Christina Serebriakova
CEO | ASAP Agri

Türkiye, 6 Haziran’da açıkladığı bir kararla 21 Haziran 2024 ile 15 Ekim 2024 tarihleri arasında buğday ithalatına yasak getirdi. Söz konusu tedbir hasat döneminde Türk çiftçileri korumak amacıyla alındı. Hükümet, ihtiyaç halinde yasağın uzatılabileceğini duyurdu. Bu karar, en çok Ukrayna ve Rusya’yı olumsuz etkileyecek. Zira Türkiye, bu iki Karadeniz buğday ihracatçısı için kilit pazar ve Türkiye genellikle ithalat talebinin neredeyse tamamını bu iki kaynaktan karşılıyor. Kararın ardından buğday fiyatları, hemen haftalık 10-15 $/ton düşüşle tepki verdi. Her iki Karadeniz menşei de hasat dönemi başlamadan önce rekabeti daha da artırarak buğdayları için başka pazarlar aramak durumunda kalacak. 

Fiyatlar aşağı yönlü tepki verdi

Inna Stepanenko

ASAP Agri'nin baş analisti Inna Stepanenko'ya göre Türkiye'ye buğday ithalatının yasaklanması, hem Karadeniz'de hem de küresel arenada fiyatları baskıladı. CBOT buğday vadeli işlemleri, Türkiye'nin kararının tahıla yönelik küresel talebe ilişkin endişeleri artırması ve hasat baskısının arttığı bir dönemde piyasadaki rekabetin güçlenmesi sebebiyle düşüş eğilimi gösterdi. Yasak haberinin hemen ardından 07 Haziran'da Temmuz vadeli CBOT buğday vadeli işlemleri 4,4 $/ton değer kaybederek 230,5 $/ton seviyesine geriledi. Toplamda, yasağın açıklanmasından sonraki bir hafta içinde Temmuz CBOT buğday vadeli işlemleri 20 $/ton değer kaybetti. 

Ukrayna 11,5 proteinli ekmeklik buğdayın teklif fiyatları da düştü. FOB POC (Odessa, Pivdennyi, and Chornomorsk) bazında teklif fiyatları 07 Haziran'da 242 $/ton seviyesindeyken, 14 Haziran'da 230 dolara geriledi. Alıcıların beklentileri ise aynı dönemde 10 dolar düşüşle 226 dolara geriledi. 

Aynı eğilim FOB Tuna bazında da gözlendi. 11,5 proteinli Ukrayna ekmeklik buğday teklif fiyatları 7 Haziran'daki 238 $/ton seviyesinden 14 Haziran'da 229 dolara geriledi. Alıcıların beklentileri ise aynı hafta içinde 10 dolarlık düşüşle 220 dolara kadar indi.

Yemlik buğday için Ukraynalı satıcıların FOB POC bazındaki teklifleri, 14 Haziran tarihinde 7 Haziran'daki 228 $/ton seviyesinden 211 dolara düştü. FOB Tuna bazındaki teklifler ise aynı hafta içinde 225 dolardan 212 dolara geriledi.

Ukraynalı ihracatçılar alıcılar için savaş vermek zorunda

USDA'ya göre Türkiye'nin 2022/23 sezonunda 12,1 milyon ton olan buğday ithalatı, 2023/24 sezonunda 9,5 milyon tona düştü. Daha küçük alımlar, 2022/23 sezonunda 17,3 milyon ton olan Türkiye buğday rekoltesinin 2023/24 sezonunda 20 milyon tona yükselmesine dayanıyor. USDA, 2024/25 sezonunda Türkiye için 19 milyon ton ile yine büyük hacimli bir buğday rekoltesi öngörüyor.

2023/24 sezonundan bahsedersek, daha küçük hacimli Ukrayna mahsulü daha düşük protein içeriği ile birlikte Ukrayna buğdayının Türkiye'ye teslimatını etkiledi. ASAP Agri, 2023/24 sezonunda Ukrayna'da %11,5 ve daha yüksek proteinli buğdayın payının sadece %35-40 olacağını tahmin ediyor. USDA'nın Haziran  raporu mahsul görünümünden bahsedecek olursak - toplam 23 milyon tondan - 9 milyon tondan azı %11,5 protein ve daha yüksek proteinli buğday olabilir.

Bu sebeple, Türk değirmenciler taleplerinin daha büyük bir kısmını Ukrayna'nın kalite açısından rekabet etmesi zor olan Rus menşeli ürünlerle karşılamaya başladı. Rus ihracatçılar sadece test ağırlığı en az 78 kg/hl olan %12,5 proteinli buğday değil, 77 kg/hl test ağırlığına sahip %10,5'lik buğday bile temin ediyor. Ukraynalı satıcılar ise test ağırlığı 76 kg/hl olan %11,5 veya %10,5 proteinli buğday teklif ediyor. Ukrayna parametreleri, 77 kg/hl test ağırlığı ile %12,5 proteinli buğday tekliflerinin olduğu geçen yıla göre daha kötü durumda. 

Sonuç olarak, Ukrayna'nın Türkiye buğday pazarındaki payı 2022/23 sezonunda (Temmuz-Şubat) %28 iken, içinde bulunduğumuz sezonda (Temmuz-Şubat) %16'ya düştü. Ukrayna, Temmuz-Mayıs 2023/24 sezonunda Türkiye'ye yalnızca 1,1 milyon ton buğday ihraç ederken, bu rakam 2022/23 sezonunun aynı döneminde 3,3 milyon tonun üzerindeydi. Rusya, Temmuz-Mayıs 2023/24 sezonunda Türkiye'ye yaklaşık 6,3 milyon ton buğday ihraç ederken, bu rakam bir önceki yılın aynı döneminde 8 milyon ton idi. 

Asya’dan gelecek talep için umut var

Ukraynalı ve Rus ihracatçılar, yeni mahsul buğday tekliflerinin piyasayı dolduracağı ekim ayı ortasına ya da başka bir deyişle hasat baskısı dönemine kadar kilit alıcının yokluğuyla uğraşmak zorunda. Bu durum iki menşe arasındaki rekabeti diğer varış noktalarında da güçlendirecektir.

Ukrayna için durum Rusya'ya kıyasla daha karmaşık. Bu sezon Asya pazarında güçlü bir Rus varlığı gözlemliyoruz.  Temmuz-Mayıs 2023/24 döneminde Rusya, bir önceki yıl ise hiç sevkiyat yapmamış olduğu Endonezya'ya yaklaşık 1,5 milyon ton buğday sevk etti. Ayrıca aynı dönemde Bangladeş'e yaklaşık 3,3 milyon ton buğday ihraç ederek Temmuz-Mayıs 2022/23 sezonunda 1,2 milyon ton olan ihracatını iki kattan fazla artırdı.

Ukrayna'nın Endonezya'ya buğday ihracatı Temmuz-Mayıs 2023/24 sezonunda 1,4 milyon ton olarak gerçekleşirken, tahıl koridorunun olmadığı veya zayıf performans gösterdiği dönemde uzak varış noktalarına sevkiyatların sınırlı olduğu 2022/23 sezonunun aynı döneminde 385 bin ton olarak gerçekleşti. Bangladeş'e sevkiyatlar bir önceki yılın 983 bin tonluk seviyesinden gerileyerek Temmuz-Mayıs 2023/24 sezonunda 737 bin ton şeklinde gerçekleşti. 

AB’nin gümrük vergisi kararı, Rusya-Ukrayna rekabetini kızıştıracak 

AB'nin 1 Temmuz 2024 tarihinde yürürlüğe soktuğu Rusya ve Belarus'tan tahıl ithalatına yönelik yasaklayıcı gümrük vergileri uygulama kararı, Ukrayna için olumlu bir haber görünümünde.  Tahıllar için 95 EUR/ton’luk gümrük vergisi uygulanacak ve bu da Rus tahılını tamamen rekabetsiz hale getirecektir. Ancak yeni sezonda AB'nin Ukrayna buğdayına olan talebinde beklenen düşüşle birlikte, AB'de Rus tahıllarına uygulanan gümrük vergileri, Ukrayna ve Rusya arasında diğer pazarlardaki rekabeti güçlendiren bir faktör olarak işlev görecektir.

Rusya durum buğdayının AB pazarında yer almamasının, içinde bulunduğumuz sezonda AB durum pazarında pastanın %32'sini alan Türkiye'nin lehine olacağını belirtebiliriz. Ayrıca Ukrayna'nın AB pazarına buğday tedarikini bu sezon olduğu gibi aynı etkileyici hızda sürdürmesi için neredeyse hiç umut yok. Ukrayna buğdayının AB'deki birinci alıcısı İspanya, 2024 yılında daha iyi bir buğday hasadı yapma yolunda ilerliyor. Avrupa Komisyonu, 2023'te 3,5 milyon ton olan İspanyol buğday hasadının 2024'te 1,8 milyon ton artışla 5,3 milyon ton olacağını öngörüyor. Ukrayna buğdayının bir diğer büyük alıcısı olan İtalya, 2024’te bir önceki yıla göre 0,1 milyon tonluk artışla 3,1 milyon ton buğday hasat edebilir. Dolayısıyla, AB'nin önemli ithalatçılarının Ukrayna buğdayına olan talebi önümüzdeki sezon 2 milyon tona varan bir düşüş gösterebilir.  

Türk çiftçiler buğday hasadına normalden 15 gün önce başladı 

Türkiye, bu yıl buğday hasadına normalden çok daha erken başladı. Tarım gazetecisi Ali Ekber Yıldırım 3 Mayıs'ta yaptığı açıklamada, Türkiye'nin güneyindeki Adana bölgesinde ilk ürünlerin 15 gün önce alınmaya başlandığını bildirdi. 

Salih Karagöz

Atria Brokers emtia komisyoncusu Salih Karagöz'e göre, Türkiye'nin batı bölgelerinde buğday hasadı 10 Haziran'da başladı. İlk rekolte 5-7 MT/HA gibi oldukça yüksek bir seviyede bildirildi. Yeni mahsul buğdayın kalitesinin de yüksek olduğu, proteinin çoğunlukla %13-14 veya daha yüksek olduğu ve test ağırlığının çoğunlukla 80-82 kg/hl arasında değiştiği bildiriliyor. 

USDA, 2024/25 sezonu için Türkiye'de buğday üretimini yıllık 1 milyon ton düşüşle 19 milyon ton olarak öngörüyor. Türkiye İstatistik Kurumu ise ülkenin 2024 yılı üretimine ilişkin ilk tahmininde buğday hasadını 21 milyon ton olarak öngördü.  Ancak USDA, 2024/25 sezonunda Türkiye'de 4,3 milyon ton ile yıllık bazda sadece 0,3 milyon ton daha düşük, ancak 2022/23 sezonundaki 2,3 milyon tona kıyasla oldukça yüksek bir buğday stok devri bekliyor. Ülkenin 2024/25 sezonunda buğday ithalatı yıllık bazda sabit kalarak 9,5 milyon ton olarak tahmin ediliyor. 

Buğday ithalat yasağı mevsimsel navlun artışını engelliyor

Pavel Lysenko

Atria Brokers'ın navlun komisyoncusu Pavel Lysenko'ya göre Türkiye'nin buğday ithalatı yasağı, yeni tahıl sezonu öncesinde Karadeniz piyasasının canlanmasına ilişkin endişeleri artırdı. Rusya ve Ukrayna, Türkiye'ye tahıl sağlayan ana tedarikçiler olduğundan, bu kargo akışı Azak Denizi navlun piyasasının da ana itici gücü olmuş ve bu tedarikin durması Rus limanlarındaki navlun oranlarının düşmesini tetikledi. Azak'tan Marmara'ya giden gemilerin navlunları, yasağın ilan edildiği andan itibaren yaklaşık 3-5 $/ton düştüğü söyleniyor. Bölgedeki navlun oranlarının bu şekilde düşmesi, Rus limanlarında faaliyet gösteren armatörlerin kazançlarını Karadeniz'deki diğer limanlarda çalışarak elde edebilecekleri kazançlara kıyasla azaltıyor. Azak Denizi havzasındaki navlun oranlarının son zamanlarda Karadeniz'deki armatörler için en cazip oran olmaya devam ettiğini de belirtmek gerekir. Haziran ayında bazı Arap şirketleri, Karadeniz piyasasındaki önemli bir fiyat düşüşü ortamında gemilerini Rus limanlarından çalışmaya yönlendirmeye başladı. 

Dolayısıyla, Azak Denizi piyasasının çökmesi nedeniyle bölgede çalışan daha fazla armatör alternatif Karadeniz limanlarından fırsatlar aramaya başladı. Bu eğilim, Karadeniz piyasasına 3-6 bin DWT tonajında kayda değer bir akını tetikleyerek, yeni tahıl sezonunun başlamasıyla kıyı segmentindeki önemli navlun artışlarını gölgede bırakıyor.

Thus, due to the crash of the Azov Sea market more and more ship owners working in the region have begun seeking opportunities from alternative Black Sea ports. This trend triggers a notable influx of 3-6k DWT tonnage on the Black Sea market, thereby, overshadowing any significant freight rates increase in the coaster segment with the start of the new grain campaign.

Piyasa katılımcılarına göre, Türkiye'de iyi bir buğday mahsulünün yanı sıra 2024/25 sezonu için büyük miktarlı devreden stok dikkate alındığında, Türkiye'nin buğday ithalat yasağının 2024 sonuna kadar uzatılması ihtimal dışı değil.