Dubai'deki Dünya Tahıl ve Bakliyat Forumu’nda konuşan IAOM Avrasya Direktörü Dr. Eren Günhan Ulusoy, Türk un sanayicilerinin Rusya ve Mısır’ın yükselen ihracat hacmiyle birlikte giderek artan bir rekabetle karşı karşıya olduğunu söyledi. Türkiye’nin un ihracatında dünya lideri konumunu korumasına rağmen, Rusya ve Mısır’ın un ihracatını geçen yıl 1 milyon tonun üzerine çıkarmasıyla Türkiye’nin pazar payında düşüş yaşandığını kaydetti.

Dr. Eren Günhan Ulusoy
IAOM Avrasya Direktörü

Ulusoy Un Yönetim Kurulu Başkanı ve Uluslararası Operasyonel Değirmenciler Birliği (IAOM ) Avrasya Direktörü Dr. Eren Günhan Ulusoy, Dubai'de düzenlenen Dünya Tahıl ve Bakliyat Forumu’nda, Türkiye'nin buğday üretimi ve piyasa beklentilerine ilişkin kapsamlı bir analiz yaptı. Ulusoy, buğday rekoltesi, arz ve talep dengesi ve Türkiye'nin küresel buğday ve un ticaretindeki rolüne ilişkin önemli noktalara değindi.

Neredeyse aynı ekili alanı korumasına rağmen, Türkiye'nin buğday üretimi, özellikle verimdeki iyileşmeler sayesinde artış gösterdi. Ulusoy, 1960'lardan bu yana gözlenen bu eğilimin, son sezonlarda verimin hektar başına üç tona ulaşmasını sağladığını söyledi. Dr. Ulusoy, iklim koşulları ve yağışlar, kısa vadeli dalgalanmalara neden olsa da teknolojik gelişmeler, gelişen tohumlama teknikleri ve daha iyi gübre kullanımının uzun vadeli büyümeyi desteklemeye devam ettiğini kaydetti. Bununla birlikte, buğday üretimi sabit kalırken sulanan arazilerin pamuk, mısır ve yağlı tohumlar gibi ürünlere giderek daha fazla tahsis edilmesi nedeniyle Türkiye'nin buğday üretimindeki küresel payının %3,5'ten %2,5 civarına gerilediğini aktardı.

TÜRKİYE'NİN BUĞDAY İTHALAT GÖRÜNÜMÜ

Dr. Ulusoy sunumunda, ABD Tarım Bakanlığı (USDA), Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) ve Türkiye İstatistik Kurumu gibi farklı kurumların Türkiye'nin 2024/25 sezonu buğday arz ve talebine ilişkin tahminlerindeki tutarsızlıklara değindi. Ulusoy’a göre:

• USDA'nın başlangıç stok tahmini (5,2 milyon ton), gerçek rakamlardan önemli ölçüde düşük.
• IGC'nin nihai stok için 3,95 milyon tonluk tahmini ise gerçek rakamlara daha yakın.
• 2023/24 sezonunda Türkiye, güçlü yerel üretim ve artan ithalat nedeniyle tarihsel olarak yüksek bir nihai stok yaptı.

Türkiye'nin buğday ithalatı 2023 yılında 11,8 milyon tona ulaşarak küresel buğday ticaretinin %5,5'ini oluştururken, 2023/24 sezonunda 8,3 milyon tona geriledi. Dr. Ulusoy, içinde bulunduğumuz sezon için de USDA'nın 5 milyon tonluk tahmininin önemli ölçüde altında, yalnızca 2 milyon ton ithalat öngörüyor. Ulusoy, “Sezonun bitmesine sadece dört ay kala, USDA'nın öngördüğü 5 milyon tonluk buğday ithalatına ulaşılması mevcut regülasyon çerçevesi kapsamında mümkün değil.” dedi. 

Ulusoy, Türkiye'nin küresel buğday ithalatındaki payının geçen yılki %3,7 seviyesinden %1'e gerileyerek 2012/13 sezonundan bu yana en düşük seviyeye düşeceğini tahmin ediyor. Bunu da, 21 Haziran'dan 15 Ekim 2024'e kadar ithalatın tamamen yasaklanmasını da içeren sıkı ithalat düzenlemelerine bağlıyor.

1,2 MİLYON TON BUĞDAY ANTREPOLARDA BEKLİYOR

IAOM Avrasya Direktörü’ne göre Temmuz-Aralık 2024 döneminde, önceki yıllarda aylık 850.000 ton olan gümrüklü buğday ithalatı sadece 215.000 ton olarak gerçekleşti. Ulusoy, “Türk limanlarına 1,8 milyon ton buğday gelmesine rağmen sadece 215.000 tonunun gümrükten çekilmiş olması, büyük bir miktarın antrepolarda beklediğini gösteriyor. Bu 1.2 milyon ton, şu anda antrepolarda tutuluyor ve gelecekte yapılması muhtemel ithalatlar için tampon stok görevi görecek.” dedi.

TÜRKİYE'NİN DURUM BUĞDAYI İTHALATÇISINDAN İHRACATÇISINA GEÇİŞİ

Türkiye, durum buğdayı ticaret dengesinde büyük bir değişim geçirerek son beş yılda ithalatçı konumdan ihracatçı konuma geldi. Bu noktaya dikkat çeken Günhan Ulusoy, “2019/20 döneminde Türkiye kuraklık nedeniyle 1,8 milyon ton durum buğdayı ithal etti. 2023/24'te ise aynı miktarı ihraç ederek ticaret pozisyonunda tam bir tersine dönüşe tanıklık ettik.” diye konuştu.

Ancak durum buğdayı ihracatı bu sezon arz sıkıntısı nedeniyle değil, fiyat dinamikleri nedeniyle yavaşladı. Geçen yıl Kanada'da yaşanan kuraklığın fiyatları ton başına 500 doların üzerine çıkararak ihracatı daha cazip hale getirdiğini hatırlatan Ulusoy, “Bu yıl, düşük fiyatlarla birlikte, durum buğdayı stokları piyasaya girmek yerine depolarda kalmaya devam ediyor.” ifadelerini kullandı.

KÜRESEL UN TİCARETİNDE ARTAN REKABET

Dünyanın en büyük buğday unu ihracatçısı Türkiye'yi Kazakistan, Özbekistan ve Almanya takip ediyor. Ancak, Dr. Ulusoy, Rusya ve Mısır geçen yıl un ihracatında 1 milyon tonu aşarak bazı bölgelerde Türkiye'nin pazar payında azalmaya yol açtıklarını dile getirdi. Türkiye’nin geleneksel ihracat pazarlarında rekabetin arttığına vurgu yapan Ulusoy, bir önceki yıl 3,6 milyon ton olan Türkiye'nin un ihracatının, 2024 yılında 3 milyon tona gerilediğini söyledi. 

Küresel un ticareti, buğday ticaretindeki hızlı büyümenin aksine, son 20 yılda sadece 13 milyon tondan 16 milyon tona çıkarak nispeten durgun bir seyir izledi. Dr. Ulusoy, bu durgunluğun, ülkelerin un ithalatına olan bağımlılıklarını azaltarak yerel öğütme kapasitelerini artırmalarından kaynaklandığını ifade etti.

KARADENİZ'İN TÜRKİYE'NİN TAHIL TEDARİKİNDEKİ ROLÜ

IAOM Avrasya Direktörü, Rusya Tarım Bakanı Oksana Lut’un da katıldığı forumda, Karadeniz bölgesi ülkelerinin Türkiye’nin tahıl tedarikinde artan payına da vurgu yaptı. Rusya ve Ukrayna, Türkiye'nin ithal ettiği ekmeklik buğdayın %98-99'unu sağlayarak Türkiye'nin başlıca tahıl tedarikçileri haline geldi. Benzer eğilim, Rusya ve Ukrayna'nın Türkiye'nin toplam ithalatının %95'ini oluşturduğu mısır ve arpa ithalatında da görülüyor.

2025/26 SEZONU REKOLTE BEKLENTİLERİ

Türkiye' de Ekim-Ocak döneminde yağışlar ortalamanın altında seyretmiş, bazı bölgelerde yağışlarda %26-40 oranında azalma yaşanmıştı. Bu hususa dikkat çeken Ulusoy, “Her ne kadar ciddi bir kuraklık henüz gerçekleşmemiş olsa da, risk devam ediyor. Türkiye'deki buğdayın %75'i sulama yapılmayan arazilerde yetiştiriliyor, bu da yağışı üretim için kritik bir faktör haline getiriyor. Mart ayının normalden daha sıcak geçmesi bekleniyor. Ancak özellikle Türkiye'nin önemli buğday üretim bölgeleri olan Güneydoğu ve Orta Anadolu'da kurak koşullar devam edebilir.” dedi. Günhan Ulusoy, yeni sezon buğday ithalat beklentilerine dair bir soru üzerine de, “Türkiye'nin buğday üretimi 18 milyon tona düşerse, buğday ithalatı 2025/26 sezonunda 9 milyon tona çıkarak normal seviye olan 7 milyon tonu aşabilir.” öngörüsünde bulundu.