2013/14 sezonunda 144,2 milyon ton olan dünya arpa üretimi, 2014/15 sezonunda 141,8 milyon tona gerilemiş, 2015/16 sezonunda ise 148,7 milyon tona yükselmiştir. Dünya arpa tüketiminde, en büyük pay üretimde olduğu gibi Avrupa Birliği ülkelerine aittir. Avrupa Birliği, 2012/13 ve 2015/16 sezonları arasında 51 ve 53 milyon ton arasında arpa tüketimi gerçekleştirmiştir. Son üç sezonda dünya ticaretine konu olan arpa miktarı ise 22 ile 29,2 milyon ton arasında seyretmiştir.

Arpa neolitik dönemden itibaren milyonlarca insan tarafından önemli bir besin kaynağı olarak tüketilmiş olsa da, bugün daha çok hayvan yemi ve bira yapımında kullanılmaktadır. 1980’lerde Avrupa ve Amerika’da besin değerinin anlaşılmasıyla gıda sektörüne yeniden girmiştir. Ancak, Asya ve Kuzey Afrika’daki bazı kültürlerde arpanın gıda sektöründeki yeri eski çağlardan beri değişmemiştir. Bunun yanı sıra buğdayın ekilemediği kutup bölgelerinde ve yüksek dağlık bölgelerde arpa ekilerek besin maddesi olarak kullanılmaktadır. Bugün dünyada ekimi yapılan arpanın yüzde 65’i hayvan yemi olarak, yüzde 33’ü maltlık olarak bira ve viski yapımı ile biyodizel üretiminde, yüzde 2’si de insan besini olarak gıda endüstrisinde kullanılmaktadır. Türkiye’de ise tüketimin yüzde 90’ı hayvan yemi olarak, kalan kısmı maltlık olarak bira sanayinde ve gıda endüstrisinde kullanılmaktadır. Gıda endüstrisinde kullanılan oran çok düşük olup, bira sanayinde kullanılan oran her geçen yıl artmaktadır.

DÜNYA ARPA ÜRETİMİ VE BAŞLICA ÜRETİCİ ÜLKELER ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi'nin (USDA FAS) Ekim ayında yayınladığı raporda, dünya genelinde arpa üretimine bakıldığında, 2012/13 sezonunda 128,7 milyon ton olan arpa üretimi 2013/14 sezonunda 15,5 milyon tonluk rekor bir artışla 144,2 milyon tona ulaştığı görülmektedir. 2014/15 sezonunda ise 141,8 milyon tona gerileyen arpa üretimi 2015/16 sezonunda yeniden yükselerek 148,7 milyon tona çıkmıştır. Raporda 2016/17 sezonunda dünya arpa üretimi için 143,7 milyon tonluk bir öngörüde bulunuluyor.

USDA verilerine göre, 2015/16 sezonunda dünya arpa üretiminde ilk sırayı 61,5 milyon tonla Avrupa Birliği ülkeleri almaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinin arpa üretiminin 2016/17 sezonunda bir miktar gerileyeceği ve 60 milyon ton civarında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Tek ülke bazında en büyük üretici ise Rusya’dır. 2015/16 sezonunda 17 milyon tonluk arpa üretimi gerçekleştiren Rusya’nın, 2016/17 sezonunda 18 milyon ton üretim gerçekleştireceği öngörülmektedir. Rusya’yı 2015/16 sezonunda 8,7 milyon tonla Ukrayna takip etmektedir. AB ve Rusya’nın aksine Ukrayna’da 2016/17 sezonunda arpa üretim miktarının artması (9,7 milyon ton) tahmin edilmektedir. Ukrayna’nın ardından 4. sırada alan Avustralya’da ise 2015/16 sezonunda 8,5 milyon ton arpa üretimi gerçekleştirilirken 2016/17 sezonunda 9,9 milyon tonluk arpa üretimine ulaşacağı ve dünya üretiminde tek ülke bazında ikinci sıraya yerleşeceği öngörülmektedir. Bu ülkeleri 8,2 milyon tonla Kanada ve 7,4 milyon tonla Türkiye takip etmektedir. ABD ise 4,6 milyon tonluk üretimleriyle dünya üretiminde 8. sırada yer almaktadırlar. Ancak Türkiye’deki arpa üretimine ilişkin USDA verileri, Türkiye İstatistik Kurumu verileriyle tamamen örtüşmemektedir. TÜİK verileri ile USDA verileri arasında bir miktar farklılık söz konusudur.

DÜNYA ARPA TÜKETİMİ VE BAŞLICA TÜKETİCİ ÜLKELER Dünya genelinde arpa tüketimine bakıldığında, 2013/14 ve 2015/16 sezonları hariç, son yıllarda toplam dünya tüketiminin, üretimin bir miktar üstünde seyrettiği gözlenmektedir. ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin (USDA) verilerine göre, 2015/16 sezonunda dünya arpa tüketimi 147,5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2016/17 sezonunda ise tüketimin bir önceki sezona göre çok az bir düşüşle 146,2 milyon ton civarında gerçekleşeceği öngörülmektedir.

USDA verilerine göre; üretimde olduğu gibi dünya arpa tüketiminde de en büyük pay Avrupa Birliği ülkelerine aittir. Avrupa Birliği 2012/13 ve 2015/16 sezonları arasında 51 ve 53 milyon ton arasında arpa tüketimi gerçekleştirmiştir. Ancak tek ülke bazında Rusya, dünya arpa tüketiminde ilk sırada yer almaya devam etmektedir. Rusya’nın 2015/16 sezonundaki arpa tüketim oranı 13,6 milyon tondur. Aynı sezonda Rusya’yı 10,2 milyon tonla Suudi Arabistan, 8,2 milyon tonla Çin, 6,95 milyon tonla Kanada ve 6,90 milyon tonla Türkiye takip etmektedir. 2016/17 sezonunda AB, Rusya ve Suudi Arabistan’ın arpa tüketiminin bir miktar artacağı ve Çin’deki tüketimin ise gerileyeceği öngörülürken, tüketimde en büyük düşüşün 1,4 milyon tonla Türkiye’de gerçekleşeceği öngörülmektedir.

DÜNYA ARPA TİCARETİ USDA verilerine göre 2012/13 sezonunda 22,1 milyon ton olan dünya arpa ticareti, 2013/14 sezonunda 23,8 milyon tona; 2014/15 sezonunda 30 milyon tona; 2015/16 sezonunda ise 28,7 milyon tona ulaşmıştır. USDA’nın 2016/17 için öngördüğü ticaret miktarı ise 27,8 milyon tondur.

USDA verilerine göre; 2015/16 sezonunda 28,7 milyon ton olan dünya arpa ihracatının 10,1 milyon tonunu Avrupa Birliği ülkeleri tek başına gerçekleştirmiştir. AB ülkelerini 5,2 milyon tonla Avustralya takip etmektedir. Ukrayna ise 4,6 milyon tonluk ihracat miktarıyla Avustralya’nın hemen ardından gelmektedir. Aynı sezon Ukrayna’yı 3,7 milyon tonla Rusya; 2,8 milyon tonla Arjantin ve 1,1 milyon tonla Kanada takip etmektedir. 2016/17 sezonunda AB, Arjantin ve Kazakistan’ın arpa ihracat miktarlarının düşeceği, Avustralya ve Rusya’nın ihracatının ise artacağı öngörülmektedir.

Dünya arpa ithalatında ise Suudi Arabistan uzun süredir ilk sırada yer almaktadır. 2012/13 ve 2013/14 sezonları arasında 2,1 ve 4,8 milyon ton arasında arpa ithalatı yapan Çin, 2014/15 sezonunda büyük bir artışla 9,8 milyon ton arpa ithal etmiş. Fakat 2015/16 sezonunda yaşanan yaklaşık 3,6 milyon tonluk düşüş nedeniyle Suudi Arabistan’ın gerisinde kalarak dünya sıralamasında 2. sıraya gerilemiştir. 2014/15 sezonunda Çin’in arkasında kalıp ikinci sıraya gerileyen Suudi Arabistan, ithalat miktarını 9 milyon tona ve 2015/16 sezonunda ise bu miktarı 10,7 milyon tona çıkararak ilk sıraya yerleşmiştir. Dünya arpa ithalatında Çin’i 1,9 milyon tonluk ithalatla İran; 1,1 milyon tonluk ithalatla Japonya; 1 milyon ton ithalatla Libya; 900 bin tonluk ithalatla Cezayir takip etmektedir. 2016/17 sezonunda Suudi Arabistan, Çin ve İran'ın arpa ithalatının çok az gerileyeceği ancak dünya arpa ithalatında aynı sıralarda kalmaya devam edecekleri öngörülmektedir. Diğer ülkeler için yapılan öngörüler, 2015/16 sezonuyla hemen hemen aynı seviyelerdedir.

TÜRKİYE’DE ARPA ÜRETİMİ Arpa Türkiye’nin neredeyse her bölgesinde üretilebilmektedir; öyle ki tarla ürünleri içinde ekiliş alanı ve üretim açısından buğdaydan sonra ikinci sırada gelmektedir. Arpa, Türkiye’nin tüm bölgelerinde yetiştirilmekle birlikte özellikle Konya, Eskişehir, Ankara ve Kırşehir başta olmak üzere Orta Anadolu Bölgesi ile Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu Bölgesi, arpa yetiştiriciliği konusunda önemli iki bölgedir.

Türkiye’de arpanın ekim alanı, üretimi ve verimi yıllar itibariyle dalgalanma göstermektedir. 2005 ve 2015 yılları arasında en yüksek üretim 2006’da gerçekleşmiştir. Aynı yıllar arasında en yüksek ekim alanına 2005’te, en yüksek verim oranına ise 2013’te ulaşılmıştır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; 2004 yılında 36 milyon dekarlık alanda arpa ekimi yapan Türkiye, 9 milyon tonluk üretim gerçekleştirmiştir. Ekim alanı 2005 yılında son 10 yılın en yüksek seviyesi olan 36,5 milyon dekara ulaşmış, üretim de aynı dönemde 9,5 milyon tona çıkmıştır. 2006 yılında üretim 51 bin ton artarak son 10 yılın en yüksek noktasına ulaşmıştır. Ancak sonraki yıllarda ekim alanı da, üretim miktarı da düşüş göstermiştir. Türkiye, 2013 yılında 27,2 milyon dekarlık alanda arpa ekimi yapmış ve 7,9 milyon tonluk üretim miktarında kalmıştır. 2015 yılında ise Türkiye’nin 27,8 milyon dekarlık alanda, 8 milyon tonluk üretim gerçekleştirdiği görülmektedir. Aynı yıl elde edilen verim ise dekar başına 287kg’dır.

Türkiye’de arpadan elde edilen verimin üretimin kuru koşullarda yapılması nedeniyle düşüktür. İklime bağlı olarak verimde artışlar, düşüşler meydana gelmektedir. Son yıllarda verimde artış yaşanmasına ve verim miktarı 250 kg seviyesine ulaşmasına rağmen, ekim alanın daralması, üretimin önceki yıllara kıyasla düşük kalmasına neden olmaktadır.

Türkiye, arpa üretiminin tamamına yakınını iç tüketimde değerlendirmektedir. Türkiye’de arpa üretiminin yüzde 90’ı hayvan yemi olarak, kalan kısmı maltlık olarak bira ve gıda sanayinde kullanılmaktadır. Gıda sanayinde kullanılan oran çok düşük olup, bira sanayinde kullanılan oran her geçen yıl artmaktadır.

TÜRKİYE’DE ARPA TİCARETİ TÜİK’in verilerine göre, Türkiye 2005 ve 2015 yılları arasında en yüksek arpa ihracatını 500 bin tonla 2010 yılında gerçekleştirmiştir. Bu ihracat miktarının değer karşılığı ise 74,8 milyon dolardır. Türkiye’nin arpa ihracatında dalgalanmalar görülmektedir. 2011 yılında 3 bin 221 ton arpa ihraç eden Türkiye, 2012 yılında bu miktarı 100 bin tona çıkarmış; 2013 yılında ise 110 tona düşürmüştür. 2015 yılında gerçekleştirilen ihracat miktarı ise 134 tondur. Bu ihracat miktarının değer karşılığı ise 55 bin dolardır.

Türkiye’nin arpa ithalatına bakıldığında; 2013 yılında 256 bin 811 ton olan arpa ithalatının, bir sonraki sezon artış göstererek 675 bin 993 tona ulaştığı görülmektedir. İthalat, 2005 ve 2012 yılları arasında, sadece 2008 yılında 100 bin tonun üzerine (253 bin ton) çıkılmıştır. Ancak 2013 yılından itibaren ithalat miktarı artmış ve 2014 yılında rekor ile 675 bin tona yükselmiştir. Bununla birlikte 2015 yılında ise tekrar düşerek 199,5 bin tona gerilemiştir. Türkiye’nin arpa ithalatı değer bazında incelendiğinde, en yüksek ithalat değerine 164 milyon dolarla 2014 yılında ulaşıldığı görülmektedir.