“Uluslararası Tahıl Konseyi IGC’nin 19 Ocak 2017 tarihli son raporuna göre, dünya genelinde üretilen toplam soya miktarı 2014/15 sezonunda 320 milyon tondur. 2015/16 sezonunda üretimin 316 milyon tona gerileyeceğini tahmin eden IGC, 2016/17 sezonunda üretimin bir miktar artarak 334 milyon tona yükseleceğini öngörmektedir.”
Bir tür baklagil olan soyanın dünyaya Çin, Japonya ve Kore gibi Uzakdoğu ülkelerinden yayıldığı bilinmektedir. 20. yüzyılla birlikte dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmış ve tüketim alanı yaygınlaşmıştır. Genel itibariyle soya bitkisi, farklı iklim bölgelerine uyumludur ve dünyanın pek çok yerinde sorunsuzca yetişmektedir. En iyi verimin, Mayıs-Eylül ayları arasında sıcaklığın 25 °C olduğu iklimlerde alındığı bilinmektedir. 18 °C’nin altındaki ve 40 °C’nin üstündeki sıcaklıklar, soyanın gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Soyanın toprağı azot bakımından zenginleştirdiği ve kendisinden sonra ekilecek olan ürünlerde verimi artırarak gübre tasarrufu sağladığı da görülmektedir. Bu yüzden soya, ekim nöbeti için de en uygun bitkilerden birisi olarak nitelendirilmektedir.
Amerikan Tarım Bakanlığı (USDA)’nın Ocak ayında yayınlanan raporuna göre; 2014/15 sezonunda 319,7 milyon ton olan dünya soya fasulyesi üretiminin, 2015/16 sezonunda 313,5 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor. USDA’nın verilerine göre; dünya soya fasulyesi üretimi 2016/17 sezonunda yükselişe geçerek Ocak ayında 337 milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir.
Ulusal Hububat Konseyi (IGC)’nin 19 Ocak 2017 tarihinde yayınlanan raporuna göre, 2014/15 sezonunda 320 milyon ton olan dünya soya fasulyesi üretiminin 2015/16 sezonunda ise 316 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. IGC’nin öngörülerine göre, dünya soya fasulyesi üretimi 2016/17 sezonunun Ocak ayında 334 milyon tona yükselecek. USDA’nın verileri ile IGC’nin verileri arasında çok fazla fark bulunmuyor.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nun Ekim 2016 tarihli raporuna göre, 2014/15 sezonunda üretilen soya fasulyesi miktarı 320 milyon olarak gerçekleşti. 2015/16 sezonunda ise bu rakamın 314,4 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor. FAO’nun 2016/17 sezonu için öngördüğü dünya soya fasulyesi üretim miktarı ise 329,5 milyon tondur.
Dünya soya fasulyesi tüketiminde ise üretimdeki dalgalanmalara paralel olarak bir hareket söz konusudur. Amerikan Tarım Bakanlığı (USDA)’nın verilerine göre, 2014/15 sezonunda 312 milyon ton olan soya fasulyesi tüketiminin 2015/16 sezonunda 319 milyon tona yükseleceği tahmin ediliyor. 2016/17 sezonunda ise tüketimin tekrar yükselişe geçerek 333 milyon tona ulaşacağı öngörülüyor.
Dünya soya fasulyesi tüketiminde USDA ile IGC’nin tahminleri arasında bir miktar fark olduğu göze çarpıyor. IGC’nin raporlarına göre, 2014/15 sezonunda 312 milyon ton olan soya fasulyesi tüketiminin, 2015/16 sezonunda 319 milyon tona yükseleceği tahmin ediliyor. 2016/17 sezonunda ise tüketimin rekor artışla 333 milyon tona ulaşacağı öngörülüyor.
DÜNYA SOYA FASULYESİ ÜRETİMİ
VE BAŞLICA ÜRETİCİ ÜLKELER
Dünya soya fasulyesi üretiminde ülkeler itibariyle en yüksek üretim miktarı ABD’ye aittir. Amerikan Tarım Bakanlığı (USDA) verilerine göre; 2014/15 sezonunda 319,7 milyon ton olan dünya soya fasulyesi üretiminin 106,8 milyon tonunu ABD karşılamaktadır. ABD’nin 2015/16 sezonu üretim miktarının ise aynı olacağı tahmin ediliyor. ABD’nin 2016/17 sezonunda ise 117,2 milyon ton soya fasulyesi üretimi yapacağı öngörülmektedir. Soya fasulyesi üretiminde ABD’nin ardından ikinci sırada yer alan Brezilya’nın 2014/15 sezonunda 97,2 milyon ton olan soya fasulyesi üretiminin, 2015/16 sezonunda 96,5 milyon tona düşeceği tahmin ediliyor. 2016/17 sezonunda ise 3,5 milyon tonluk artışla yaklaşık 104 milyon ton üretime yükseleceği öngörülüyor.
ABD ve Brezilya, 313,5 milyon ton (2015/16) olan dünya soya fasulyesi üretiminin yarısından fazlasını tek başlarına karşılamaktadır. Bu iki ülkeyi 56,8 milyon tonluk üretimle Arjantin takip etmektedir. Arjantin’in hemen ardından sırayı alan Çin’in ise 2015/16 sezonunda 11,7 milyon ton soya fasulyesi üreteceği tahmin edilmektedir. Çin’i sırasıyla 9 milyon tonla Paraguay; 7 milyon tonla Hindistan; 6,3 milyon tonla Kanada takip etmektedir.
DÜNYA SOYA FASULYESİ TÜKETİMİ VE BAŞLICA TÜKETİCİ ÜLKELER
IGC verilerine göre, 2014/15 sezonunda 312 milyon ton olan dünya soya tüketimi, 2015/16 sezonunda 319 milyon tona ulaşmıştır. IGC, tüketimin 2016/17 sezonunda da artmaya devam edeceğini 333 milyon tona ulaşacağını öngörmektedir.
USDA’nın verilerine göre, 2015/16 sezonunda 313,5 milyon ton olan dünya soya üretiminin 276,7 milyon tonu öğütülerek (ezilerek) kullanılmaktadır. 2015/16 sezonu verilerine göre öğütülmüş soya tüketiminde Çin, 81,3 milyon tonla ilk sırada yer almaktadır. Çin’i 51,3 milyon tonla ABD, 43,2 milyon tonla Arjantin, 39,9 milyon tonla Brezilya, 15,1 milyon tonla AB, 5,8 milyon tonla Hindistan ve 4,4 milyon tonla Meksika takip etmektedir.
DÜNYA SOYA TİCARETİ
Uluslararası Tahıl Konseyi IGC’nin verilerine göre dünya ticaretine konu olan soya miktarı 130 milyon tonu geçmiştir. Buna göre 2014/15 sezonunda 127 milyon ton olan ihracat miktarı 2015/16 sezonunda da 134 milyon tona ulaşmıştır. IGC, soya ticaretinin 2016/17 sezonunda 137 milyon tona çıkacağını öngörmektedir.
USDA verilerine göre, 2015/16 sezonunda 133,3 milyon ton olan dünya soya ithalatının 83,2 milyon tonu tek başına Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. Dünya soya ithalatında Çin’i 15 milyon tonla AB ülkeleri; 4,1 milyon tonla Meksika ve 3,1 milyon tonla Japonya takip etmektedir. İhracatta ise Brezilya ve ABD ilk sıralarda yer almaktadır. Brezilya’nın 2015/16 sezonunda gerçekleştirdiği ihracat 54,3 milyon ton, ABD’nin gerçekleştirdiği ihracat ise 52,6 milyon tondur. İhracatta Brezilya ve ABD’yi 9,9 milyon tonla Arjantin; 5,3 milyon tonla Paraguay ve 4,2 milyon tonla Kanada takip etmektedir.
TÜRKİYE’DE SOYA ÜRETİMİ
Türkiye’ye ilk kez 1930’lu yıllarda giren soya, uzun yıllar boyunca sadece Karadeniz bölgesinde yetiştirilmiştir. Ancak sonraki yıllarda uygulamaya konulan 2. ürün projesi ile Ege ve Akdeniz bölgelerinin sulanır alanlarında da yetiştirilmeye başlanmıştır. Günümüzde Türkiye’de soyanın tarımı ağırlıklı olarak Çukurova bölgesinde yapılmaktadır. Özellikle Adana ve Osmaniye illeri, Türkiye soya üretiminin yüzde 80-85’ini karşılamaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine bakıldığında, Türkiye’de soya ekimine ayrılan alanların 2013 yılına kadar arttığı sonra düştüğü görülmektedir. 2012 yılında 315,9 bin dekar olan ekili alan 2013’te de 432 bin dekara kadar çıkmıştır. 2014’te ise bir miktar gerileyerek 343 bin dekara gerilemiş ve 2015 yılında ise yeniden 367 bin dekar seviyesine çıkmıştır.
Ekim alanındaki bu tablo, üretim miktarına da yansımış 2012’de 122 bin ton olan soya fasulyesi üretimi 2013’te de 180 bin tona çıkmış, 2014 yılında 150 bin tona gerilemiş ve 2015 yılında ise yeniden artarak 161 tona yükselmiştir.
Ekim alanı ve üretim miktarındaki tabloya rağmen, verim hemen hemen her yıl artmıştır. TÜİK verilerine göre, 2013 yılında 416 kg olan verim önce 2014 yılında dekar başına 437 kilograma ve sonra 2015’te 438 kg’a kadar çıkmıştır.