Rusya’nın Karadeniz tahıl koridoru anlaşmasından çekilmesi ve bunun sonucunda Ukrayna’nın deniz yolu üzerinden tahıl ihracatının askıya alınmasının ardından Kiev, tarımsal ürünlerini dünya pazarlarına ulaştırmak için alternatif yollar aramak zorunda kaldı.

Karadeniz Tahıl Girişimi’nin askıya alınması Ukraynalı tahıl ihracatçıları için büyük zorluklar yaratırken, tarım ürünlerinin dünya pazarlarına istikrarlı bir şekilde akışını sağlamak için alternatif güzergâhlar aranmasına yol açıyor. Tuna Nehri, AB Dayanışma Hatları, Baltık ve Balkan rotalarının araştırılması uygulanabilir seçenekler sunuyor. Ancak her seçeneğin kendine özgü sınırlamaları ve maliyetleri bulunuyor. Uzmanlara göre Karadeniz limanlarının kullanımına son verilmesi Ukrayna’nın aylık ihracat potansiyelini yaklaşık yarı yarıya azaltarak 7-8 milyon tondan 4 milyon tona düşürebilir ve aynı zamanda lojistik zorlukları da beraberinde getirebilir.

Romanya sınırındaki Tuna Nehri boyunca uzanan Ukrayna limanları, tahıl ihracatı için uygun bir alternatif rota sunuyor. Geçtiğimiz yıl, Tuna Nehri boyunca ihraç edilen tahıl hacmi ayda 1,4 milyon tondan 2 milyon tona çıktı. 2022 yılında Ukrayna’nın Tuna limanlarına yapılan yatırımlar 15 milyon dolara ulaştı. Ukrayna Deniz Limanları İdaresi, İzmail ve Reni’de altyapı hazırlayarak konteyner aktarımını ve ek liman kapasitelerini kolaylaştırdı. Ancak son dönemde yaşanan olaylar bu güzergâhın uygunluğu ve güvenliği konusunda da endişelere yol açtı. İzmail ve Reni limanlarını hedef alan Tuna liman altyapısına yönelik son saldırıların da gösterdiği üzere, Rus saldırganlığı Karadeniz bölgesiyle sınırlı kalmıyor. Bu saldırılar, Tuna güzergâhının da Karadeniz’deki benzerinin akıbetine uğrayabileceğini çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor.

AB DAYANIŞMA HATTI

Mayıs 2022’de Avrupa Komisyonu, Ukrayna ihracatına demiryolu, karayolu ve iç su yolları üzerinden alternatif rotalar oluşturmak üzere Dayanışma Hattı Eylem Planı’nı hayata geçirdi. Bu rota Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’dan geçiyor. İlave demiryolu araçlarının, gemilerin, kamyonların seferber edilmesi, ulaşım ağlarının ve aktarma terminallerinin iyileştirilmesi, Ukrayna’nın savaş zamanı ihracatının %60’ını oluşturan aylık yaklaşık 4 milyon ton tahıl ve yağlı tohum ihracatını mümkün kıldı.

Rusya’nın tahıl anlaşmasından çekilmesinin ardından AB Tarım Komiseri Janusz Wojciechowski, birliğin Ukrayna’nın tarım ürünlerinin neredeyse tamamını ihraç etmeye hazır olduğunu söyledi. Ancak bu çaba, Ukrayna tahılının bir kısmının kendi iç pazarlarına yönlendirilerek kendi mahsullerinin fiyatlarını düşüreceğinden korkan AB üyesi bazı komşu ülkelerin çiftçilerinden gelen siyasi baskı sebebiyle karmaşık bir hal aldı. 

BALTIK VE BALKAN ROTALARI

Baltık devletleri, Baltık rotası limanı için demiryolu kapasitesinin arttırılması konusunda Avrupa Komisyonu’ndan resmi olarak yardım istedi. Baltık rotası, tahılın Polonya üzerinden Baltık ülkelerindeki limanlara taşınmasını öngörüyor. Bu rota yıllık 25 milyon ton ihracat kapasitesi sunsa da lojistik maliyetlerin görece yüksek olması bekleniyor.

Benzer şekilde, Hırvatistan’ın demiryolu ağını ve Adriyatik Denizi limanlarını Ukrayna tahılı için alternatif bir rota olarak sunduğu Balkan rotası da önerilmektedir. Potansiyel ihracat hacimleri Ukrayna’nın ihtiyaçlarına kıyasla sınırlı olsa da Karadağ gibi komşu ülkelerin katılımıyla ek fırsatların ortaya çıkması söz konusu olabilir.

Alternatif rotalar potansiyel çözümler sunsa da savaş öncesinde 7 milyon ton tahıl ve yağlı tohum sevk eden Ukrayna’nın Karadeniz limanlarının kapasitesini tam olarak karşılamaları mümkün görünmüyor. Mevcut rotalar önemli bir destek sağlasa da Ukrayna’nın tahıl ihracat taleplerini etkin bir şekilde karşılamak için önemli yatırımlar ve genişletmeye ihtiyaç duyulacak.