Küresel buğday unu ticaretindeki son gelişmeler, uluslararası tahıl piyasalarının dinamik yapısına ışık tutuyor ve bir temel gıda maddesi olarak unun kritik rolünün önemini vurguluyor. Değirmenci’nin Mayıs-Haziran sayısında, küresel buğday unu ticaretindeki eğilimleri, öngörüleri ve yeni ortaya çıkan yaklaşımları inceliyoruz.
Buğday unu, küresel gıda güvenliğinin temel taşlarından biri olarak dünya çapında milyarlarca kişinin beslenme ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli bir rol oynuyor. Milyonlarca kişi tarafından tüketilen günlük ekmekten sayısız unlu mamul ve mutfak lezzetine kadar un, dünya genelinde birçok yemek alışkanlığının temelini oluşturuyor. Önemi sınırları ve kültürleri aşan un, gıda üretimi ve ticareti alanında vazgeçilmez bir emtia haline gelmiş durumda.
Buğday, dünya çapında en yaygın olarak yetiştirilen ürünlerden birisi ve buğday tanelerinden elde edilen un, dünya nüfusunun büyük bir kısmı için birincil beslenme kaynağı olarak görev yapıyor. Kuzey Afrika, Orta Doğu, Avrupa ve Asya’nın bazı bölgeleri gibi buğdayın temel besin maddesi olduğu bölgelerde, unun mevcudiyeti beslenme yeterliliği ve gıda istikrarının sağlanması açısından kritik öneme sahip. Ayrıca unun ekmek yapımından makarna üretimine kadar çeşitli mutfak uygulamalarındaki çok işlevsel özelliği, onu son derece uyarlanabilir ve yaygın olarak tüketilen bir gıda ürünü haline getiriyor. Uzun raf ömrü ve nispeten uygun fiyatlı olması, özellikle de taze ürünlere erişimin sınırlı veya mevsimsel olduğu bölgelerde temel bir gıda maddesi olarak cazibesini daha da artırıyor.
Bu noktada küresel un ticareti, ülkelerin iç talebi karşılamasını ve yerel üretim açıklarını tamamlamasını sağlayarak dünya gıda tedarik zincirinin hayati bir bileşeni olarak karşımıza çıkıyor. Un ticaretinin yalnızca ticari bir faaliyet olmadığı, ulusları ve toplulukları sınırlar ötesinde birbirine bağlayan küresel gıda güvenliğinin hayati bir bileşeni olduğu açık.
TÜRKİYE’NİN UN İHRACATI YÜKSELİYOR
Uluslararası Hububat Konseyi’nin Mart 2024’te yayınladığı rapora göre, 2023/24 sezonu için görünüm, küresel buğday unu ticaretinde güçlü bir büyümeye işaret ediyor. IGC, dünya un ticaret hacminin 15,1 milyon tona ulaşarak son beş sezonun en yüksek rakamının elde edilmesini bekliyor. Bu büyümeyi destekleyen önemli faktörlerden biri, Türkiye’den cazip fiyatlı tedariklere büyük ölçüde ihtiyaç duyan Sahra Altı Afrika’ya yapılan teslimatlarda beklenen sıçrama. Etiyopya ve Sudan gibi ülkelerden gelen güçlü talebin bölgedeki un ithalatını son beş yılın en yüksek seviyesi olan 2,7 milyon tona çıkarması beklenirken, bu durum bölgenin yerel ihtiyaçları karşılamak için ithal una olan bağımlılığının arttığını gösteriyor.
Türkiye un ihracatında 10 yıldır dünya lideri konumunda ve ihracat son on yılda yüzde 60’ın üzerinde artış gösterdi. Türk un sanayicileri, 2023 yılında 3 milyon 663 bin ton un ihracatı ile dünya tarihinin en yüksek un ihracatına imza attı.
Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu Başkanı Haluk Tezcan, konuyla ilgili olarak yaptığı açıklamada, 2023’te Türkiye’nin un ihracatının bir önceki yıla göre miktar bazında yüzde 20 büyüdüğünü söyledi. Türkiye genelinde 69 ilde 598 fabrikada 30 milyon ton üretim kapasitesine sahip oldukları bilgisini veren Tezcan, “Birçok ülkenin korumacılık engeline rağmen dünya ticaretindeki liderliğimizi sürdürüyoruz. 2023 yılında 3,6 milyon tonun üzerinde gerçekleşen ihracat rakamımızı 20 milyon tona kadar çıkarabilecek güçteyiz. Birçok ülke Türk un sanayicisine karşı vergi dahil çeşitli engeller çıkarıyor. Özellikle ABD, Fransa gibi gelişmiş ülkelerin pazarlarından pay aldığımız için engellemeyle karşı karşıya kalıyoruz. 2024 yılında 4 milyon ton un ihracatı hedefliyoruz. Türk un sanayicileri olarak güçlü bir şekilde dünya pazarlarında yerimizi almaya devam edeceğiz. 2028 yılı sonunda 2 milyar dolar dövizi ülkemize kazandırmak için var gücümüzle çalışacağız.” diye konuştu.
Geçen yıl Türkiye’nin un ihracatında Irak yaklaşık 1,3 milyon ton ve 550 milyon dolarlık gelir getirisiyle açık ara birinci ülke olurken, Suriye 98 milyon dolar, Somali ise 96 milyon dolara varan tutar ile Türk unu talep etti. Bu ülkeleri 89 milyon dolarla Cibuti, 88 milyon dolarla Venezuela izledi. İlk 10 ülke arasında yer bulan diğer ülkeler; Sudan, Yemen, Sri Lanka, Gana ve Filistin oldu.
Konuyla ilgili olarak değerlendirmelerde bulunan Uluslararası Un Sanayicileri ve Hububatçılar Birliği (IAOM) Avrasya Başkanı Dr. Eren Günhan Ulusoy da, “Bugün tam 164 ülkeye un ihracatı gerçekleştiren sektörümüz, başka bir ifadeyle dünyayı besliyor. Dünya nüfusunun yüzde 90’ı Türk unu tüketiyor. 2023 yılında 3 milyon 663 bin ton ihracatla rekoru tazeledik ve yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir elde ettik. 2020’den itibaren tedarik zincirlerini bozan, gıda güvenliğini etkileyen pek çok unsur meydana geldi. Pandemi ve savaş şartları içerisinde Türkiye, bu temel gıdada kendini ana tedarikçi olarak konumlandırdı. Zaten birinciliğimizden ötürü ilk akla gelen ülkeydik. Zor zamanlarda bu güçlü konumumuzun bir kez daha altını çizdik.” dedi.
2023 yılının ihracat anlamında güzel bir yıl olarak kayıtlara geçtiğini belirten Ulusoy, “Bu yıla da hızlı bir giriş yaptık. Ocakta 344 bin tonluk ihracatla, geçen yılın ocak ayına göre ihracatımızı yüzde 22 artırdık. Şubat ayında da 322 bin tonluk ihracatla geçen yılın aynı dönemine göre miktar bazında yüzde 60 artış elde ettik. 2024’e hızlı bir giriş yaparak bu yılın da başarılı geçeceğinin ilk sinyallerini almış olduk.” diye konuştu. Ulusoy, Türkiye’nin unlu mamuller ihracatını da sürekli artırdığını ifade ederek, “Dünya un ihracatında birinci, makarna ihracatında ise ikinciyiz. Son 20 yılda un ihracatımız 11, makarna ihracatımız 30, bulgur ihracatımız 15, irmik ihracatımız 5, bisküvi ihracatımız ise 4 kat arttı.” bilgisini verdi.
UN TİCARETİNDE KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR
Dünya un ticaretindeki olumlu görünüme rağmen, tedarik zincirlerindeki potansiyel aksaklıklar ve korumacı ticaret politikaları ile jeopolitik dinamikleri çevreleyen belirsizlikler dahil olmak üzere bazı zorluklar da mevcut. Değirmenci Dergisi’ne konuşan Türkiye’nin en büyük un üreticilerinden ve ihracatçılarından Doruk Un’un CEO’su Gürsel Erbap, Kızıldeniz’deki aksaklıklar nedeniyle küresel ticaretin olumsuz etkilendiğine dikkat çekti. Kızıldeniz’de gemilere yönelik saldırılar, Asya ile Avrupa arasındaki en kısa deniz yolu olan ve normalde küresel deniz ticaret hacminin yaklaşık yüzde 15’inin geçtiği Süveyş Kanalı’ndaki trafiği azalttı. Nakliye şirketlerinin gemilerini Ümit Burnu’na yönlendirmesiyle teslimat sürelerinin ortalama 20 gün uzadığını dile getiren Erbap, “Bu lojistik zorluk, konteyner ve hizmet sıkıntısıyla birleşince, ithalatçı ülkelerin aciliyetine rağmen, özellikle Doğu Afrika pazarlarına yapılan un teslimatlarında yavaşlamaya neden oldu.” dedi.
UN TÜKETİMİNDE TRENDLER
Gürsel Erbap ayrıca dünya genelinde un tüketim trendlerine ilişkin görüşlerini de paylaştı. Sağlıklı beslenme vaat eden un ve unlu mamullere yönelik küresel eğilimin giderek arttığını, bunun da üreticileri bu kategoride ürün yelpazelerini genişletmeye ittiğini belirtti. Gelecekte bitki bazlı gıda sektörünün gıda endüstrisinde daha büyük bir paya sahip olmasının beklendiğini kaydeden Erbap, tüketicilerin sürdürülebilir gıda üretimi konusunda daha bilinçli hale geldiğini ve bunun da üreticileri bu konudaki çabalarını yoğunlaştırmaya sevk ettiğini söyledi. Erbap, “Gıda şirketleri sürdürülebilir gıda tedariki ve doğanın korunması yönünde harekete geçmek için her geçen yıl daha fazla çaba sarf ediyor. Doruk Un olarak biz de Türk un sanayi için sürdürülebilir başarının katma değerli ürünler yaratarak ve sürdürülebilir üretim uygulamalarını hayata geçirerek elde edileceğine inanıyoruz. Bu nedenle, inovasyon ve sürdürülebilirliğe yaptığımız yatırımlarla, önümüzdeki yıllarda bu katma değeri yaratma konusunda sektörümüze öncülük etmeyi hedefliyoruz. 2024 yılında Türkiye’de ilk kez bitki bazlı sağlık dostu ürün portföyünü tanıtacağız. Ayrıca üç kat daha fazla verim sağlayan, daha az gübre gerektiren ve kuraklığa karşı daha dayanıklı yeni buğday çeşitleri geliştirerek sürdürülebilir buğday tedariki üzerinde çalışacağız.” diye konuştu.