düşürmüştür. Ancak 2015 yılında 3,5 milyon tonluk bir artışla 22,6 milyon ton üretim gerçekleştiren Türkiye’nin 2016 yılında buğday üretimini 20,6 milyon tona düşüreceği tahmin edilmektedir.

Türkiye’nin tahıl üretiminde ikinci önemli ürün ise arpadır. Arpa üretimi yıllara göre azalan bir görünüm sergilemektedir. 2013 yılında 7,9 milyon ton civarında olan arpa üretimi 2014 yılında 6,3 milyon tona, 2015 yılında ise 5,8 milyon tona düşmüştür. 2016 yılında ise Türkiye arpa üretim miktarı 6,7 milyon tona gerilemiştir.

Türkiye’de mısır üretimi de giderek artmaktadır. Türkiye’de mısıra yönelik talep artışının, doğrudan tüketimden ziyade gıda sanayindeki kullanım artışından kaynaklandığı düşünülmektedir. 2013 ve 2014 yıllarında 5,9 milyon ton olan mısır üretimi 2015 yılına gelindiğinde ise 6,4 milyon tona yükselmiştir. 2016 yılında da mısır üretiminin aynı kalması beklenmektedir.

Bir diğer önemli tahıl ürünü olan pirincin üretim miktarı 2014 yılında bir miktar düşüş gösterse de 900 bin ton civarında seyretmektedir. 2013 yılında 900 bin ton olarak gerçekleşen çeltik üretimi, 2014 yılında 830 bin tona gerilemiştir. 2015 yılında ise 920 bin tona yükselen mısır üretiminin 2016 yılında da aynı miktarda kalması bekleniyor.

Çavdar ve yulaf üretimi ise 2013 ve 2016 yıllar arasında ciddi bir değişim göstermemiştir. Her iki tahıl ürünü de yılda 200 bin ile 350 bin ton arasında üretilmektedir.

TÜRKİYE’DE HUBUBAT TÜKETİMİ ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) Nisan ayı raporunda yer alan verilere göre, Türkiye’de en çok tüketilen tahıl ürünü buğdaydır. 2013/14 sezonunda 17,75 milyon ton buğday tüketimi gerçekleştiren Türkiye, 2014/15 sezonunda bu rakamı 17,5 milyon tona düşürmüştür. 500 bin tonluk tüketim artışıyla 2015/16 sezonunda 18 milyon ton buğday tüketmesi beklenen Türkiye’nin 2016/17 yılında ise tüketimini 17,5 milyon tona düşüreceği öngörülmektedir.

Türkiye’nin tahıl tüketiminde ikinci önemli ürün ise arpadır. Arpa tüketimi üretime paralel olarak azalmaktadır. 2013/14 sezonunda 6,9 milyon ton civarında olan arpa üretimi 2014/15 sezonunda 5,3 milyon tona gerilemiştir. 2015/16 sezonunda ise 6,9 milyon ton arpa tüketeceği tahmin edilen Türkiye’nin 2016/17 sezonunda 5,5 milyon ton arpa tüketmesi bekleniyor.

Türkiye’de mısır tüketimi üretime paralel çizgide artış göstermektedir. 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında 5,9 milyon ton olan mısır tüketiminin 2015/16 sezonunda 6,4 milyon tona yükselmesi bekleniyor. 2016/17 sezonunda da mısır üretiminin aynı kalacağı öngörülüyor.

Türkiye’de tüketilen bir diğer tahıl olan pirincin tüketim miktarı ise 2013/14 sezonunda 769 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2014/15 sezonunda 780 bin tona yükselen tüketim miktarı, 2015/16 sezonunda ise 790 bin tona yükselmesi ve 2016/17 sezonunda ise 780 bin tona gerilemesi bekleniyor.

Çavdar ve yulaf tüketimi ise üretimle aynı doğrultuda, 2013/14 ve 2016/17 sezonları arasında ciddi bir değişim göstermemiştir. Her iki tahıl ürünü de yılda 200 bin ile 350 bin ton arasında tüketilmektedir.

TÜRKİYE’DE HUBUBAT TİCARETİ Türkiye’de tahıl grubu içerisinde en çok ithal edilen ürün buğdaydır. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, buğday ithalatı 4 ila 5 milyon ton arasında değişmektedir. 2012 yılında 3,7 milyon ton buğday ithalatı gerçekleştiren Türkiye, bu rakamı 2013 yılında 4 milyon tona çıkarmıştır. 2014 yılında ise 5,2 milyon tona yükselen buğday ithalatı 2015 yılında 4,3 milyon tona gerilemiştir. 2016 yılında ise Türkiye, 4,2 milyon ton buğday ithalatı gerçekleştirmiştir. Gerçekleştirdiği buğday üretimiyle iç tüketimini karşılayabilen Türkiye’nin ithalata başvurma nedeni, ihraç mamul maddeler için ihtiyaç duyulan kaliteli buğday temindir. Türkiye, buğdayı daha çok işlenmiş ürün (un, makarna, v.b.) olarak ihraç etmektedir. Bu yüzden tahıl bazında buğday ihracatı son derece sınırlıdır.

Buğdaydan sonra ithalat ve ihracat miktarı en yüksek tahıl ürünü mısırdır. Mısır ithalatı yıllara göre iniş ve çıkışlar göstermektedir. TÜİK’in verilerine göre, 2012 yılında 807 bin ton mısır ithalatı gerçekleştiren Türkiye, 2013 yılında rekor bir artışla mısır ithalat miktarını 1,5 milyon tona yükseltmiştir. 2014 ve 2015 yıllarında ise yaklaşık 1,4 milyon ton mısır ithalatı gerçekleştiren Türkiye, 2016 yılında ise mısır ithalat miktarını 534 bin tona düşürmüştür.

Mısır ihracatı ise ithalatla kıyaslandığında son derece düşüktür. 2013 yılında 210 bin ton mısır ihraç eden Türkiye, 2014 yılında bu rakamı 64 bin tona düşürmüştür. 2015 yılında 75 bin ton mısır ihraç eden Türkiye, 2016 yılında ise mısır ihracat miktarını 44 bin tona düşürmüştür.

Türkiye’de üretilen tahıl ürünleri arasında buğday ve mısırdan sonra ithalatı yapılan diğer ürünler ise pirinç ve arpadır. Düşük miktarlarda seyretse de ithalat faaliyetleri gözlenmektedir. 2013 yılında 283 bin ton pirinç ithal eden Türkiye’nin 2014 yılında pirinç ithalat miktarı 493 bin tona yükselmiştir. 2016 yılında ise pirinç ithalat miktarı 292 bin tona gerilemiştir. Arpa ithalatında ise rakamlar çok düşüktür. 2012 ile 2016 yılları arasında Türkiye’nin gerçekleştirdiği arpa ithalat miktarı 9 ila 164 bin tondur.

TÜRKİYE’DE BAKLİYAT ÜRETİMİ Türkiye’de kuru bakliyatın ekim alanının son 10 yıl içerisinde önemli oranda azalma göstermesine bağlı olarak kuru bakliyat üretimi de son 12 yılda ciddi oranda azalma göstermiştir. Toplam bakliyat üretimi de son 10 yılda yaklaşık 400 bin ton düşmüştür. Buna göre; 2006 yılında 1,4 milyon ton olan toplam bakliyat üretimi, 2015 yılında 1 milyon tona kadar gerilemiştir.

Bakliyat ürünleri arasında en yüksek üretim miktarının nohutta olduğu görülmektedir. TÜİK verilerine göre; 2013 yılında 506 bin ton olan Türkiye nohut üretimi, 2014 yılında 450 bin tona düşmüştür. 2015 yılında 460 bin ton nohut üreten Türkiye’nin 2016 yılında ise 455 ton nohut üretmesi bekleniyor.

Nohuttan sonraki en yüksek üretim miktarı kırmızı mercimeğe aittir. 2013 yılında 395 bin ton olan ve 2014 yılında 325 bin tona gerileyen kırmızı mercimek üretimi 2015 yılında bir miktar artış göstererek 340 bin tona yükselmiştir. 2016 yılında ise Türkiye’nin 345 bin ton kırmızı mercimek üreteceği tahmin ediliyor.

Bir diğer önemli ürün olan kuru fasulyede üretim miktarı 2013 yılında 195 bin ton civarında iken, 2014 yılında ise bir miktar artarak 215 bin tona yükselmiştir. 2015 yılında 235 bin ton kuru fasulye üretimi yapılan Türkiye’de 2016 yılında ise aynı miktarda fasulye üretimi yapılması beklenmektedir.

TÜRKİYE BAKLİYAT TİCARETİ Baklagillerin ekili olduğu tarım alanlarının azalması ve buna bağlı olarak da üretim miktarının düşmesi Türkiye’nin kuru bakliyat ithalatında da artışa neden olmaktadır. 2012 yılında 272 bin ton olan toplam bakliyat ithalatı, 2013 yılında 335 bin tona, 2014 yılında 433 bin tona, 2015 yılında ise 470 bin tona yükselmiştir.

Bakliyat grubunda en çok ithal edilen ürün mercimektir. 2013 yılında 199 bin ton mercimek ithalatı yapılmıştır. Bu miktar 2014 yılında 303 bin tona, 2015 yılında ise 313 bin tona ve 2016 yılında ise 337 bin tona yükselmiştir. TÜİK verilerine göre, 2015 yılında mercimekten sonra en çok ithal edilen bakliyat bezelyedir. 2012 yılında 25 bin ton, 2013 yılında 43 bin ton ve 2014 yılında 33 bin ton olarak gerçekleşen nohut ithalatı, 2015 yılında ciddi oranda artmış ve 82 bin tona ulaşmıştır. Ancak 2016 yılında ise 60 bin ton bezelye ithal edilmiştir. ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA FAS) 2016 yılında yayınlanan “Turkish Pulses Market Overview” isimli raporuna göre, Türkiye’nin mercimek ithal ettiği ülkelerin başında Kanada bulunmaktadır. Türkiye ithal ettiği mercimeği Irak, Sudan, Mısır ve Suudi Arabistan gibi Orta Asya ve Afrika ülkelerine ihraç etmektedir.

Nohut ise mercimek ve bezelyeden sonra en çok ithalatı yapılan ürünler arasında üçüncü sıradadır. Ancak nohut ithalatı düşüş eğilimindedir. 2012 yılında 34 bin ton nohut ithalatı yapan Türkiye, 2013 yılında bu miktarı artırmış ve 56 bin ton nohut ithal etmiştir. 2014 yılında ithalat bir miktar düşüp 41 bin tona gerilemiş, 2015 yılında da gerileme eğilimini sürdürerek 37 bin tona ve 2016 yılında ise 30 bin tona kadar düşmüştür.

Mercimek, bezelye ve nohuttan sonra 2015 yılında en çok ithal edilen ürün olan kuru fasulyede de ithalat miktarı giderek düşmektedir. 2012 yılında 30 bin ton kuru fasulye ithal edilmişken, bu miktar 2013 yılında 25 bin tona gerilemiştir. Ancak 2014 yılında önemli oranda artarak 54 bin tona ulaşan kuru fasulye ithalatı 2015 yılında yeniden 34 bin ton seviyelerine gerilemiştir. 2016 yılında ithal edilen kuru fasulye miktarı ise 35 bin ton olarak gerçekleşmiştir.

Mercimek, 2015 yılında ithalatta olduğu gibi ihracatta da en yüksek paya sahiptir. 2012 yılında 197 bin ton olan mercimek ihracatı 2013 yılında 178 bin tona gerilemiştir. 2014 yılında 183 bin tona yükselen mercimek ihracatı yükselme eğilimini devam ettirerek 2015 yılında 219 bin tona ve 2016 yılında ise 243 bin tona yükselmiştir.

2015 yılında en çok ihraç edilen ikinci bakliyat ürünü ise bezelyedir. Bezelye ihracatı, 2012 yılında ortalama 23 bin ton olarak gerçekleşmiş, 2013 yılında artış göstererek 31 bin tona çıkmıştır. 2014 yılında ise 24 bin tona gerileyen bezelye ihracatı 2015 yılında yeniden artışa geçerek 62 bin ton seviyesine kadar ulaşmıştır. Ancak 2016 yılında yeniden düşüşe geçen bezelye ihracatı 46 bin tona gerilemiştir. Türkiye’nin nohut ihracatı ise 2015 yılında, önceki 2 yılın aksine artmış ve 22 bin tona ulaşmıştır. 2016 yılında 22 bin ton olan nohut ihracatı, 2011 yılındaki 28 bin ton seviyesini yakalayamamıştır.

TÜRKİYE UN SANAYİ Tarihteki ilk değirmenlerin Anadolu topraklarında kullanıldığı bilinmektedir. Bu köklü geçmiş, bugün Türkiye’nin dünya değirmencilik sektöründe hem un hem de değirmen teknolojileri üretimi ve ihracatı noktasında ilk sıralara taşımıştır.

Günümüzde Türkiye’deki üretime bakıldığında; yıllık un üretiminin yurtiçi tüketimin bir hayli üzerinde kaldığı görülmektedir. Güneydoğu Un Sanayicileri Derneği’nin hazırladığı Türkiye Un Sanayisi Envanteri’ne göre, Türkiye’de aktif ve pasif olmak üzere 710 üretim tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 476 tanesi aktif olarak çalışırken, 234’ü pasiftir. Bölgesel olarak baktığımızda; Karadeniz bölgesinde 62 aktif ve 25 pasif firmanın kurulu kapasitesi 4,6 milyon ton; Akdeniz bölgesindeki 45 aktif ve 30 pasif firmanın kurulu kapasitesi 3,5 milyon ton; Ege Bölgesi’nde 47 aktif ve 22 pasif firmanın kurulu kapasitesi 3,4 milyon tondur. Doğu Anadolu Bölgesi’nde 20 aktif ve 3 pasif tesisin kurulu kapasitesi 1,8 milyon ton; İç Anadolu Bölgesi’nde 124 aktif ve 43 pasif tesisin kurulu kapasite 9 milyon ton ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde 87 aktif, 25 pasif firmanın kurulu kapasitesi 8,3 milyon tondur. Buna göre, toplam 40 milyon ton kurulu kapasiteye sahip olan Türkiye’nin un üretimi yıllık ortalama 20 milyon tondur. Ancak kurulu kapasiteyle karşılaştırıldığında, Türkiye’nin potansiyelinin çok altında üretim yaptığı gözlenmektedir.

Dünya piyasasında Türkiye, Kazakistan’la birlikte en büyük iki un ihracatçısından biridir. Un ihracatında 2005 yılında atağa geçen Türkiye, Kazakistan ve AB ülkelerinin un ihracat miktarına yetişmiştir. 2006, 2007 ve 2008 yıllarında 1,2 milyon ton civarında gerçekleşen Türkiye un ihracatı, 2009 ve 2010 yıllarında 1,8 milyon tona yükselmiştir. 2011 ve 2012 yıllarında ise artışa devam ederek 2 milyon tona ulaşmıştır. Türkiye’nin 2013 yılı buğday unu ihracatı 2,1 milyon tondur. Türkiye’nin un ihraç ettiği başlıca ülkeler ise Irak, Sudan ve Suriye’dir.