Alexander Karavaytsev
Kıdemli Ekonomist
Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC)

Buğday bazlı ürünlerin fiyatlarının arttığı 2022/23 sezonunda küresel buğday unu ticaretinin yıllık yaklaşık %2 oranında daralarak 13,9 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor. Bu, önceki beş yıllık ortalamanın 1,3 milyon ton altında bir rakam. Söz konusu yıllık düşüş, esas olarak Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Güney Amerika ve Sahra altı Afrika bölgelerindeki daha küçük ithalat rakamlarını yansıtıyor. Özellikle Sahra altı Afrika ülkelerinin un ithalatının son 12 yılın en düşük seviyesine indiği görülüyor. Temmuz/Haziran sezonu un ticaretinin beklenenden daha yavaş başladığını yansıtan Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC) ithalat görünümü, Güney Amerika ve Sahra altı Afrika’nın bazı bölgeleri de dahil olmak üzere son birkaç ayda önemli ölçüde azaltıldı.

Irak yine açık ara dünyanın en büyük un ithalatçısı olmaya devam edecek. Geçen sezon çok büyük bir bölümü Türkiye’den olmak üzere 2.2 milyon ton un ithal eden Irak’ın bu sezon 2.6 milyon ton un alması öngörülüyor.  Bu artış öngörüsüne rağmen ithalat hacminin, Irak hükümetinin yerel değirmencilik sektörünün gelişimini kolaylaştırmak ve ithal una bağımlılığı azaltmak için devam eden çabaları neticesinde muhtemelen tarihi zirvelerin gerisinde kalması bekleniyor.

Geçen sezon büyük çoğunluğu Kazakistan’dan olmak üzere 1.7 milyon ton un ithal eden dünyanın ikinci büyük un ithalatçısı Afganistan’a yapılan sevkiyatların da küçük oranda bir artışla 2022/23 sezonunda 1,8 milyon tona yükselmesi öngörülüyor. 

Sahra altı Afrika bölgesinin un ithalatının ise yaklaşık beşte bir oranında düşmesi bekleniyor.  Bu bölgelde tüketicilerin, buğday bazlı gıda fiyatlarındaki artış nedeniyle alternatif ürünlere yöneldiği görülüyor. Güney Amerika’dan yapılan ithalatın da, geleneksel olarak bölgenin başlıca buğday unu tedarikçisi Arjantin’deki azalan buğday arzı nedeniyle yıllık bazda düşeceği tahmin ediliyor.

IGC’nin un ithalatını aşağı yönlü revize ettiği ülkeler arasında Çin de yer alıyor. Çin’in, yıllık 200 bin tonluk un ithalat ortalamasının altında alım yapması bekleniyor. Ancak bu rakam, yine de önceki sezonun düşük seviyesi olan 100 bin tonun üzerinde.  Bu düşüş, kısmen Çin’in COVID-19 salgını  ile ilgili aldığı önlemlere bağlı olsa da, geleneksel olarak Çin’in önemli bir un tedarikçisi olan Rusya’nın resmi ticaret istatistiklerinin olmaması nedeniyle durumu analiz etmek karmaşık hale geliyor. 

Sahra altı Afrika bölgesinde bazı un ithalatçısı ülkelerin alım tahminleri de son zamanlarda düşürüldü. En büyük kesintinin ise un ithalatının büyük kısmını genellikle Türkiye’den tedarik eden Angola için yapıldığı görülüyor. Türkiye ihracat istatistikleri, Temmuz-Eylül 2022 döneminde Angola’ya yapılan un sevkiyatlarında yıllık bazda keskin bir düşüş olduğunu gösteriyor.

Küresel un ihracatı tarafında ise Türkiye’nin dünya un ihracat lideri konumunu koruması bekleniyor. Önceki yıl dünya pazarlarına 4,1 milyon ton un sevk eden Türkiye’nin, bu sezon ise 4.6 milyon ton un ihraç etmesi öngörülüyor. Bu artış, Irak’tan gelen talebin devam etmesine ve Avrupa Birliği un ihracatı pazar potansiyelinin azalmasına bağlanıyor. 

Bununla birlikte IGC, Türkiye için un ihracat tahminini, bugüne kadarki sevkiyatların genel olarak yavaş seyretmesi nedeniyle son aylarda düşürdü. Türkiye’nin çoğunlukla Yakın Doğu Asya’ya, özellikle Irak, Suriye ve Yemen’e yönelik yaklaşık 1,1 milyon tonluk Temmuz-Eylül sevkiyatları, özellikle Sahra altı Afrika’ya yapılan daha küçük teslimatlar nedeniyle bir önceki yıla göre yüzde 8 daha düşüktü.

Arzın daralması nedeniyle Arjantin’in un ihracatının ise yaklaşık 500 bin ton civarında kalarak 2013/14 sezonundan bu yana en düşük seviyede olması bekleniyor. Bu rakam, kuraklık koşulları ve donlardan ciddi şekilde etkilenen 2022/23 buğday hasadının nihai boyutuna bağlı olarak daha fazla düşük olabilir. Buna karşılık, şu anda 400 bin ton olan Rusya’nın un ihracatı ise önemli bir oranda yukarı yönlü çıkma potansiyeline sahip. Rusya resmi ihracat istatistiklerini açıklamayı askıya alırken, son tahminler, sezon başından bu yana buğday unu sevkiyatlarında yıllık bazda keskin bir artışa işaret ediyor.

Buğday işlemedeki yüksek girdi ve enerji maliyetleriyle birlikte daha düşük bir un üretimi beklenen Avrupa Birliği’nin un ihracatının ise geçen yıla göre düşüşle 600 bin ton olacağı bekleniyor. Yerel buğday üretimindeki düşüş ve hükümetin artan fiyatlar seebbiyle Ağustos 2022’de buğday ihracatına kısıtlama getirdiği Hindistan’ın da un ihracatında düşüş öngörülüyor. Geçen sezon 1.1 milyon ton un ihraç eden Hindistan’ın bu sezon ise geleneksel ortalamasına yakın bir seviye olan 500 bin tona gerileyeceği öngörülüyor. Ancak Hint yönetiminin, özel ekonomik bölgelerden ithal tahıldan üretilen unun ihracatına izin verme kararı, önümüzdeki aylarda bu ülkenin un sevkiyatlarının beklentilerin üzerinde olmasını sağlayabilir.