Joe Glauber 
AMIS Genel Sekreteri
USDA eski Baş Ekonomisti

Geçtiğimiz yıl şubat ayında patlak veren Rusya-Ukrayna savaşı, bu iki tahıl devinin gıda ve gübre ihracatını önemli ölçüde etkiledi. Karadeniz tahıl arzındaki kesinti, tahıl fiyatlarının daha da yükselmesine neden oldu ve küresel gıda krizini daha da körükledi. 

Ukrayna’nın üç Karadeniz limanı üzerinden tahıl ihracatına izin veren Karadeniz Tahıl Anlaşması, 19 Kasım 2022’de 120 günlüğüne uzatıldı. Anlaşmanın yenilenmesi tahıl piyasalarını şimdilik rahatlattı. Ancak savaşın devam etmesi, liman altyapısının saldırılarda zarar görmesi, artan navlun maliyetleri ve Moskova’nın anlaşmayı yeniden askıya alma ihtimali,  Karadeniz tahılının dünya piyasalarına erişimi konusunda soru işaretleri doğuruyor.

Anlaşmanın feshedilmesinin muhtemel etkileri neler olabilir? Tahıl piyasaları 2023’te de dalgalı olmaya devam edecek mi? Tahıl fiyatlarını etkileyecek temel faktörler neler? Dünya nüfusunu beslemek için yeterli tahıl arzı var mı? 

Bu kritik soruları, ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA) eski Baş Ekonomisti Joe Glauber’e sorduk. 50 yılı aşkın bir süredir tahıl piyasalarını takip eden Glauber, şu an G20 bünyesinde, tarımsal üretim ve verimliliğin iyileştirilmesi ve piyasa şeffaflığın artırılmasını amacıyla kurulan Tarım Piyasaları Bilgi Sistemi’nin (AMIS) Genel Sekreteri olarak görev yapıyor.  

Tahıl piyasalarındaki dalgalanmanın 2023’te de süreceğini düşünen Glauber, “Hava şartlarının normal seyredeceğini farz edersek tahıl fiyatlarının gevşeyeceğini söyleyebiliriz. Ancak tahıl stokları dar kalmaya devam ediyor, bu da fiyatların dalgalı kalacağı anlamına geliyor.” değerlendirmesini yapıyor.

İşte AMIS Genel Sekreteri ve USDA eski Baş Ekonomisti Joe Glauber’in sorularımıza verdiği cevaplar:

Karadeniz Tahıl Anlaşması’nın akıbeti konusunda endişeler var. Bu anlaşmanın uzatılması küresel gıda güvencesi için neden önemli? Anlaşmanın feshedilmesinin muhtemel etkileri neler olabilir?

Karadeniz limanlarının Ukrayna tahıl ihracatı için kısmen yeniden açılması, küresel piyasalarda tahıl fiyatlarının düşmesine ve Ukraynalı üreticiler için fiyatların artmasına yardımcı oldu. Anlaşma faydalı olmakla birlikte, Ukrayna’nın tahıl ticareti bir yıl önceki seviyelerin çok altında. Rusya’nın kasım ayı başlarında anlaşmayı geçici olarak askıya almasının buğday fiyatlarının nasıl %6’nın üzerinde artmasına neden olduğunu gördük.

TAHIL PİYASALARINDAKİ DALGALANMA SÜRECEK

Geçen sene gübre fiyatlarında ciddi bir artış gördük. Gübrenin tahıl üretiminde en büyük girdi olduğu düşünüldüğünde, hububat üreticilerinin yüksek gübre fiyatlarıyla nasıl başa çıkacağını düşünüyorsunuz? Mevcut gübre fiyatları çiftçilerin ekim kararlarını nasıl etkileyecek? 

Yüksek gübre fiyatlarının, üretici kârları üzerinde olumsuz bir etkisi var. Daha yüksek gübre fiyatlarının ekim kararlarını nasıl etkilediğini zaten gördük. Örneğin, ABD’de geçtiğimiz ilkbaharda üreticiler daha fazla soya fasulyesi ekerken, daha az mısır ve buğday ekti. Üretici kârları üzerindeki etki, diğer tahıllardaki fiyat artışlarını görmemiş olan pirinç üreticileri için özellikle şiddetli oldu.

Sizce tahıl piyasaları bu yıl da dalgalı mı seyredecek? 2023’te bizi neler bekliyor? 

Hava şartlarının normal seyredeceğini farz edersek tahıl fiyatlarının gevşeyeceğini söyleyebiliriz. Ancak tahıl stokları dar kalmaya devam ediyor, bu da fiyatların dalgalı kalacağı anlamına geliyor.

Ukrayna’daki savaşa ek olarak önümüzdeki aylarda tahıl fiyatlarını etkileyen diğer temel faktörler/riskler neler olacak?

Güney Yarımküre’de buğday üretimiyle ilgili bazı sorunların olduğunu zaten görüyoruz. Arjantin’in buğday üretimi, bir yıl önceki seviyelere göre önemli ölçüde düştü. Avustralya buğday üretimi rekora yakın görünüyor, ancak ülkenin güneydoğu bölgelerindeki şiddetli yağmurlar nedeniyle kalite biraz düştü. Tüm gözler şu an, azalan La Nina’da ve Güney Amerika mısır ile soya fasulyesi mahsullerinin olumsuz etkilenip etkilenmeyeceğinde. Şimdiye kadar, koşullar bir yıl önceki seviyelere göre iyileşmiş görünüyor.

BM Dünya Gıda Programı, dünyanın modern tarihin en büyük gıda kriziyle karşı karşıya olduğunu söylüyor. Uluslararası Para Fonu da en az 2007-08’deki gıda krizi kadar şiddetli bir felaket uyarısında bulunuyor. Sizce durum o kadar ciddi mi? Dünyayı beslemek için yeterli tahıl arzı yok mu?

Dünyayı beslemek için bolca tahıl var, ama asıl soru bunun fiyatının ne olduğu. Tahıl fiyatları, Ukrayna savaşı öncesi seviyelere gerilese bile yüksek kalmaya devam ediyor. Doların diğer para birimleri karşısında güçlü olması, birçok yoksul gıda ithalatçısı ülkenin ithalat için çok daha yüksek paralar ödemesi anlamına geliyor. Bu, hane halkları üzerinde, özellikle de sınırlı sosyal güvenlik programlarına sahip ülkelerdeki yoksul aileler üzerinde ek baskılar oluşturuyor.

COVID-19 VE SAVAŞ, TAHIL TEDARİKİNDE ESNEK OLMAYI ÖĞRETTİ

Covid-19 salgını ve Ukrayna ile Rusya arasındaki savaş, küresel tahıl piyasasının düzenini bozdu. Tarım ve gıda sektöründe devletlerin rolü artıyor. Gıda milliyetçiliği yükselişte. Yasaklar, kotalar ve vergi uygulamaları gıda güvenliği endişelerini artırıyor. Dünyanın, gıdada milliyetçilik ve korumacılık dönemine girdiğini düşünüyor musunuz?

Ukrayna’da savaşın patlak vermesiyle birlikte birçok ülke ihracat kısıtlamaları getirdi. Ancak son birkaç ayda bu kısıtlamaların çoğu kaldırıldı. Küreselleşme trendinde tersine dönüş göreceğimizi düşünmüyorum, ancak bence COVID-19 ve savaş, ithalatçılara ve tüccarlara tahıl tedarikinde yaratıcı ve esnek olmayı öğretti.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, TAHIL TİCARETİNİ DAHA DA ÖNEMLİ HALE GETİRECEK

50 yılı aşkın bir süredir tahıl piyasalarını takip ediyorsunuz. Küresel tahıl piyasasında ne tür değişimlere tanıklık ettiniz?

Tahıl piyasalarını takip eden herkes, piyasaların son derece döngüsel olduğunu bilir. Tahıl piyasalarını takip etmeye ilk olarak 1970’lerde başladım. Ne zaman fiyatlarda bir artış olsa insanlar aynı konuyu gündeme getiriyor: Yeni normale mi girdik? Dünya, küresel bir tahıl rezervi konusunu düşünmeli mi? 

Ancak ‘yüksek fiyatların çaresi, yüksek fiyatlardır’ şeklindeki eski veciz söz hâlâ geçerliliğini koruyor. Verimlilik artışları, son 60 yılda büyük ölçüde talep büyümesine ayak uydurdu veya bunu aştı ve fiyatların reel olarak düştüğünü gördük. İklim değişikliği, ileriye dönük bu eğilimlere meydan okuyabilir, ancak bu eğilimlerin henüz tersine çevrildiğini düşünmüyorum.

Sağlıklı beslenme, çevre, iklim değişikliği ve hayvan refahı konularında tüketici bilinci artıyor. Değişen bu küresel tüketim eğilimleri, dünya tahıl ticaretini nasıl etkiliyor?

Üretim coğrafi olarak değiştikçe ve verim değişkenliği arttıkça iklim değişikliği büyük zorluklar ortaya çıkaracaktır. Bu durum, tahıl ticaretinin gelecekte daha da önemli hale geleceğini gösteriyor.

Sizce dijitalleşme ve blockchain teknolojisi küresel tahıl ticaretini nasıl etkileyecek? 

Bence bu teknolojiler, kimliği korunmuş tahıllar, özel mahsuller ve hayvancılık ürünleri için daha fazla olsa da şimdiden tahıl ticareti üzerinde etkiye sahip. Bu teknolojilerin ne kadar hızlı benimsendiği, nihai olarak piyasaya sağladıkları maliyet tasarruflarına bağlı olacaktır.

Eklemek veya okuyucularımızla paylaşmak istediğiniz başka bir şey var mı?

Piyasalar hakkında ne kadar çok şey öğrenmeye devam ettiğime hayret ediyorum. Muhtemelen bu yüzden hâlâ emekli olmadım!