Endonezya ve Filipinler’de tahıl ürünlerinde, ithalat ağırlıklı bir ticaret söz konusudur. Her iki ülkenin de en fazla ithal ettiği tahıl ürünü buğdaydır. Buğday üretiminin olmadığı bu ülkelerde, buğday unu bazlı ürünlere olan talep hızla artmakta, bu da yapılan ithalatı artırmaktadır. İthalat miktarlarına bakıldığında, son 10 yıllık süreçte talebin Endonezya’da yüzde 60, Filipinler’de ise yüzde 100 civarında arttığını söylemek mümkündür. Bu talep değirmencilik endüstrisinin büyümesine ve gelişmesine de öncülük etmektedir.

Güneydoğu Asya ve Avustralya arasında yer alan ve çok sayıda adadan oluşan Endonezya, kuzeyde Malezya, doğuda ise Papua Yeni Gine ile komşudur. Batısında ve güneyinde Hint Okyanusu uzanmaktadır. Yaklaşık 13 bin adaya sahip olan Endonezya oldukça geniş ormanlara ve dağlık, volkanik bir araziye sahiptir. CIA tarafından hazırlanan World Factbook’a göre, tahmini olarak 256 milyonluk nüfusa sahip olan Endonezya, bu nüfusuyla dünyanın en kalabalık 4. ülkesi konumundadır. Maden kaynakları bakımında da zengin olan ülke, dünyanın en büyük kömür rezervlerine sahip üç ülkesinden biridir.

Yaklaşık 7100 adadan oluşan Filipinler’in denizaşırı komşuları kuzeyde Tayvan ve Çin, batıda ise Vietnam’dır. Tropikal bir iklime sahip olan ülkede, yaklaşık 100 milyon kişi yaşamaktadır. Nüfus, başkent Manila ve komşu bölgesi olan merkezi Luzon’da yoğunlaşmıştır; Mindanao, Negros ve diğer güney adalarında nüfus dağınık, seyrek yerleşiktir. Nüfusun % 44,4’ü kentlerde yaşamaktadır. İşçilerin büyük bir kısmı ise sürekli ya da geçici olarak yurt dışında çalışmaya gitmektedirler.

GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM 1945’te bağımsızlığını kazanan Endonezya, 1950’li ve 1960’lı yıllarda yaşadığı büyük ekonomik sorunların ardından ekonomik hedeflerini 5 yıllık kalkınma planları ile belirlemektedir. Ekonomik idarenin kararlı bir şekilde yürütülmesi, ülkenin istikrarlı bir büyüme oranı tutturmasını sağlamıştır. Bu büyüme oranı 1970-96 döneminde yıllık % 6’nın üzerinde gerçekleşmiş; 1960’larda fakir ülkeler sınıfında yer alan Endonezya, 1996 yılında gerçekleştirdiği 1.150 dolarlık kişi başına gelirle orta gelirli ülkeler sınıfına girmiştir. Zengin doğal kaynakları, 240 milyon nüfusu ve geride bıraktığımız son 25 yılda gösterdiği büyüme performansı ile Uzak Doğu’nun önde gelen ülkeleri arasında sayılan Endonezya, 1997 yılı ortalarında baş gösteren Asya Krizi ile mali çevrelerin dikkatini üzerinde toplamıştır. Asya krizinin ülkedeki etkileri oldukça şiddetli olmuştur. Kriz sonrasında 1997-2001 yılları arasındaki yıllık ortalama büyüme -% 0,17 olmuştur. Bugün ise Endonezya ekonomisinin dengeleri oldukça iyi olarak kabul görmektedir.

Ülkede hayvancılık, balıkçılık ve ormancılık da dâhil olmak üzere tarım, geleneksel olarak istihdam ve üretim açısından önde gelen uğraş olma konumunu sürdürmektedir.

Filipinler ise Güney-Doğu Asya’nın gelişmekte olan ülkeleri arasındadır. Ülke, ekonomi politikası olarak pazar ekonomisini uygulamakla birlikte, bir kaç sektörde tüketiciyi korumaya yönelik düzenleyici mekanizmalar da kullanmaktadır. IMF verilerine göre; 2014 yılı itibarıyla ülkenin GSYİH’sının 284,6 milyar dolar, kişi başına milli gelirinin ise 2.862 dolar seviyesinde gerçekleşmiş olduğu tahmin edilmektedir. GSYİH’da yaşanan büyüme oranı ise 2014 yılı için % 6,1’dir.

2014 yılı itibarıyla Filipinler’de Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın % 57,3’ünü hizmet sektörü, % 31,4’ünü sanayi sektörü, 11,3’ünü tarım sektörü oluşturmaktadır. Son yıllarda gelişen sektör; hizmetler sektörü, özellikle de mali sektör olmuştur. Tarım sektörünün payı ise hava koşullarına bağlı olması nedeniyle değişkendir. 2016-19 döneminde ülkedeki GSYİH’nin büyüme oranının, özel tüketime bağlı olarak yıllık ortalama % 6 düzeyinde olması beklenmektedir.

TARIMIN YERİ VE ÖNEMİ CIA World Factbook’a göre, tarım Endonezya ekonomisinin yüzde 13,7’sini karşılamaktadır. Geniş ve verimli toprakları Endonezya’nın çeşitli tarım ürünlerinin üretiminde önde gelen ülkelerden biri olmasını sağlamıştır. Tarımın ekonomideki payı, son birkaç yılda düşüş göstermiş olsa da birçok Endonezyalının geçim kaynağı olmaya devam etmektedir. Endonezya’da çalışan nüfusun yaklaşık yüzde 45’inin tarımda istihdam ediliyor olması da, bunun en büyük göstergesidir.

Ülkedeki tarımsal işletmeler genel olarak üçe ayrılmaktadır. Bunların birincisi, küçük ölçekli tarım arazilerini işleten aile çiftliklerinden oluşmaktadır. Bu arazilerde ağırlıklı olarak pirinç ekimi yapılmakta ve büyük ölçüde geleneksel tarım yöntemleri kullanılmaktadır. İkincisi ihracata yönelik ürünler yetiştiren küçük ve orta ölçekli işletmelerdir. Üçüncüsü ise geniş tarım arazilerini işleyen, yerli veya yabancı sermayeli büyük ölçekli tarımsal işletmelerdir. Bu işletmeler de genel olarak ihracata yönelik ürünler yetiştirmektedir.

Endonezya’da nüfusun hızla artması, hükümetin kendi kendine yetme politikalarına yönelmesine neden olmuştur. Bu amaçla, ekilebilir arazi oranı artırılmaya çalışılmış ve tarım tekniklerinde modernleşmeye gidilerek gübre ve geliştirilmiş tohumlar kullanılmaya başlanmıştır. Sulama sistemlerinin geliştirilmesi ve çiftçiler için eğitimler düzenlenmesi de bu amaçla yapılan çalışmalardandır. Ülkede, temel gıda sayılan pirincin üretimi giderek artmakta ve iç talebi karşılayabilecek seviyeye yaklaşmaktadır.

Filipinler’de ise tarım, ülke ekonomisinin yüzde 13,7’sini karşılamaktadır. Filipinler nüfusunun yaklaşık yüzde 70’i kırsal alanlarda yaşamakta ve ülkedeki iş gücünün yaklaşık yüzde 30’u tarımda istihdam edilmektedir. Tarım, imalat sanayine göre ülkenin önemli istihdam kaynağı olmasına rağmen, GSYİH’daki payı son yıllarda azalmıştır. Tarımsal ihracat, önceleri ülke ihracatının tamamını teşkil etmişse de, son dönemde yalnızca dış gelirlerin % 3’ünü oluşturmaktadır.

Filipinler’de üretimi gerçekleştirilen temel tarım ürünleri pirinç, mısır, Hindistan cevizi, şeker kamışı, muz, ananas, kahve, manyok ve tütündür. Halkın temel besin kaynakları arasında pirincin önemli bir yeri vardır. Pirinç üretimi 1950’li yıllardan itibaren giderek artmakta, gübrelemeyle de üretimde iyileştirme sağlanmaktadır.

ENDONEZYA’DA TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Birçok Asya ülkesi gibi Endonezya’da da üretilen tahıl ürünleri arasında pirinç öne çıkmaktadır. Ülke, 30 milyon tonu aşan üretimiyle dünya pirinç üretimi sıralamasında, ilk üç arasında yer almaktadır. USDA verilerine göre ülkenin pirinç üretimi 34 ile 38 milyon ton arasında seyretmektedir. Son 10 sezondaki en düşük üretim miktarı 34,8 milyon tonla 2004/05 sezonunda, en yüksek üretim ise 38,3 milyon tonla 2008/09 sezonunda gerçekleşmiştir. USDA verilerine göre 2013/14 sezonunda 36,3 milyon ton seviyesinde gerçekleşen Endonezya’nın pirinç üretimi, 2014/15 sezonunda 35,7 milyon ton seviyesine gerilemiştir. 2015/16 sezonuna dönük beklenti ise üretimin yeninden 36,3 seviyesine yükseleceği yönündedir. Ülke dünya pirinç üretiminde ilk üçte yer alsa da, gerçekleştirdiği üretim, iç pazardaki tüketimi her zaman karşılayamamaktadır. Özellikle son 6 sezondur üretim 35-36 milyon ton seviyesinde kalırken, tüketim 38 milyon tonun üzerinde seyretmiştir. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 35,8 milyon ton olan Endonezya’nın pirinç tüketimi, 2007/08 sezonunda 36,3 milyon tona, 2008/09 sezonunda 37,1 milyon tona, sonraki sezonlarda ise 38 milyon tonun üzerine çıkmıştır. 2013/14 ve 2014/15 sezonlarında 38,5 milyon ton olan tüketimin, 2015/16 sezonunda 38,6 milyon tona çıkacağı tahmin edilmektedir.

Endonezya’nın tahıl üretiminde öne çıkan diğer ürün mısırdır. Ülke dünya mısır üretimi sıralamasında ilk 15 ülke arasında yer almaktadır. Ancak ülkenin üretimi hava koşullarına bağlıdır ve istikrarlı bir artıştan söz etmek mümkün değildir. Genel itibariyle üretim, 6 ile 10 milyon ton arasında seyretmektedir. USDA verilerine göre son 10 sezondur en düşük üretim 6,8 milyon ton, en yüksek üretim ise 9,1 milyon tondur. Üretimin 2015/16 sezonunda 9,6 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Eğer tahminler gerçekleşirse, son 10 sezonun en yüksek üretim miktarına ulaşılmış olacak. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 7,8 milyon ton olan ülkenin mısır tüketimi de, sonraki sezonlarda istikrarlı bir şekilde artarak 2007/08 sezonunda 8,5 milyon tona, 2011/12 sezonunda 10,5 milyon tona, 2013/14 sezonunda 11,9 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 12,2 milyon ton seviyesine çıkan mısır tüketiminin, 2015/16 sezonunda da artışını sürdüreceği ve 12,7 milyon tona ulaşacağı tahmin ediliyor.

Buğday ise Endonezya’da üretimi gerçekleştirilmeyen bir tahıl ürünüdür ancak tüketim, her geçen gün artmaktadır. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 4,4 milyon ton seviyesinde olan Endonezya’nın buğday tüketimi 2006/07 sezonunda 5 milyon tona, 2010/11 sezonunda 6 milyon tona, 2013/14 sezonunda ise 7,1 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda artışını sürdüren ve 7,3 milyon tona ulaşan ülkedeki buğday tüketiminin 2015/16 sezonunda da 7,6 milyon seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir. Ülke bu tüketim miktarıyla dünyanın en büyük 15 buğday tüketicisi arasında yer almaktadır.

FİLİPİNLER’DE TAHIL ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ Endonezya’da olduğu gibi Filipinler’de de üretimi gerçekleştirilen en önemli tahıl ürünü pirinçtir. Her yıl 9 ile 12 milyon ton arasında pirinç üretimi gerçekleştiren Filipinler, Endonezya’nın aksine daha istikrarlı ve artış yönlü bir üretim grafiği sergilemektedir. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 9,4 milyon ton olan Filipinler’in pirinç üretimi, 2007/08 sezonunda 10,4 milyon tona, 2012/13 sezonunda 11,4 milyon tona çıkmıştır. 2014/15 sezonunda 11,9 milyon tonu bulan pirinç üretiminin 2015/16 sezonunda ise bir miktar gerilemesi ve 11,5 milyon tonda kalması bekleniyor.

Bu üretim miktarlarıyla dünya pirinç üretimi sıralamasında ilk 10 ülke arasına yerleşen Filipinler, birçok ülkeye kıyasla bir hayli yüksek üretime sahip olsa da kendi iç tüketimini tam anlamıyla karşılayamamakta; tüketim miktarı, üretime kıyasla 1-2 milyon daha fazla kalmaktadır. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 10,4 milyon ton seviyesinde olan ülkedeki pirinç tüketimi, 2007/08 sezonunda 13,4 milyon tona kadar çıkmış, ancak 2010/11 sezonundan itibaren yeniden 12 milyon ton seviyelerine gerilemiştir. 2014/15 sezonunda bir kez daha 13,2 milyon tona çıkan tüketimin 2015/16 sezonunda da yine bu seviyelerde kalacağı tahmin edilmektedir.

Filipinler’de tahıl üretiminde pirinci mısır takip etmektedir. Her yıl 4 ile 8 milyon ton arasında mısır üretimi gerçekleştiren Filipinler, son 10 sezonda pirinçte olduğu gibi mısır üretiminde de artış yönlü istikrarlı bir grafik sergilemektedir. USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 5 milyon ton civarında olan ülkenin mısır üretimi, 2006/07 sezonunda 6,2 milyon tona, 2010/11 sezonunda 7,2 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 7,6 milyon tona kadar çıkan mısır üretiminin, 2015/16 sezonunda da 7,8 milyon ton seviyesine ulaşması beklenmektedir. Tüketim ise özellikle son yıllarda üretimden daha yüksek bir grafik sergilemektedir. 2004/05 sezonunda 5,1 milyon ton seviyesinde olan mısır tüketim miktarı, üretimin 7,5 milyon ton olduğu 2013/14 sezonunda 8 milyon tona kadar ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 8,5 milyon tonu bulan mısır tüketiminin, 2015/16 sezonunda da 8,6 milyon ton seviyesinde seyredeceği tahmin edilmektedir.

Buğday, Endonezya’da olduğu gibi Filipinler’de de üretilmeyen bir tahıl ürünüdür. Tüketim ise her yıl artmaya devam etmektedir. 2004/05 sezonunda 2,6 milyon ton olan Filipinler’in buğday tüketimi, 2008/09 sezonunda 3,1 milyon tona ulaşmıştır. 2014/15 sezonunda 4,5 milyon tonu bulan tüketimin, 2015/16 sezonunda artışını sürdüreceği ve 4,9 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

ENDONEZYA’DA TAHIL TİCARETİ Endonezya’da genel itibariyle tahıl ürünlerinde tek taraflı, yani ithalat ağırlıklı bir ticaret söz konusudur. Ülkenin en fazla ithal ettiği tahıl ürünü buğdaydır. Buğday üretiminin olmadığı ülkede, buğday unu bazlı ürünlere olan talep hızla artmakta, bu da yapılan ithalatı artırmaktadır. 10 yıllık süreçte talep ve buna bağlı olarak ithalat, yüzde 60 civarında artmıştır. Ülkenin buğday bazında gerçekleştirdiği ithalatın miktarı USDA verilerine göre 2004/05 sezonunda 4,7 milyon ton iken 2014/15 sezonunda 7,4 milyon tona ulaşmıştır. Bu miktarla dünya buğday ithalatında ikinci sırada yer alan Endonezya’nın, 2015/16 sezonunda da 7,8 milyon ton civarında buğday ithal etmesi beklenmektedir.

İthalatta buğdayı mısır takip etmektedir. 2010/11 sezonuna kadar 1,5 milyon tonun altında kalan ülkenin mısır ithalatı, 2010/11 sezonunda 3 milyon tona çıkmıştır. Bir sonraki sezon 1,7 milyon tona gerileyen ithalat, 2012/13 sezonunda 2,7 milyon tona, 2013/14 sezonunda 3,5 milyon tona çıkmıştır. 2014/15 sezonunda 3,2 milyon ton seviyesinde kalan mısır ithalatının 2015/16 sezonunda 3 milyon tonda kalması beklenmektedir.

Pirinçte ise ithalat iki sezon hariç, son 10 sezonda 2 milyon tonun altında kalmıştır. Ülke en düşük pirinç ithalatını 250 bin tonla 2008/09 sezonunda, en yüksek ithalatı ise 3 milyon tonla 2010/11 sezonunda gerçekleştirmiştir.

FİLİPİNLER’DE TAHIL TİCARETİ Buğday, Filipinler’in ithalatında da ilk sırada yer almaktadır. Endonezya gibi Filipinler’de de buğday bazlı ürünlere olan talep her geçen gün artmaktadır. Dolayısıyla buğday üretimi gerçekleştiremeyen ülke, iç talebini ithalat yoluyla karşılamak zorunda kalmaktadır. USDA verilerine göre ülkenin buğday ithalatı son 10 sezonda yüzde 100’e yakın artış göstermiştir. 2004/05 sezonunda 2,5 milyon ton seviyesinde olan Filipinlerin buğday ithalatı, 2014/15 sezonunda 5 milyon tona çıkmıştır. Ülkenin 2015/16 sezonunda da 4,8 milyon ton buğday ithalat edeceği tahmin edilmektedir.

Mısır ithalatının 50 ile 750 bin ton arasında değiştiği ülkede, pirinç de ithalatta öne çıkan bir tahıl ürünüdür. Her yıl 1 ile 3 milyon ton arasında değişen miktarlarda pirinç ithalatı gerçekleştiren ülke, bu miktarla dünya pirinç ithalatında ilk 10 ülke arasında yer almaktadır.

ENDONEZYA VE FİLİPİNLER’DE  UN DEĞİRMENCİLİĞİ Yukarıda da değinildiği gibi Endonezya’da buğday unu bazlı gıdalara yönelik talep her geçen gün artmaktadır. Bu da değirmenciliğin gelişmesine ve buğday bazlı ithalatın artmasına yol açmaktadır. Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA) tarafından yayımlanan 2015 tarihli Tahıl ve Yem Raporu’na göre, 1998 yılında ülkedeki un değirmenlerinin sayısı dörttü. Günümüzde ise toplam kapasiteleri yılda 10,3 milyon tonu bulan 29 un değirmeni bulunmaktadır. 2012 yılında yüzde 75 kapasiteyle çalışan bu değirmenlerin günümüzde kapasitelerinin yüzde 60-70’ini kullandığı düşünülmektedir. Pazarda artan sıkı rekabetin ve güçlü tedarikin bu gelişmeye sebep olduğu düşünülmektedir. Raporda yer alan bilgiye göre, un ve unlu mamullere yönelik artan talebin Endonezya’nın buğday ithalatını da etkileyeceği görülmektedir. Ülkenin buğday unu ithalatı için koyduğu kotaysa 4 Aralık 2014 tarihinde sona ermiştir. Ancak rupinin değer kaybetmesi Sri Lanka, Hindistan ve Türkiye’den un ithal edilmesini de zora sokmuştur. Bu sebeple yerli üretim unun pazarın yüzde 96,4’üne hâkim olduğu belirtilmektedir. İthal unda ise pazara sırasıyla Türkiye (yüzde 43), Hindistan (yüzde 23) ve Sri Lanka (yüzde 16) hâkimdir. Endonezya’nın 2013/14 sezonunda 225,392 ton un ithal ettiği belirtilmektedir. Bu rakam, bir önceki sezona göre yaklaşık 31 bin tonluk bir düşüşe işaret etmektedir.

Endonezya’daki un üretiminin yüzde 66’sı buğday tabanlı ürünler üreten küçük ve orta ölçekli işletmeciler tarafından kullanılmaktadır. Küçük ölçekli noodle üreticileri, sayıları bir hayli fazla olan sokak satıcıları, fırıncılar ve geleneksel Endonezya pastacıları bu gruba dahildir. Hazır noodle üreticileri, orta ve büyük ölçekli fırınlar, bisküvi üreticileri ise kalan yüzde 34’ü paylaşmaktadır. Ülkedeki kişi başı un tüketiminin 19 kg’a ulaştığı belirtilen raporda, ekonomik durumu orta ve üst düzey olan kesimin, batı tarzı makarna ve ekmek tüketimine daha çok yöneldiği de ifade edilmektedir. Yine de Endonezya’nın buğday unu tüketiminin yüzde 70’ine noodle üretimi hâkim olmaktadır. Bu rakam fırıncılık endüstrisi için yüzde 20, ev tüketimi ve bisküvi tüketimi içinse yüzde 10’dur.

Amerikan Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi (USDA) tarafından yayımlanan Tahıl ve Yem Raporu’na göre, Filipinler un değirmenciliği endüstrisi son 20 yıldır önemli bir büyüme gerçekleştirmektedir. Ülkede 15 un değirmeni bulunmakta, bu değirmenlerin toplam kapasitesi ise 4,1 milyon tonu aşmaktadır. Buna ek olarak halen yapımı devam etmekte olan iki adet değirmen daha bulunmaktadır. Birkaç değirmeninse kurulu kapasitesini yenileme yoluna gittiği raporda ifade edilmektedir.

Gelişmeler Filipinler’de buğday ununa yönelik talebin uzun vadeli şekilde arttığını göstermektedir. Yeni değirmenlerin açılmasıyla, 2014/15 sezonunda artış gösteren buğday tüketiminin, istikrarlı şekilde artışını sürdüreceğine inanılmaktadır. Ülkedeki üretim arttıkça, un ithalatında da azalma görülmektedir. 2014 yılındaki yüzde 93’lük oranıyla, Türkiye ülkenin un ithalatında baskın ülke konumuna gelmiştir. Un ithalatında Türkiye’yi Avustralya, Çin, Güney Kore, Japonya, ABD ve Tayland izlemiştir.