“Ekipmanı manuel olarak durdurup başlatmak, tahılınızın daha uzun bir süre boyunca işlenmeyeceği anlamına gelir. İstikrarlı normal bir operasyonda motorları sondan başa doğru çalıştırırken, ekipmanın düzgün şekilde çalıştığından emin olduktan sonra bir sonraki motora geçersiniz. Bunu yaparken, doğal olarak gerekenden biraz daha fazla beklersiniz. Çünkü sistemde bir tıkanma meydana gelmesinden endişe edersiniz. Bir otomatik sistem ise bekleme süresi asgariye inecek şekilde ayarlanabilir ve böylece makinelerin atıl durumda kalması sonucunda değerli bir zamanın boşa harcanmasının önüne geçilmiş olur.”

Prof. Gustavo Sosa Endüstriyel Makine Mühendisi Lisanslı Tahıl Denetçisi SOSA – Engineering Consultants Tüm endüstriyel tesislerde, enerji maliyetleri önemli bir gider kalemidir. Biz değirmencilerin de büyük motorları var ve bunların sayısı hiç de az değil. Bunları kontrol etmediğinizde, şirketiniz için büyük bir probleme yol açabilirler.

GÜÇ FAKTÖRÜNÜN DÜZELTİLMESİ Elektriksel gücün iki bileşeni vardır. Birine aktif denir ve bu bileşen, yapılan iş veya ısıtma için tükettiğiniz elektriktir. Diğerine reaktif denir ve bu bileşen, bir göldeki halkalar gibi etrafa yayılır. Her iki bileşen bir vektör oluşturur ve buna ‘görünür güç’ denir. Elektrik motorları, temelde, dönen büyük mıknatıslardır ve bu yüzden de reaktif güç kullanımı yüksektir. Bu başlı başına iyi ya da kötü bir şey olarak değerlendirilmez, ancak çok fazla reaktif gücün olması, her yerde büyük bileşenler kullanılmasını gerektirir ve kimse de bunun için para ödemek istemez. Bu gücü kontrol altına almak için, büyük motorların yanına veya kontrol istasyonuna kapasitörler eklenebilir. Bu kapasitörlere “güç faktörü düzenleyiciler” denir. Güç faktörü, şu şekilde hesaplanır:

Eğer güç faktörünü %90’ın üzerinde olacak şekilde düzeltirseniz, elektrik şirketi gönderdiği faturada sizi bir bonusla ödüllendirecektir. Genellikle, büyük motorlar, güç hattında sabit bir kapasitörle düzeltilirken, geri kalan gücün düzeltilmesi için tesisin Güç ve Kontrol Odası’na bir dizi değişken kapasitör de yerleştirilir.

EŞ ZAMANLILIK Sisteminizi, en büyük motorların hep birlikte ve aynı anda çalışmayacağı şekilde planlayın. Örneğin, gün boyunca işlediğiniz tahılı stoklamak için değirmenin yanında büyük bir silonuz olsun. Bu silo, saatte 1000 tonluk taşıma yapan elevatörler ve bantlar yardımıyla dolduruluyor olsun. Tesisin diğer tarafında, gelen tahılın içeri alındığı; konveyör, temizleme makineleri ve kurutucuların bulunduğu bir sistem olsun. Bu çalışmayı planlarken, günlük siloyu gece doldurmak ve gelen tahılı gün içinde tesise almak mantıklı olacaktır. Bu sayede, elektrik gücünü kontrol etmek için daha küçük elemanlar kullanmanız ve pik saatler dışında kullandığınız elektrik için daha az fatura ödemeniz mümkün olacaktır.

GÜNLÜK PLANDAN FAYDALANIN Elektriği, daha ucuz olduğu saatlerde kullanın. Pik elektrik kullanımı, herkesin evde TV izlediği ve akşam yemeği yediği 18.00-22.00 saatleri arasında gerçekleşir ve bu saatlerde elektrik ücreti çok daha yüksektir. Birçok elektrik şirketi, akıllı sayaçlar sayesinde, elektrik ücretini kullanıldığı saate göre hesaplar. Yoğun elektrik tüketimini gerektiren operasyonları gecenin geç ya da sabahın erken saatlerine almak çok mantıklıdır.

MEKANİK KONVEYÖRLERDEN YARARLANIN Pnömatik taşımada çok fazla enerji harcanır. Evet, un taşımada en esnek çözüm olabilir, ancak çok fazla enerji çeker. Bazı operasyonlarda, mekanik çözümler çok karmaşık olduğundan, bu sistemden kaçınmak mümkün olmasa da mümkün oldukça mekanik konveyörden ve yerçekiminden yararlanmaya çalışın. Birçok değirmenin dikey şekilde tasarlanmasının nedeni de budur. Bu tasarım sayesinde, tahıl süreçler arasında geçiş yaparken yerçekiminden yararlanılır. KABLOLARINIZIN İYİ DURUMDA OLMASINI SAĞLAYIN Toprak kaçağının söz konusu olduğu akımlarda çok fazla enerji kaybı olur. Elektrik teknisyeninizden bir Ohmmetre kullanarak test yapmasını isteyin. Test sonucunda, toprak akımı olduğu belirlenirse, tüm tesisi kontrol edin. Kablo yalıtımları kayıp ya da hasarlı olabilir. Ben de yağmura maruz kalan yerlerde standart kablolama kullanma hatasını yapmıştım. Bunun sonucunda da yalıtım maddesi ıslanmış ve toprak akımları söz konusu olmuştu. Kemirgenler de yalıtım malzemelerini yiyebilir. Elektrik yalıtımının güncel ve hatasız olmasını sağlamak hem iş güvenliği hem de tasarruf bakımından çok önemlidir.

SOFT STARTERLAR KULLANIN Doğrudan yol vericiler ve yıldız-üçgen yol vericiler; yumuşak yol vericiler ve değişken fekans sürücülere kıyasla daha fazla akıma neden olur ve bu yüzden de daha fazla enerji israfına yol açar. Bir yumuşak yol verici, motorun yavaş bir şekilde çalışmasını sağlayan bir elemandır. Bir değişken frekans sürücü (VFD), motorun kullandığı gücü yüke göre ayarlayan bir elemandır. Eğer makineniz bir vals gibi sürekli aynı devirde çalışacaksa, yumuşak yol vericiyi tercih etmelisiniz. Bir konveyör bandındaki gibi kapasitenin değişken olduğu durumlarda ise VFD uygundur.

OPERASYONLARI KOORDİNE ETMEK İÇİN PLC KULLANIN Ekipmanı manuel olarak durdurup başlatmak, tahılınızın daha uzun bir süre boyunca işlenmeyeceği anlamına gelir. Bir operasyonda motorları sondan başa doğru çalıştırırken, (istikrarlı normal bir operasyonda) ekipmanın düzgün şekilde çalıştığından emin olduktan sonra bir sonraki motora geçersiniz. Bunu yaparken, doğal olarak gerekenden biraz daha fazla beklersiniz. Çünkü sistemde bir tıkanma meydana gelmesinden ve patronun size bağırmasından endişe edersiniz. Bir otomatik sistem ise bekleme süresi asgariye inecek şekilde ayarlanabilir ve böylece makinelerin atıl durumda kalması sonucunda değerli bir zamanın boşa harcanmasının önüne geçilmiş olur.

YÜKSEK VERİMLİLİĞE SAHİP MOTORLAR VE TAHRİK DİŞLİLERİ KULLANIN Motorların verimliliğini ölçen Amerikan (NEMA) ve Avrupa (IEC) standartları vardır. Gelişmiş ülkelerin dışında, yüksek verimliliğe sahip motorların kullanımına yönelik herhangi bir düzenlemeye rastlamak zordur. Ancak elektrik faturaları kabarık geldiğinde bu düzenlemelere uymanın bir zararı olmaz.

Her motorda, kullanılan elektriğin bir kısmı herhangi bir şeyi hareket ettirmek yerine ısı enerjisine dönüşerek kaybolur. Motordaki verimsizlikler, cihazdaki mekanik ve elektriksel hataların sonucudur. Daha dikkatli bir tasarım ve üretimle yüksek verimlilik oranları elde edilebilir. Büyük motorlarda, yaygın olarak kullanılan kafes sargılı motorlar yerine senkron motorlar kullanılması mantıklı olabilir. Bu motorlar daha pahalıdır, ancak kavramsal tasarımları sayesinde çok daha verimlidirler.

Daha yüksek verimlilik oranları, dişli redüktörlerde de sağlanabilir. Tahrik dişlilerinde verimlilik, dişlinin türü ve redüksiyon aşamalarının sayısına göre %49 ile %98 arasında değişir. Bu konuda seçim yaparken; elektrik gücü, redüksiyon oranı ve şaftların konumlarının da dikkate alınması zorunludur. Bu yüzden, bu konuyu tedarikçinizle görüşmeniz gerekir. En verimlisi (%95-%98) tek sarmal yöntemidir. Ancak bunun için giriş ve çıkış millerinin aynı hizada olması gerekir. İkinci en verimli yöntem ise sarmal spiral konik yöntemdir ve verimlilik oranı %94 ila %97’dir.

GÜNEŞ IŞIĞINDAN MÜMKÜN OLDUĞU KADAR ÇOK FAYDALANIN Elektrik yerine gün ışığı kullanmanın sağladığı tasarruf küçük olabilir, ancak yine de tasarruftur. Bu yüzden deponuzda bazı kaplama malzemelerinin yarı saydam olmasını sağlayarak işçilerin doğal ışıktan yararlanmasına izin verin.

TÜM TERMAL EKİPMANLARI YALITIN Tahıl kurutucularda kötü yalıtım sebebiyle israf edilen enerji dudağınızı uçuklatabilir. Bu kayıp sadece makinede değil, boru ve brülörlerde de söz konusudur. Artık yalıtım malzemelerini düşük fiyata ve kolaylıkla bulmak da mümkün olduğuna göre, kurutucunun yalıtılmamasının bir mazereti olamaz.

Ben, yalıtım malzemesi olarak, alev almayan ve zehirsiz olduğu için taş yününü tavsiye ediyorum. Ancak cam elyafını da başarıyla kullandım.

Tahıl kurutucularda akaryakıt kullanmak, daha kolay kontrol edilebilen ve daha verimli bir yöntemdir. Odun ucuz olabilir, ancak sıcaklığı kontrol altında tutmak için sıcak ve soğuk havayı karıştırdığınızda enerji kaybı söz konusu olur. Gaz kullandığınızda ise brülörü kontrol ettiğinizde sıcaklığı da kontrol altına almış olursunuz. Ülkenizde gaz çok pahalıysa, fuel-oil kullanabilirsiniz. Çok viskozlu ve ağır olduğu için daha karmaşık bir ön ısıtma gerekirse de çok ucuz bir maddedir ve kontrol etmesi kolaydır. Karma brülörler ise belli bir sıcaklığa kadar odun kullandıktan sonra arzu edilen sıcaklığı elde etmek için gaz yakarlar.