Güney Afrika, ekmeklik buğday ihtiyacının yaklaşık üçte birini ithal etmektedir. Buna karşın makarnalık durum buğdayı ithalatı yok denecek kadar azdır. Ülkede yetişen durum buğdayı da her geçen gün büyüyen sektörün ihtiyacını karşılayamamakta ve makarna ithalatı artış göstermektedir. 2012 yılında 4,4 milyon dolar değerin buğday unu ithal ettiği düşünülen ülke, pirinç ihtiyacının da tamamını ithalat yoluyla karşılamaktadır.

Güney Afrika oldukça geniş bir tarım ürünü yelpazesine ve bu ürünlerin işlenmesine yönelik gıda işleme endüstrisine sahip bulunmaktadır. Ülkedeki gıda işleme endüstrisi 11 alt sektöre sahiptir. Bunlar; et işleme, süt ürünleri, gıda ve sebzelerin konservesi, balık konservesi, meyve konservesi, reçel, bitkisel ve hayvani yağlar, hububat değirmenciliği, şeker, çikolata ve şekerleme, hazır hayvansal ürünler, ekmek ve pastacılıktır. İmalat sektöründe hububat değirmenleri en büyük gıda alt sektörü konumundadır. Taze meyve ve sebzeler gıda tüketiminde en tepede yer almaktadır. Bunları hububat ve ekmek ürünleri ve proteinler takip etmektedir. Hazır yemek sektörü ise küçük fakat büyüyen bir sektör olup bu sektöre talep giderek artmaktadır. Endüstride bazı önemli şirket birleşmeleri gerçekleşmiş ve birçok şirket uluslararası ortaklıklar kurmuş durumda. Bu da hem şirketlerin konumlarını güçlendirmiş hem de Güney Afrika’ya en son teknoloji ve bilginin gelmesine yol açılmıştır.

GÜNEY AFRİKA’NIN GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM Afrika kıtasının en gelişmiş ekonomilerinden birine sahip olan Güney Afrika, aynı zamanda zengin ve yoksul olarak uç noktalara dağılmış bir tüketici profiline de sahiptir. Güney Afrika ekonomisinin en önemli eyaleti olan Gauteng’in endüstri, ticaret ve madencilik merkezi olarak toplam GSYİH içindeki payı yüzde 40 oranını bulmaktadır. Ekonomide ikinci önemli bölge olan Kwazulu-Natal, Durban şehri limanı odaklı yapısı ile turizm, tarım ve ağır sanayiye dayalı bir ekonomiye sahiptir. Üçüncü sırada yer alan Western Cape bölgesi, daha sınırlı endüstri ve maden kaynağına sahip olmasına rağmen diğer eyaletlere göre daha tutarlı bir ekonomik performans göstermektedir. Bölgede komşu ve diğer Afrika kıtası ülkelerini de etkisi altına alan örnek bir ülke konumuna gelen Güney Afrika, dünya ekonomisinde ağırlığı bulunan gelişmiş ekonomiye sahip ülkelerden geniş çaplı ilgi görmektedir. Ekonomi programında ülkenin orta vade planı önemli yer teşkil etmektedir. Programa göre pazar ekonomisine dayalı olan Güney Afrika ekonomisinin bu yapısının süreceği ve kamu-özel sektör ortaklıklarının da özendirilmeye devam edeceği vurgulanmaktadır. Diğer taraftan ulaştırma ve enerji alanlarında önemli kamu yatırımları programda devletçi yaklaşım ile alınmakta olduğundan ileriki yıllarda özelleştirme eğiliminin azalacağı beklenmektedir.

GÜNEY AFRİKA’DA TARIM Güney Afrika, temel tarım ürünleri bakımından tam olarak kendi kendine yetebilen bir ülke olmamakla birlikte, tarımsal ürünler ve gıda sektöründe net ihracatçı ülke konumundadır. En çok ihraç edilen tarım ürünleri; turunçgiller, şeker, üzüm, mısır, meyve suyu, elma, armut, şeftali ve kayısıdır. Diğer önemli ihraç ürünleri ise et, avokado, ananas, yer fıstığı, kuruyemiş ve süt ürünleridir. Tarım ürünlerindeki en önemli ithal kalemlerini ise buğday, pirinç ve bitkisel yağlar oluşturmaktadır. Ülkede su sıkıntısı ve kuraklık tarımsal üretimi engelleyen en önemli faktör olarak göze çarpmakta, bu nedenle yıllık ürün rekoltesi yıllara göre önemli değişiklikler göstermektedir. Ülke topraklarının yüzde 12’si tarıma elverişlidir. 122 milyon hektar olan Güney Afrika topraklarının yüzde 83’ü tarım ve ormancılık, yüzde 10’u doğal park ve yüzde 7’si yerleşim, sanayi ve yol için kullanılmaktadır. Tarıma elverişli alanların 1,3 milyon hektarı sulanmakta, bu rakam Güney Afrika topraklarının yüzde 1,5’ine tekabül etmektedir. Güney Afrika’da ortalama yıllık yağış miktarı 450 mm ile dünya ortalamasının (860 mm) çok gerisinde kalmaktadır. Batı kıyılarında 100 mm’ye inen yağış, bazı yüksek kesimlerde 2000 mm’ye kadar ulaşabilmektedir.

Güney Afrika ekonomisinde imalat sanayi ve hizmetler sektöründe kaydedilen gelişmeler sonucunda tarım sektörünün ülke ekonomisine katkısı gün geçtikçe azalmaktadır. Tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörü 1980’li yılların ortalarında GSYİH’ye yüzde 5 dolayında katkı yaparken, 2008 yılında söz konusu sektörün GSYİH’ye katkısı yüzde 3,2, 2009 yılında ise yüzde 3,0 olarak kaydedilmiştir. Güney Afrika’da tarımsal üretim yıllar itibariyle nispeten artış göstermekle birlikte, imalat ve hizmet sektöründe gözlenen önemli gelişmelere bağlı olarak tarım sektörünün ekonomideki payı sürekli azalmaktadır.

HUBUBAT ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Mısır, Güney Afrika’nın üretimini gerçekleştirdiği en önemli tarımsal üründür. Mısır üretimi, iklim değişikliklerine ve yağış oranlarına paralel olarak yıllar itibariyle dalgalanmalar göstermektedir. 2006/07 sezonunda 7,3 milyon ton olarak gerçekleşen ülkenin mısır üretimi, 2007/08 sezonunda %78 oranında artış göstererek 13,1 milyon ton seviyesine ulaşmıştır. 2009/10 sezonunda 13,4 milyon tonluk mısır üretimi ile son 25 yılın en büyük mısır üretimini gerçekleştiren Güney Afrika, sonraki 3 sezonda mısır üretiminde bir miktar gerileme yaşamıştır. 2010/11 sezonunda 10,9 milyon ton seviyesine gerileyen üretim, 2011/12 ve 2012/13 sezonlarında 12 milyon ton civarında kalmıştır. Ancak 2013/14 sezonunda üretim yeniden yükselmiş ve son 25 yılın en yüksek seviyesi olarak nitelendiren 13,4 milyon tonu da aşarak 14 milyon tona ulaşmıştır. Öngörüler ülkenin 2014/15 sezonunda da 13,5 milyon ton civarında mısır üretimi gerçekleştireceği yönünde. Güney Afrika’nın tarımsal üretiminde önemli bir yere sahip olan mısır, aynı zamanda Güney Afrikalılar için temel gıda maddelerinden birisini teşkil etmektedir. Çünkü ülkede her yıl yaklaşık 8 ile 11 milyon ton civarında mısır tüketilmektedir.

Buğday da Güney Afrika’da üretilen ikinci önemli tahıl ürünüdür. Ancak üretim miktarı, dünyadaki önemli üreticilerle kıyaslandığında son derece düşüktür. Mevsimsel koşullara göre değişen ülkenin buğday üretimi, 1,5 – 2 milyon ton arasında gidip gelmektedir. Tüketim ise bunun en az iki katıdır ve genel itibariyle artış eğilimi göstermeye devam etmektedir.

GÜNEY AFRİKA’DA DIŞ TİCARET Güney Afrika nispeten açık bir ekonomiye sahip olup, dış ticaret hacmi GSYİH’sının %50’den fazlasına karşılık gelmektedir. Önemli dış ticaret ortakları AB ülkeleri, ABD ve Japonya’dır. Geride bırakılan 10 yıl içinde diğer Afrika ülkeleri ile ticaret de oldukça gelişmiştir. Güney Afrika’nın ihraç ürünlerinin büyük bir bölümü toplam ihracatın 2/3’üne yakın oranda imalat sanayi ürünlerinden oluşmaktadır. Maden ürünleri ihracatı başlı başına toplam ihracatın 1/3’ünü teşkil etmekte, tarım ürünleri ise sadece küçük yüzdelik rakamlarla ifade edilmektedir.

Güney Afrika’ın ithalat politikasının uzun yıllar ikame ve sıkı tarife korumacılığı ile ithalat sınırlamalarının ardından 1990’lı yıllardan sonra liberalleşerek büyük ölçüde değişim geçirdiği gözlenmektedir. Son yıllarda ithalatta ara mallar ve sermaye mallarına olan talep artışını yansıtan bir yapı görülmektedir. Uluslararası petrol fiyatlarındaki artışlara paralel olarak bu kalemlerdeki mal grubu ithalat maliyetleri de önemli oranda yükseltmiştir.

DIŞ TİCARETTE HUBUBATIN YERİ Güney Afrika’nın en büyük imalat sektörü olan gıda endüstrisi, büyük ölçüde kendine yeterlidir ancak çoğunluğu pirinç ve buğday olmak üzere bir miktar ithalat da yapılmaktadır. Ülkede tüketimi gerçekleştiren buğdayı yarısına yakını, pirincin ise hemen hemen tamamı ithal edilmektedir. Amerikan Tarım Bakanlığı USDA’nın verilerine göre; 2003/04 sezonunda 1,2 milyon ton olan Güney Afrika buğday ithalatı, 2011/12 sezonunda 1,7 milyon tona kadar yükselmiştir. 2013/14 sezonunda 1,6 milyon ton civarına kalan ithalatın, 2014/15 sezonunda yeniden 1,7 milyon ton seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir.

Pirinç üretimini olmadığı Güney Afrika’da, tüketim haliyle ithalatla karşılanmaktadır. USDA verilerine göre ülkenin pirinç ithalatı 500 bin ton ile 1 milyon ton arasında seyretmektedir. Pirinç ithalatında düzenli bir atış ya da düşüşten bahsetmek mümkün değil. Ancak USDA 2013/14 sezonunda gerçekleştirilen ithalatın 1,1 milyon ton seviyesinde olduğunu açıklamaktadır.

Buğday ve pirinçte ithalatçı konumunda olan Güney Afrika, mısırda ise ihracatçı konumundadır. USDA verilerine göre her yıl yaklaşık 1,5-2 milyon ton mısır ihraç eden Güney Afrika, 2012/13 sezonunda 2 milyon ton olan ihracat miktarını 2013/14 sezonunda 2,5 milyon tona çıkardı. Ülkenin mısır ihracatının 2014/15 sezonunda 2,2 milyon ton olacağı öngörüyor.