BLOG

Yemen’de Tahıl ve Un Pazarı

11 Eylül 20139 dk okuma

Tarım ürünleri ve gıda maddeleri açısından net ithalatçı ülke konumunda olan Yemen, ihtiyaç duyduğu gıda maddelerinin yaklaşık % 25’ini ithal etmektedir. Özellikle buğday, ülkenin ithal ettiği başlıca ürünler arasında yer almaktadır. Ülkenin gıda ürünlerinde dışa bağımlı olması ve endüstriyel anlamda yeterince gelişmemiş olması, yabancı yatırımcı ve ihracatçılar açısından büyük bir potansiyel olarak değerlendirilmektedir.

1900’lü yılların başında Güney ve Kuzey olarak ayrılan iki ülkeden oluşan Yemen, 22 Mayıs 1990 gibi çok yakın bir tarihte resmi olarak birleşerek Yemen Cumhuriyeti adını almıştır. Ortadoğu ülkeleri arasında yer alan ve Arap Yarımadası'nın Afrika'ya yakın güney ucunda yer alan Yemen, kuzeyden Suudi Arabistan, doğudan Umman, güneyden Hint Okyanusu (Aden Körfezi), batıdan Kızıldeniz'le çevrilidir.

Dünya Bankası verilerine göre 2011 yılında 24,8 milyon olan Yemen’in nüfusu, yıllık ortalama % 3.2 oranında artış kaydetmektedir. Ülke nüfusunun 2020 yılında ikiye katlanacağı düşünülmektedir. Bu da gıda ürünlerinde dışa bağımlı bir ülke konumunda olan Yemen’in ithalat talebinin ileriki yıllarda daha da artabileceğini göstermektedir.

Bugün buğday, ülkenin temel ithalat kalemleri arasında yer almaktadır. Ülke ihtiyacının yüzde 95’ine yakınını temsil eden buğday ithalatı, ülkedeki birkaç büyük şirket tarafından gerçekleştirilmektedir. Aynı zamanda un değirmenciliği de yapan bu ithalatçılar, ithal edilen buğdayın tamamına yakınını işlemektedir.

YEMEN EKONOMİSİ Petrol ve tarım, Yemen ekonomisinin başlıca dayanak noktalarıdır. 2009 yılında milli gelirin % 9.7’si tarımdan, % 51.1’si petrolden elde edilmiştir. Ülke ekonomisinin petrole bağımlılığı düşünülürse, ekonominin durumunun petrol fiyatlarındaki dalgalanmaya bağlı olarak değiştiği söylenebilir.

Körfez ülkeleri standartlarına göre Yemen’in petrol rezervleri sınırlıdır. Yemen’in kanıtlanmış petrol rezervleri 2009 yılı itibariyle 3 milyar varil olarak ölçülmüştür ve 15 yıl içesinde tükeneceği düşünülmektedir. Gaz rezervleri açısından ise beklentiler biraz daha yüksektir. 2009 itibariyle kanıtlanmış doğalgaz rezervi 478.5 milyar m3 olarak ölçülmüştür.

Geleneksel olarak ekonominin temel taşlarından biri olan tarım, yaklaşık olarak GSYİH’nın % 20’sini oluşturmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre Yemen aktif nüfusunun yarısı tarım sektöründe çalışmaktadır. Şehirlerde artan su ihtiyacı, tarım sektörü için tehdit oluşturmaktadır.

Sınırlı petrol rezervleri ve görece çok olan nüfusu ile Yemen komşu Körfez ülkelerine göre küçük bir ekonomiye sahiptir. Ekonomik kaynakları, azalan petrol rezervlerine bağlıdır. 2006 yılında başlatılan ekonomik reform programı ile beraber petrol dışı sektörlerin geliştirilmesi ve yabancı yatırımların arttırılması planlanmaktadır.

Programın sonucu olarak da kalkınma projelerine 5 milyar dolar taahhüt edilmiştir. Son yıllarda reformlar sayesinde elde edilen olumlu sonuçlar, yabancı yatırımcıları teşvik eder niteliktedir. Ülkenin en önemli sorunlarından birisi de işsizliktir. İşsizlik oranı % 35 civarındadır.

2001 – 2005 yıllarını kapsayan “5 Yıllık Kalkınma Programı” çerçevesinde yılda ortalama % 5.6 oranında büyüme hedefinde olan Yemen ekonomisi, bu hedefi tam olarak gerçekleştirememiş, özellikle 2004 yılında büyüme oranı yüzde 2 ile sınırlı kalmıştır. Yine EIU tahminlerine göre 2007 yılında % 3.5, 2008’de % 3.2 ve 2009’da % 3.8 büyüme gösteren Yemen ekonomisinin 2010’da % 5.2 ve 2011’de % 3.0 büyüme kaydettiği tahmin edilmektedir.

YEMEN’DE TARIM Her ne kadar petrol sektörü devlet ve ihracat gelirlerinin önemli bir kaynağını oluştursa da tarım, Yemen ekonomisinin dayanak noktasıdır. Son resmi verilere göre tarım sektörü, iş gücünün % 31’ini istihdam etmekte ve nüfusun dörtte üçünün doğrudan ya da dolaylı olarak gelirlerini oluşturmaktadır. GSYİH’nın ise %20’den fazlasını oluşturmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre erozyon ve ormanlık alanların azalması, ülkede tarımı tehdit eden unsurlardır. Ülke topraklarının ancak % 3’ü tarıma elverişli olup uzun ömürlü bitkilerin yer aldığı toprakların oranı sadece % 0.25’tir.

Çiftçiler gübre gibi önemli tarım girdilerini satın alamamakta ve ülkede ekili alanlar daralmaktadır. Sulama imkanlarının kullanılması, tarımsal üretimi arttırmaktadır. FAO’nun istatistiklerine göre ülkede 1960’lı yıllara oranla meyve üretimi beş kat, sebze üretimi ise altı kat artmıştır. Ayrıca hükümetin meyve ve sebzelere yönelik olarak uyguladığı ithalat yasakları, üreticileri bu alanlarda üretim yapmaya teşvik etmektedir. Tahıl ve hububat üretimi ise hükümetin fiyatlandırma politikaları ve ucuz ithalat olanakları nedeniyle çiftçilerce tercih edilmemektedir.

Ülkede tarımsal üretim olarak hububat, meyve, sebze, bakliyat, kat, kahve ve pamuk üretilmektedir.

Ülkenin tarımsal üretimdeki bir diğer önemli sorunu sulamadır. Çünkü Yemen, su kaynakları bakımından dünyanın en fakir ilk 10 ülkesi arasında yer almaktadır. Ülke topraklarında sulama yapılabilen toprak büyüklüğü 6 bin km2’yi geçmemektedir. 4.1 milyar km yenilenebilir toplam su kaynağı rezervi bulunmaktadır. Yemen’de suyun kullanımı % 4’ü genel amaçlı kullanım, %1’i sanayi ve % 95’i tarım sektöründe olmak üzere yılda 6.6 km³ olarak gerçekleşmektedir. Ülke nüfusunun % 90’ının yaşadığı batı bölgelerinde, suya olan ihtiyaç giderek artmaktadır.

HUBUBAT ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Yemen’de buğday, pirinç ve mısır gibi tahıl ürünlerinin üretimi son derece azdır. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA) verilerine göre ülkenin buğday üretimi 100 ile 200 bin ton arasında değişmektedir. Buna göre; 2001/02 sezonunda 132 bin ton olan buğday üretimi, son 10 yıldaki en yüksek seviyesine, 265 bin tonla 2009/10 sezonunda ulaşmıştır. Sonraki yıllarda üretim 200 bin tona gerilemiştir. USDA, Yemen buğday üretiminin 2012/13 sezonunda da 220 bin ton olarak gerçekleştiğini tahmin edilmektedir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Dünya Tarım Örgütü (FAO) verilerinde ise Yemen’in 2008-2012 yılları arasındaki ortalama buğday üretiminin 228 bin ton olduğu belirtilmektedir. Ülkenin 2012 yılı buğday üretimini 250 bin ton olarak açıklayan FAO, 2013 için de 275 bin tonluk üretim tahmininde bulunuyor.

Her yıl 40 ile 90 bin ton arasında mısır üretimi gerçekleştiren Yemen’de en yoğun yetiştirilen tahıl ürünü ise sorgumdur. USDA verileri, ülkenin sorgum üretiminin 2001/02 sezonunda 289 bin ton olduğunu göstermektedir. Sorgum üretiminin 2006/07 sezonunda 601 bin tona kadar ulaştığı ancak sonraki yıllarda yeniden düşüş göstererek 350 bin tonlar civarında seyrettiği tahmin edilmektedir. FAO verileri ise 2008-2012 yılları arası ortalama sorgum üretimini 414 bin ton olarak açıklamaktadır. Ülkenin 2012 sorgum üretimini 460 bin ton olarak ifade eden FAO, 2013 için de aynı tahminini tekrarlıyor.

FAO verilerine bakıldığında ülkedeki toplam tahıl üretiminin 2008-2012 yılları arasında ortalama 825 bin ton olduğu, 2012 yılında 909 bin ton tahıl üretimi gerçekleştirildi. FAO’nun 2013 tahmini ise 935 bin ton.

Tüketim açısından tahıl ürünleri değerlendirildiğinde, en yüksek tüketimin buğdayda yaşandığı görülmektedir. USDA verilerine göre; 2001/02 sezonunda 1,9 milyon ton olan Yemen’in buğday tüketimi, sonraki yıllarda sürekli artış kaydederek 2012/13 sezonunda 3,3 milyon tona ulaşmıştır. Aynı dönemlerde pirinç tüketimi ise 250 bin tondan 450 bin tona yükselmiştir.

DEĞİRMENCİLİK VE TAHIL İŞLEME SEKTÖRÜ Yemen’de imalat sektörü, GSYİH’nın % 9.9’unu oluşturmaktadır. Finansman eksikliği ve birçok girdinin ithalata bağımlı olması, imalata dayalı sektörlerin büyüme ve gelişmesini engelleyen en önemli faktörlerdir. Yemen’de bulunan sanayi kuruluşlarının % 95’i küçük ölçeklidir ve 1 ile 4 kişi arasında isçi çalıştırmaktadırlar. Orta ölçekli firmalar (5 ile 9 isçi) toplamın % 4’ünü oluşturmaktadır. Büyük ölçekli firmalar ise (10 veya daha fazla isçi) ancak toplamın % 1’ini oluşturabilmektedir. Gıda ürünleri ve meşrubat, ülkedeki sanayi kuruluşlarının % 49’unu oluşturmaktadır. Un üretimi ise son yıllarda artış göstermeye başlamıştır ve bugün itibariyle un fabrikaları başlıca sanayi kuruluşları arasında yer almaktadır.

Yemen'de piyasalar esas olarak rekabetçi olmayan bir davranış ile karakterize edilmektedir. Büyük bir çoğunluğunun buğday ve pirinç ithalatı yaptığı birkaç büyük firmanın egemen olduğu pazarda, yerel tüketim için ihtiyaç duyulan buğdayın çok büyük bir çoğunluğu ithal edilmektedir. Aynı zamanda depolama ve öğütme de yapan büyük ithalatçılar, buğday ve buğday unu depolaması ve işlenmesi konusunda önemli bir potansiyele sahiptir. İthal buğdayın yüzde 90-95'i, genellikle aynı ticaret şirketi olan Aden ve Al-Hodeida'nın deniz limanındaki tesislerinde un olarak işlenir. Küçük şirketler de dahil ülkedeki ithalatçı değirmenlerin günlük öğütme kapasitesi 7-8 bin ton olarak ifade edilmektedir.

Ülkedeki en büyük ithalatçı değirmen olan Aden'in yaklaşık 250 bin ton kombine depolama kapasitesi bulunuyor. Buna yakın bir depolama kapasitesi de Al-Hodeida'da var.

GENEL İTİBARİYLE DIŞ TİCARET Yemen’in dış ticaretindeki en önemli kalem petroldür. Ülkenin temel ihracat kalemi petrol olmakla beraber, yukarıda da değinildiği gibi son yıllarda petrol kaynakları azalmaya başlamıştır ve gelecekte bu kaynakların tükeneceği düşünülmektedir. Petrol dışı ihracat, tarım ürünleri üzerine kurulu olup, bunlar basit gıda maddeleri ve havyan derileridir. Başlıca sanayi kuruluşları, plastik, çimento, alüminyum, tekstil, boya, dayanıklı süt, un ve sigara fabrikalarıdır.

Ülkedeki en önemli ithalat kalemi ise gıda maddeleridir. Tarım ürünleri ve gıda maddeleri açısından net ithalatçı ülke konumunda olan Yemen, ihtiyaç duyduğu gıda maddelerinin yaklaşık % 25’ini ithal etmektedir. Bu yüzden özellikle gıda sektörü, yabancı yatırımcı ve ihracatçılar açısından büyük bir potansiyel olarak değerlendirilmektedir.

İthalat ile ihracat arasındaki fark nedeniyle ülkenin ticari hesapları, dünya fiyatlarındaki dalgalanmaya bağlı olarak değişmektedir. Ülkenin dış ticaret göstergelerine bakıldığında, dış ticaret dengesinin ithalat lehine işlediği görülmektedir. 2008 yılında toplam 8,977 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştiren Yemen, buna karşılık 9,334 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Ülkedeki dış ticaret açığının 2009 yılında 1,706 milyon dolara, 2011 yılında da 1,383 milyon dolara ulaştığı tahmin edilmektedir.

Türkiye’nin Sana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nin verilerine göre; Yemen’in 2008 yılındaki başlıca ihracat kalemleri; ham petrol (% 81.46), akaryakıt (% 4.84), gazyağı (% 4.31), naftalin (% 2.17) ve dondurulmuş balıktır (% 0.69). Aynı dönemdeki başlıca ithalat kalemleri ise; petrol türevi yakıtlar ve yağlar (% 20.40), makine, teçhizat ve aksamları (% 10.88), buğday (% 7.89), inşaat demirleri ve çelik boru (% 4.80), pirinç (% 1.54), süt tozu ve katı haldeki krema (% 1.51), dondurulmuş tavuk (% 1.48), şeker (% 1.34) ve portland çimentosudur (% 1.01).

2009 yılı verilerine göre Yemen’in en fazla ihracat yaptığı ülkelerin başında Çin (%36.2), Tayland (%17.6), Hindistan (%13.6), Güney Afrika (%6.1) ve Japonya (%5.5) gelmektedir. En çok ithalat yaptığı ülkeler ise Çin (%14.3), B.A.E (%12.3), Hindistan (%8.9), Suudi Arabistan (%5.8) ve A.B.D.’dir (%4.6).

Türkiye'nin Yemen’e ihraç ettiği ürünler içinde ilk sırada yer alan kalemler ise; her çeşit inşaat demirleri ve demir çelik ürünleri, hazır gıda ve bisküviler, makine ve elektrikli ürünler, taşıtlar ve aksamları, ayçiçek yağı, çikolatalı ürünler ve ekmek mayası olarak sıralanmaktadır.

DIŞ TİCARETTE HUBUBATIN YERİ Yukarıda da değinildiği gibi Yemen gıda ihtiyacının çok önemli bir bölümünü ithal etmektedir. Buğday, pirinç ve mısır da bu ithalatta önemli bir yere sahiptir. FAO, ülkenin buğday ithalatına olan bağımlılığını yüzde 95 olarak tanımlamaktadır. FAO verilerine göre; Yemen, son beş yılda, 2,86 milyon ton civarında olan ortalama buğday tüketiminin 2,7 milyon tonunu ithal etmektedir. Örgüt, ülkenin Ocak-Aralık 2013 döneminde ihtiyaç duyacağı ithal buğday miktarının, 2012 yılına kıyasla yüzde 7 artış göstererek 3,75 milyon tona ulaşacağını tahmin etmektedir.

Yemen’in buğday ithalatına ilişkin USDA verileri de, hemen hemen FAO verileriyle aynı seviyededir. USDA verilerine göre; 2001/02 sezonunda 1,7 milyon ton buğday ithal eden Yemen, en yüksek ithalat miktarına 2,9 milyon tonla 2009/10 sezonunda ulaşmıştır. 2011/12 sezonunda da yine bu seviyelerde gerçekleşen ülkenin buğday ithalatının 2012/13 sezonunda 3,1 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.

Pirinç ve mısır da Yemen’in ithal ettiği başlıca tahıl ürünleridir. USDA ve FAO verilerinde, ülkenin pirinç ve mısır ithalatının 400 bin ton civarında olduğu belirtilmektedir. Her iki ürünün ithalat miktarı hemen hemen aynıdır. USDA verilerine göre; 2001/02 sezonunda 250 bin ton pirinç ve 252 bin ton mısır ithal eden Yemen, her iki üründe de ithalat miktarını 400 bin tonun üzerine çıkarmıştır. 2011/12 sezonunda da 425 bin ton pirinç ve 450 bin ton mısır ithal eden ülkenin, 2012/13 sezonunda da 450 bin ton pirinç ve mısır ithalatı yaptığı tahmin edilmektedir.

Ülkenin toplam tahıl ürünleri ithalatı ise 3,5 milyon ton civarındadır. FAO verilerine göre; 2008/09 sezonu ile 2012/13 sezonu arasında ülkenin ithal ettiği toplam tahıl miktarının ortalaması 3 milyon 475 bin tondur. 2012/13 sezonundaki toplam tahıl ithalatı 3,5 milyon ton iken, 2013/14 sezonunda bu miktarın 3 milyon 750 bin tona ulaşacağı öngörülmektedir.

Ülkede, tahıl ithalatı yapan küçük tüccarlar Hindistan ve Çin'den buğday ithal etme eğilimindeyken büyük tüccarlar esas olarak Avustralya, ABD, Ukrayna, Fransa ve Suriye'den ithalat yapmayı tercih etmektedir.

Etiketler
#buğday unu
Ülke Profili Kategorisindeki Yazılar
16 Eylül 20226 dk okuma

Bangladeş Tahıl Piyasası