“Rusya geçtiğimiz yıl ihraç sınırlarını genişletiyor ve 85 milyon tonluk rekor buğday üretimi sayesinde alıcıların kapısını aşındırıyordu. 2017/18 döneminde Rusya’nın buğday üretimi 15 milyon ton azalınca, ihracat için farklı coğrafyalara açılmaya gerek kalmadı. Ancak bu kez de makul fiyata uygun kaliteli ürün sunan Rusya’nın kapısını aşındıran alıcılar oldu. Zira büyük tedarikçilerden Avrupa Birliği’nde buğday üretimi 13,7 milyon ton, Avustralya’da ise 3,8 milyon ton düştü. Bu arada; Türkiye ve Mısır gibi önemli alıcıların mali sorunlar yaşarken, Suudi Arabistan, Cezayir ve Irak ise kapılarını Rus buğdayına açma sinyalleri veriyor. Rusya’nın elinde 1 Aralık itibariyle ihraç edilebilir buğday fazlasının yüzde 40’ı olan 14 milyon tonluk ürün kalmış durumda.”

Buğday ihracatında jet hızı Rusya, 2018/19 döneminde, normalden daha hızlı bir ihracat temposu yaşıyor. Sezonun hemen başında hasat dönemi, sıcak hava sebebiyle her zamankinden erken başladı. 2 Temmuz itibariyle ülke genelinde 6,6 milyon ton buğday hasat edilmişti bile. Hükümet, verimin beklenenden düşük olduğunu fark ettiğinde, ihracatçıların başında kara bulutlar dolaşmaya başladı ve ürünün ihracat sınırlaması gelmeden ağustos ve eylül aylarında hızla satmaya giriştiler. Eylül ayı ortasında düzenleyici devlet kurumu olan Rosselkhoznadzor’un kalite kontrollerini sıkılaştırması satış trendini yavaşlattı. 22 Kasım itibariyle Rusya, 19,8 milyon tonu buğday olmak üzere 23,1 milyon ton tahıl ihraç etti. Tahıl ihracatı eylül ayı başında, bir önceki yıla göre %40 artarken, 22 Kasım itibariyle yıllık artış %15 olarak gerçekleşti. Rusya Tarım Bakanlığı’nın 38-39 milyon ton olarak beklediği tahıl fazlasının yüzde 60’ı şimdiden ihraç edilmiş durumda. Buğday söz konusu olduğunda ise 34-35 milyon tonluk ihraç edilebilir fazlanın %57’si yurt dışına satıldı. Sezonun ikinci yarısı olan Ocak 2019’un eşiğinde ise Rusya’nın elinde 10 milyon tonluk ihraç edilebilir buğday fazlası kalacağını tahmin ediyoruz. Rusya, geçtiğimiz yıl aynı dönemde 18 milyon ton, bir önceki yıl ise 11 milyon ton ihraç edilebilir buğday fazlasına sahipti. Yani, geçtiğimiz yıl Rusya’nın peşinden koştuğu alıcılar, bu yıl global arzın azalması sebebiyle daha düşük fiyatlarla alım yapabilmek için Rusya’nın kapısını çalıyor.

MACROEKONOMİK ZORLUKLAR Rus buğdayı ihracatı, 2018/19 sezonun ilk yarısında maksimum performans gösterdi. Temmuz-Eylül dönemi istatistiklerine göre, Rusya’nın kilit pazarlara yaptığı sevkiyat arttı. Mısır’a yapılan satışlar bir önceki yıla göre %26 artış gösterdi. Mısır’da devlete ait tahıl alım şirketi GASC, ocak ayından önce akreditif açamayacağı için tedarikçilerin kasım ayı sonu itibariyle buğday sevkiyatlarının durdurulmasını istedi. Fakat tedarikçilerin akreditif olmadan bile sevkiyat yapmaya istekli oldukları belirtildi. Temmuz ayında başlayan 2018/19 sezonunda şu ana kadar planlanan 7 milyon tonluk buğday alımının 4 milyon tonunun gerçekleştirildi. Amerikan Tarım Bakanlığı (USDA), Mısır’ın geçtiğimiz sezon olduğu gibi bu sezon da 8,45 milyon ton buğday üreteceğini ve 12,5 milyon ton da ithal edeceğini öngörüyor.

Rusya, Türkiye’ye buğday ihracatını da fiyatların bir önceki yıla yükselmesine ve Türk lirasındaki değer kaybına rağmen %33 oranında artırdı. Türkiye, genelde buğday ithalatının %80’ini Rusya’dan karşılıyor. USDA tahminlerine göre Türkiye bu sezon 4,5 milyon ton buğday ithal edecek. Bazı piyasa oyuncuları ise bu miktarın 5,5 milyon tona kadar çıkabileceğini belirtiyor. Fakat ülkenin içinde bulunduğu zorlu makroekonomik şartlar ve buğday fiyatlarının yüksek seyretmesi sebebiyle bu miktarın 3 milyon tona kadar düşmesini bekleyenler de var. Ancak dünyanın en büyük un ihracatçısı konumunu sürdürmek için, Türkiye’nin satın alma programını güçlü tutmaya devam etmesi gerekiyor. Türk hükümeti, iç piyasadaki buğday unu fiyatlarındaki dalgalanma sebebiyle 9 Eylül’de aldığı kararla, fiyat istikrarı sağlanana kadar yerli buğdaydan yapılan unun ihraç oranını yüzde 1 ile sınırlandırdı.

RUS BUĞDAYINDA TÜRKİYE’NİN YERİNİ İRAN ALABİLİR Mİ? İran ve Rusya, 2018 yılının başında aylık 100 bin tonluk buğday tedariki konusunda bir anlaşma imzaladı. İran’da değirmencilerin un ihracatı için yerli buğday kullanması yasak olduğundan, Rusya’nın bu amaçla İran’da özel şirketler tarafından işletilen değirmenlere buğday satması üzerinde mutabakat sağlandı. Bu açıdan, Irak un pazarında Türkiye-İran rekabetinin yakın olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, Rus-İran buğday anlaşmasında finansman sorunu sebebiyle eylül ayı itibariyle bir gelişme sağlanamadığı açıklandı. İran, buğday üretiminde kendi kendine yeten bir ülke. Bazı İranlı şirketlerin yurt dışından buğday ithal edip bunu ülkenin buğday alan kurumuna yerli ürün gibi satması sebebiyle Tahran yönetimi, 21 Mart 2016’da Rusya’dan buğday ithal edilmesine yasak getirmişti.

ÇİN GERİ DÖNDÜ! Çin, Şubat 2018’de Rusya’nın altı bölgesinden (Novosibirsk, Omsk, Altai, Krasnoyarsk, Amur ve Chelyabinsk) buğday tedariğine daha önce getirmiş olduğu yasağı kaldırdı. Yasak, cüce sürme (Tilletia controversa) hastalığı sebebiyle konulmuştu. Rusya’nın daha fazla bölgesinden Çin’e buğday ihraç edilebilmesi için görüşmeler de sürüyor. Rusya, 2017’de Çin’e 18 bin ton buğday ihraç etti.

RUSYA, ABD HEGEMONYASINI YIKABİLECEK Mİ? Rusya, sezonun ikinci yarısında stokların azalması sebebiyle buğday ihracatını yavaşlatacak ve devreye ABD, Arjantin ve AB girecek. Mısır hükümetinin açtığı ihaleyi Amerikan buğdayının kazanması, bu trendi açıkça gösteriyor. Gelecekte daha kaliteli buğday üreterek ve ihracat kapasitesini geliştirerek diğer tedarikçilerin geleneksel pazarlarındaki hegemonyasını yıkmak için altyapısını geliştirmekte olan Rusya, bu ihaleyi kaybetmiş olmaktan dolayı üzülmüşe benzemiyor. Rusagrotrans kurumunun verilerine göre, Rus limanlarının 2017/18 sezonundaki toplam tahıl ihracatı kapasitesi 55 milyon ton olarak hesaplandı. 2020 itibariyle, güney, kuzeybatı ve uzakdoğu bölgelerinde devam eden projelerin tamamlanmasıyla kapasite 30 milyon ton daha artacak.

Rusya, Irak pazarında Amerikan buğdayıyla rekabete girebilir İki yıl süren başarısız müzakerelerin ardından, Rusya’nın Irak pazarına girmesi konusunda sarı ışık yakıldı. Irak Ticaret Bakanı Muhammed Haşim el Ani, Rus menşeli buğdayın devlet ihalelerine alınmasına destek verebileceğini ve Irak heyetinin aralık ayında Rusya’ya gönderilebileceğini söyledi. Irak, buğday ihtiyacının 2 milyon tonluk bölümünü ithalatla karşılıyor ve bunu genellikle ABD, Avustralya ve Kanada’dan alıyor. Rus buğdayının ABD menşeli olana göre ton başına 10-12 dolar düşük olmasına rağmen, temel sorun gluten içeriği olarak öne çıkıyor. Rusya ayrıca Nijerya’ya da ihracatı artırarak ABD’nin pazar payını daralttı.

Rusya’da tarım ürünlerinin kalite kontrolünden sorumlu Rosselkhoznadzor kurumu, ekim ayında da Cezayir’den gelen bir heyetle Rus buğdayının bu ülkeye ihraç edilmesi konusunda görüşmeler yaptı. Taraflar, nihai karar verilmeden önce Cezayir’e test amaçlı bir tahıl sevkiyatı yapılması konusunda mutabakata vardı. Cezayir’in, %0 yerine %0,5 oranına kadar böcek yeniğinin kabul edilebilir olduğunu yakında açıklayacağını tahmin ediyor. Ancak Fransız ihracatçılar, Rus buğdayının Cezayir pazarına bu yıl girmesini beklemiyor. Cezayir, ithalat şartnamesini değiştirmezse, Rusya’nın bu şartları karşılayabilmek için ayıklama süreçlerini geliştirmek için yatırım yapması gerekecek. Bu arada, Fransa’nın da önümüzdeki yıl başında Cezayir’e tahıl ihracatıyla ilgili bir heyet göndermesi planlanıyor.

Cezayir’de olduğu gibi Suudi Arabistan’ın tahıl alım kuruluşunun da böcek yeniği için %0,5 oranını kabul etmesi bekleniyor. Rusya, kalite testi için Suudi Arabistan’a buğday numunesi göndermeye hazırlanıyor. Bu gelişme; Almanya, Polonya ve Baltık ülkelerinden yapılan satışları azaltabilir. .

RUS BUĞDAY UNUNDA İÇ PAZAR TALEBİ YETERLİ GELİYOR Buğdayın aksine, Rus un sektörü iç piyasaya odaklanıyor. Rusya’da yılda 10 milyon tonu aşkın buğday unu üretiliyor ve bunun neredeyse tamamı iç piyasada tüketiliyor. Rusya’nın yıllık buğday unu ihracatı 250-300 bin ton civarında ve dünya un ticaretinde alt sıralarda yer alıyor. Rus ununun başlıca alıcısı Çin. Ancak bu ülkeye yapılan sevkiyatlar 2018/19 sezonunda Temmuz-Eylül döneminde 13 bin tonda kaldı. Bir önceki yılın aynı döneminde Çin’e yapılan un sevkiyatı 30 bin ton civarındaydı. 2017/18 sezonunda 4 bin ton Rus unu ithal eden Hong Kong, bu yılın Temmuz-Eylül döneminde 9,9 bin ton ithalat yaptı. Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) tahminlerine göre, global un ticareti 2018/19 sezonunda 17,1 milyon tonu bulacak. Irak’ın un ithalatının bu sezon 150 bin ton artarak 2,85 milyon tona çıkacağı tahmin ediliyor. Afganistan’ın un ithalatının da ülkedeki kuraklık sebebiyle 100 bin ton artışla 3,1 milyon tona yükselmesi bekleniyor. Dünyanın en büyük un ihracatçısı Türkiye’de liradaki büyük değer kaybına rağmen, un ihracatının 100 bin tonluk artışla 5 milyon tona yükseleceği tahmin ediliyor.

RUSYA, TARİHİNİN EN BÜYÜK İKİNCİ HASADINI BEKLİYOR Sibirya’da Eylül sonu-Ekim başı itibariyle yağmurların nihayet durmasının ardından, SovEcon danışmanlık şirketi Rusya’da 2018/19 sezonunda 110,2 milyon ton tahıl üretimi yapılacağı tahmininde bulunmuştu. Buğday üretiminin 70,7 milyon ton (Rusya tarihinin en büyük üçüncü hasadı), mısırın 9,9 milyon ton ve arpa üretiminin 16,8 milyon ton olarak gerçekleşeceği öngörüsünde bulunulmuştu.

Kasım sonu itibariyle güncellenen tahminlere göre, herhangi bir afet durumu söz konusu olmazsa, Rusya’da 2019 buğday hasadının, (Kırım’daki 500 bin tonluk üretim dahil) 77,3 milyon tona ulaşarak ülke tarihinde en büyük üçüncü buğday üretimi olarak kayıtlara geçmesi bekleniyor.

Rusya’da 2019 için kış buğdayı ekiminde de rekor kırıldı. Buğday fiyatının yükselmesi üzerine çiftçiler 18,2 ila 18,3 milyon hektarlık alana buğday ekti. Geçtiğimiz yıl ekim alanları 17,8 milyon tonda kalmıştı. Özellikle Volga ve Merkezi Federal Bölgelerde ekim alanları arttı.

SovEcon’dan yapılan açıklamaya göre, buğdayın gelişimi için gereken nem oranının biraz düşük olduğu belirtilerek, “Kuraklık söz konusu ancak bu afet boyutlarında değil.” ifadelerine yer verildi. Rusya’da kış için yapılan ekimlerin %88-89’unu buğday oluşturuyor. 2018’de 15,84 milyon hektarlık alana kış buğdayı ekilmişken, bu yıl ekim alanları 0,5 milyon hektar arttı. Kış ve bahar buğdayı birlikte değerlendirildiğinde, 2019’da hasat edilecek alan 27,6 milyon hektar olacak. Geçtiğimiz yıl bu alan 27,3 milyon hektardı. Aradaki farkın düşük olması, özellikle Sibirya’daki çiftçilerin baharda buğday yerine yağlı tohum üretimine odaklanmalarından kaynaklanıyor.

SovEcon’un da dikkat çektiği gibi, soğuk hava dalgası Rusya’nın Avrupa’daki topraklarında aralık ayı başındaki ekim işlemlerine zarar verebilir. Volga ile Güney ve Orta bölgelerdeki kış tahılı ekimi de son ayların kurak geçmesi sebebiyle geçtiğimiz yıllardaki ortalamaya kıyasla kötü durumda. Rusya’nın sonbaharda aşırı derecede kurak toprakla karşı karşıya kalması, rubledeki değer kaybı sebebiyle çiftçilerin mahsulü canlandıracak katkı maddeleri ve ithal tohumları daha az kullanması da verimi azaltabilecek faktörler arasında gösteriliyor. Bu arada, Rus gübre üreticileri, 2019 kış ekimi için iç piyasaya yönelik fiyatları da dondurdu.

SovEcon, 2018/19 sezonu için geçtiğimiz yıl yaptığı ilk tahminde, 2018’deki toplam tahıl hasadını 128,2 milyon ton, buğday hasadını ise 76,7 milyon ton olarak öngörmüştü. 2017’deki rekorun ardından ikinci büyük hasat tahmininde, kış tahıllarında %6 gibi düşük oranda bir ekim kaybı beklentisi etkili olmuştu. CBOT’ta hareketli bir Birinci Çeyrek bekleniyor Rabobank’a göre, Amerikan ürünlerine 2019 başı itibariyle talep yüksek seyrettiğinden, buğday Chicago borsasında yüksek fiyattan işlem görmeye devam edecek. Ekim alanlarının küresel ölçekte artış göstermesi neticesinde ise 2019’da arz artacak ve uzun dönemde fiyatlar gevşeyecek. IGC tahminlerine göre, 2019/20 sezonunda global ekim alanları yıllık %1 artarak 220 milyon hektara çıkacak ancak toprakların kurak olması birçok ülke için endişe kaynağı olmayı sürdürecek.

Düşük buğday fiyatlarını bekleyenler daha çok bekler IGC’ye göre, 2018/19 global buğday stokları kasım ayı itibariyle bir önceki yıla göre 11 milyon ton azalarak 262 milyon tona geriledi. Çin stoklarındaki 22 milyon tonluk azalma göz ardı edilirse, büyük buğday ihracatçılarının stoklarında meydana gelen en büyük düşüş; 4,2 milyon tonla Rusya, 4,9 milyon tonla ABD ve 4,6 milyon tonla AB’de görüldü. Bu yüzden, Rusya, AB ya da Avustralya’da büyük miktarda hasat yapılsa bile fiyatlarda dramatik bir düşüş söz konusu olmayacak.