Rusya ve Ukrayna,  22 Temmuz'da Birleşmiş Milletler ve Türkiye’nin arabuluculuğunda Ukrayna'nın Karadeniz limanlarının tahıl ihracatına yeniden açılmasına imkan tanıyan anlaşmaya imza attı. Küresel gıda krizinin önlenmesi adına hayatî önem taşıyan anlaşma kapsamında Ukrayna, Odessa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarından dünya pazarlarına tahıl göndermeye başladı. 

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının ardından şubat ayından bu yana tarihî seviyelere yükselen tahıl fiyatlarının düşmesini sağlayan Türkiye öncülüğündeki girişim,  küresel gıda arzındaki açığın kapatılması yolunda bir umut ışığı olarak nitelendiriliyor. Çünkü tahıl koridoru anlaşmasıyla birlikte, Rusya’nın 24 Şubat’tan bu yana abluka altında tuttuğu Ukrayna limanları yeniden hububat sevkiyatına başlarken, tahıl ihtiyaçlarının çoğunu Ukrayna’dan ithal eden Afrika ve Ortadoğu’daki ülkeler rahat bir nefes aldı. Küresel pazarlara yılda ortalama 45 milyon ton tahıl tedarik eden Ukrayna, dünyanın önde gelen tahıl ihracatçıları arasında. Ancak Karadeniz’den tahıl ihracatını sekteye uğratan savaş, 25 milyon ton civarında Ukrayna tahılının depolarda sıkışıp kalmasına ve tedarik zinciri sorunlarına yol açtı.

Peki, tahıl koridoru anlaşması tahıl piyasalarını nasıl etkiledi? Ukrayna’nın Karadeniz limanları üzerinden tahıl ihracatı nasıl gidiyor? Önümüzdeki aylar için Ukrayna’nın tahıl ihracatı beklentisi ne? Savaş, Ukrayna'nın tahıl üretimini nasıl etkiledi?

Tüm bu konuları, süreci en yakından takip eden yetkin isimlerden biri olan Ukrayna Tahıl Derneği (UGA) Başkanı Mykola Gorbachov ile konuştuk.

İşte, Gorbachov’un Değirmenci Dergisi'nin sorularına verdiği cevaplar: 

BM ve Türkiye arabuluculuğunda imzalanan anlaşma, tahıl arzındaki sıkıntıların aşılması ve açlık tehlikesi ile karşı karşıya olan yüz milyonlarca insan için umut olarak görülüyor. Bu anlaşma, dünya gıda güvencesi açısından neden önemli? Atılan imzalar, tahıl piyasalarını nasıl etkiledi?

Rusya'nın Ukrayna'ya karşı saldırgan ve acımasız savaşı, Ukrayna limanlarının tamamen abluka altına alınması, Ukrayna'nın tahıl ihracatını büyük ölçüde kesintiye uğrattı. Ukrayna, dünya tahıl pazarında büyük bir oyuncu. Geçen sezon, Ukrayna 106 milyon tondan fazla tahıl ve yağlı tohum üretti. Bunun da yaklaşık 70 milyon tonunu ihraç edecektik. Ancak Rus işgali ve ablukası nedeniyle çoğunluğu buğday, mısır ve arpa olmak üzere 50 milyon tondan fazla tahıl ve yağlı tohumu ihraç edemedik. Yaklaşık 26 milyon ton tahıl silolarda kaldı.  Normalde Ukrayna'da sezon sonu stokları 3.5-5 milyon tonu geçmez.

Ukrayna, dünya çapında yılda ortalama 400 milyondan fazla insana gıda sağlıyor. Daha önce de belirttiğim gibi, dünyanın en büyük tahıl ihracatçılarından biriyiz. Gerçek anlamda, “dünyanın ekmek sepeti” konumundayız. Rusya, Ukrayna'ya yönelik kapsamlı bir işgale başladığında, Ukrayna limanlarını kapattığında, piyasada hemen bir tahıl kıtlığı ortaya çıktı ve tahıl fiyatları tırmandı. Fiyatlar yükseldiği için de birçok gelişmekte olan ülkede ve düşük gelirli ülkede insanlar, tahıl ve gıda alma konusunda zorluk yaşamaya başladı. 

Ukrayna tahıl ihracatının yeniden başlaması, dünya çapında beslenmek için yüksek kaliteli ve uygun fiyatlı Ukrayna tahılına ihtiyaç duyan milyonlarca insana umut veriyor ve aynı zamanda BM Dünya Gıda Programı’nın yoksul ülkelerde açlıkla mücadelesine yardımcı oluyor. Tahıl ihracatının yeniden başlaması ayrıca Ukraynalı çiftçilere, mahsullerini satmaları, maliyetlerini karşılayacak kadar gelir elde etmeleri ve önümüzdeki haftalar içinde başlayacak yeni ekimleri yapmaları için gelecek adına umut veriyor.

Anlaşmanın ardından ilk tahıl taşıyan gemi 1 Ağustos'ta Odesa'dan hareket etti. Ağustos başından bu yana tahıl ihracatınız nasıl gidiyor? Ukrayna, tahılını Karadeniz limanlarından küresel pazarlara güvenli bir şekilde gönderebiliyor mu?

Tahıl anlaşmasındaki yükümlülüklerini her an bozabilecekleri için Ruslara güvenmedik. Bu yüzden anlaşmanın uygulanmasını garanti altına almak için BM ve Türkiye'ye ihtiyaç oldu. 1 Ağustos-31 Ağustos tarihleri arasında 1.5 milyon tondan fazla tahıl ve yağlı tohum taşıyan 46 gemi dünya pazarlarına açıldı. Ukrayna tahıl ihracatı, dünya piyasalarında gıda fiyatlarının düşmesine yardımcı oluyor. Dünya Bankası, yılın geri kalanında gıda fiyatlarının artmasını beklemediğini açıkladı.

EYLÜLDE GEMİ KİRALAMA DAHA KOLAY OLACAK 

Savaş dolayısıyla Karadeniz’de navlun ücretleri ve sigorta primleri oldukça yükseldi. Şirketler, gemi bulmada zorluk yaşadı. Tahıl koridoru anlaşması sonrası bu konuda bir düzelme var mı?

Bildiğiniz gibi limanlardan teslimat maliyeti, demiryolu veya kamyonlara göre çok daha ucuzdur. Sigorta primleri her zaman kazaların/vakaların yüzde oranlarına bağlı. Dolayısıyla tahıl koridoru kazasız çalıştığı sürece primler düşecek.

Ukrayna limanları için gemi bulmak hâlâ zor. Ancak giderek daha fazla gemi sahibi, tahıl koridorunun umut verici perspektifini görüyor ve gemileri Ukrayna limanlarına yükleme için gönderiyor. Eylül ayında gemi kiralamanın daha kolay olacağını umuyorum.

Anlaşmanın, Ukrayna tahıl ihracatının savaş öncesi seviyelere dönmesine imkan tanıyacağını düşünüyor musunuz?

Ukrayna limanlarının yeniden açılmasıyla birlikte ayda yaklaşık 3-3,5 milyon ton tahıl ve yağlı tohum ihraç edebileceğimizi ümit ediyoruz. Bu rakam, savaş öncesi aylık 6-7 milyon tonluk ihracat hacmimizin altında. Ancak savaş öncesi dönemde en büyük ihracat noktası olan Nikolaev limanı da açılırsa tahıl ihracat hacmimiz artar.

Ukrayna’nın Karadeniz limanlarındaki son durum hakkında bilgi verir misiniz? Savaş sırasında liman altyapısı ne kadar zarar gördü?

Bildiğiniz üzere Rus işgal kuvvetleri defalarca liman tesislerine saldırdı. Nikolaev limanındaki tahıl terminalinde büyük hasar meydana geldi. Ruslar, Odesa limanındaki tesislere de zarar vermeye çalıştı, ancak başarısız oldu. Ruslar, tahıl anlaşmasının başlangıcından bu yana Odessa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarını hedef almadı. Bu limanlar, hububat ve yağlı tohum taşıyacak gemilere hizmet vermeye devam ediyor.

TAHIL İHRACATI İÇİN KARADENİZ LİMANLARININ ALTERNATİFİ YOK

Devam eden savaş nedeniyle anlaşmanın kırılgan doğası göz önüne alındığında, Ukrayna yönetimi, tahıl ihracatı için alternatif kanallar/rotalar oluşturmayı planlıyor mu?

Ukrayna, batı sınırından demiryolu ve kamyonlarla tahıl ihraç etmeye çalıştı. Ancak lojistik maliyetinin fazla olması ve üreticilerin, maliyetlerinin altında fiyatlar alması sebebiyle bunun işlemeyeceği anlaşıldı. Örneğin, buğdayın fiyatı ton başına 300 dolarken, buğdayı Ukrayna'dan alternatif yollardan Romanya’nın Köstence limanına getirmek neredeyse 200 dolara mal oluyordu. Buğdayın ton başına maliyeti 200 dolara ulaşırken, çiftçinin eline 100 dolardan az bir para kalıyordu. Çiftçinin iflas edeceğini ve yeni ekim yapamayacağını kesinlikle görebiliyorduk.  Bu durum, Ukrayna için olduğu kadar dünya gıda güvenliği için de büyük bir risk. Dolayısıyla Ukrayna tahılının ihraç rotası olarak Karadeniz limanlarının alternatifi yok. Ukrayna tahılının istikrarlı bir şekilde dünya pazarına ihracatını sağlamanın ve küresel gıda güvenliğini sürdürmenin en iyi yolu, Ukrayna'nın cephede Rusları yenmesine yardımcı olmaktır.

Ukrayna'daki yaz hasat sezonu hakkında da bilgi verir misiniz? Buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği üretimi için öngörünüz nedir?

Ukrayna Tahıl Birliği'nin bu yılki tahıl ve yağlı tohum üretimi için son tahmini, 19 milyon tonu buğday, 24 milyon tonu mısır, 5,4 milyon tonu arpa ve 9 milyon tonu ayçiçeği çekirdeği olmak üzere toplam 64,5 milyon ton.

Ukrayna’nın, tahılını depolayacak yeterli silosu yok. Ancak bu konuda yürütülen projeler var. Ukrayna yeni hasat ettiği tahılı güvenle depolayabilecek mi?

Tahıl ihracat hacmimiz ayda 4-5 milyon tona ulaşırsa, depolama sorunumuz olmaz. Ancak eylül-ekim aylarında hasadı yapılacak olan mısırın depolanmasında muhtemel sıkıntılar yaşanmasını bekliyoruz. Erken hasat edilen tahıl içinse şu anda herhangi bir depolama sorunu yok.

Savaş, Ukrayna'nın tahıl üretimini nasıl etkiledi? Sizce Ukraynalı çiftçiler sonbaharda ve gelecek ilkbaharda ekim yapmak için istekli olacak mı?

Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşı ve işgali nedeniyle bu yıl hasat yapılan alan, bir önceki sezona göre neredeyse 6 milyon hektar daha az. Genel olarak da 2022 baharında ana tahılların ekim alanında 2,7 milyon hektarlık azalış oldu.

Savaşın yol açtığı yıkımın büyüklüğünü şimdiden görebiliyoruz. İşgal altındaki topraklarda ekim yapmanın imkansızlığı, lojistik rotaların kesintiye uğraması, Ukrayna limanlarının bloke edilmesi…Tüm bunlar, Ukrayna'daki tahıl üretimini gelecek dönemler için tehlikeye atıyor ve dünyada kıtlık riskini daha da artırıyor.

Rusya, Ukrayna devletini, kültürünü ve ekonomisini yok etmek ve Ukraynalıları soykırıma uğratmak amacıyla kapsamlı bir işgal başlattı. Ve bu noktada da Ukrayna'nın gıda güvenliğini ve istikrarını sağladığı için tarım sektörünü saldırı ve yıkım hedeflerinden biri olarak seçti. Tarım sektörü, Ukrayna ekonomisinin temel dayanaklarından biri ve ülkenin GSYİH'sının %20'sini ve ihracatının %50'sini karşılıyor. 

FAO'nun tahminlerine göre Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaşın Ukrayna tarım sektörüne verdiği zarar 4-6 milyar dolara ulaşıyor. KSE Enstitüsü’nün Gıda ve Arazi Kullanımı Araştırma Merkezi’nin, Ukrayna Tarım Politikası ve Gıda Bakanlığı ile birlikte hazırladığı “Ukrayna Tarımında Savaş Hasarı” raporuna göre de tarım sektörümüzde savaştan kaynaklanan toplam kayıp 4,3 milyar dolar. Kyiv School of Economics ise tarım sektörünün dolaylı kayıplarının 23,3 milyar dolar olduğunu tahmin ediyor.

Ukrayna Tahıl Birliği, FAO ve EBRD'nin desteğiyle, tarım ürünlerinin üretim, depolama ve nakliyesinin önemli unsurları olan Ukraynalı tarım üreticileri, lojistik, altyapı şirketleri ile savaştan kaynaklanan hasar ve kayıplarını inceleyen bir çalışma başlattı. Sonuçlar, tarım sektörü işletmelerinin ekim alanları ve toprak kaynakları, üretim araçları, ekin, depolar vb. gibi kayıplara uğradığını ortaya koydu. Kesinlikle Kremlin'in savaşın en başından beri Ukraynalı çiftçileri, ekim öncesi üretim araçlarından mahrum bırakarak sonbaharda ve sonrasında gıda krizine yol açacak koşulları oluşturmayı hedeflediği sonucuna varabiliriz.